Plac powstał na przełomie XIII i XIV w. w czasie lokacji miasta. Stanowił centrum administracyjno-handlowe Starej Warszawy[2]. Był również miejscem ważnych wydarzeń historycznych, wystąpień politycznych, manifestów i publicznych egzekucji. Od XV wieku na środku placu znajdował się murowany ratusz otoczony kramami. Przy ratuszu do XVIII wieku znajdowała się kuna[3].
Podczas wielkiego pożaru miasta w 1607 spłonęły 22 kamienice znajdujące się przy rynku[4].
W 1817 rozebrano ratusz. W 1855, w związku z uruchomieniem pierwszego nowoczesnego wodociągu miejskiego zaprojektowanego przez Henryka Marconiego, na środku rynku wzniesiono wodotrysk z posągiem Syreny dłuta Konstantego Hegla[8].
strona Zakrzewskiego (południowa, dawniej zwana Zamkową albo Czwartą).
Podczas powstania warszawskiego kamienice przy rynku zostały w większości zniszczone poza kamienicami po stronie Dekerta, które były wzmocnione żelbetowymi stropami ogniotrwałymi[10]. W latach 1949–1953 kamienice zostały pieczołowicie zrekonstruowane z użyciem ocalałych elementów kamieniarskich. Rynek oddano do użytku 22 lipca 1953[11]. Wszystkie kamienice po stronie Dekerta zostały zaadaptowane na siedzibę Muzeum Historycznego m.st. Warszawy[12] (od 2014 Muzeum Warszawy)[13].
W 1965 roku rynek jako założenie urbanistyczne został wpisany do rejestru zabytków[1].
Zabudowa
Zabudowa rynku pierwotnie była głównie drewniana, lecz już w XV wieku przeważała zabudowa murowana utrzymana w stylu gotyckim. Sam rynek był zastawiony kramami i straganami, lecz już od co najmniej 1429 stał tutaj ratusz staromiejski. Przy dzisiejszej stronie Dekerta stały pręgierz i kuna, od XVI wieku znajdowała się także studnia.
Po pożarze w 1607 roku zabudowa rynku uległa przebudowie, która praktycznie niezmieniona przetrwała aż do zagłady w 1944. W 1817 rozebrany został ratusz staromiejski, a Stare Miasto stało się enklawą miejskiej biedoty. W latach 1949–1953 zabudowę zrekonstruowano, nawiązując do wyglądu przed II wojną światową. Przy okazji domy zostały zaopatrzone w udogodnienia (sanitariaty), nieobecne w kamienicach przedwojennych. Wszystkie pokryto dachami ceramicznymi, co przed wojną nie było tam normą. Część mieszkań połączono, ponieważ były zbyt małe. Do odbudowy kamienic wykorzystano oryginalne, ocalałe portale (nr 21 i 31), gotyckie wnęki (31 i 40) i polichromie (20 i 40)[10].
Do roku 1784 kamienice określane były jedynie nazwami utworzonymi od imion lub nazwisk właścicieli, szczególnie tych, którzy wznieśli dany budynek albo go przebudowali, ewentualnie od godeł kupieckich lub zdobienia fasady[14][15].
Podczas zakończonego w 2016 remontu kamienic zajmowanych przez Muzeum Warszawy po stronie Dekerta zmieniono kolorystykę fasad kamienic, co pozwoliło na cofnięcie rezultatów remontów z lat 70. i 80. XX wieku i przywrócenie oryginalnych barw zabytkowych kamienic z czasów ich odbudowy w latach 50.[16]
Strona Zakrzewskiego
Strona zwana wcześniej zamkową lub czwartą. Pierzeja południowa, od strony Zamku Królewskiego i katedry św. Jana, pomiędzy Celną a Zapieckiem. Do domów mieszczańskich tej strony rynku zalicza się również narożną kamienicę przy ul. Jezuickiej. Po zmianach dokonanych w XVIII w. policyjna numeracja domów nieparzysta od 1 do 13 od strony Wisły, hipoteczna ciągła od 35 (kamienica Walbachowska) do 41[17][18][19]:
kamienica narożna ul. Jezuicka 1/3: Zygmuntowska, Gizińska, Domus Professa
kamienica nr 1: Walbachowska (Gizińska)
kamienica nr 3: Juchtowska („Pod Cyrulikiem”)
kamienica nr 5: Jeleniowska („Pod Bazyliszkiem”)
kamienica nr 7: Złocista
kamienica nr 9: Długoszowa („Dom Hermanowski”, „Dom Myśliwski”)
kamienica nr 11: Majeranowska
kamienica nr 13: Erlerowska („Pod Lwem”)
Strona Kołłątaja
Strona zwana dawniej lewą. Pierzeja zachodnia, pomiędzy Zapieckiem a Wąskim Dunajem. Numeracja domów nieparzysta od 15 do 31 w kierunku Nowego Miasta, hipoteczna ciągła od 42 (Wójtowska) do 48[20][21][22]:
kamienica nr 15: Kranichowska
kamienica nr 17: Markiewiczowska (Drewnów)
kamienica nr 19: Wójtowska
kamienica nr 21: Wilczkowska (Friczowska, Delpaczowska)
kamienica nr 31: „Pod świętą Anną” (Mincerowska; błędnie nazywana kamienicą Książąt Mazowieckich[23])
Strona Dekerta
Strona zwana dawniej miejską. Pierzeja północna, od strony Nowego Miasta, pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Wąskim Dunajem. Numeracja domów parzysta od 42 do 28, hipoteczna od 49 do 56[24][25][26]:
kamienica nr 42: Montelupich (Filipowska)
kamienica nr 40: Klemensowska (Gagatkiewicza, Teofolowska, Sobolowska, Majnowska)
kamienica nr 38: Kurowskiego (Rongiuszowska, Talentowska)
Strona nazywana pierwotnie wschodową lub prawą. Pierzeja wschodnia, od strony Wisły pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Celną. Policyjna numeracja domów parzysta od 26 do 2 w kierunku Celnej, hipoteczna ciągła od 57 (Orłowska i Walterowska) do 67 (Martensowa)[27][28][29][30]:
kamienica nr 4: Strubiczowska (Harniszewska, Koślińska)
kamienica nr 2: Bornbachowska (Burbachowska, Winklerowska)
Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta
Pod ośmioma kamienicami po stronie Dekerta oraz kamienicą Burbachowską znajdują się piwnice, udostępnione do zwiedzania w ramach Szlaku Kulturalnych Piwnic Starego Miasta[31].
Przypisy
↑ abWykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 września 2022 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 53. [dostęp 2023-01-03].
↑Adam Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648−1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 310.
↑Andrzej Zahorski: Warszawa w powstaniu kościuszkowskim. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967, s. 122.
↑Krystyna Zienkowska: Stanisław August Poniatowski. Wrocław: Ossolineum, 2004, s. 410. ISBN 83-04-04725-X.
↑Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 52. ISBN 83-7005-211-8.
↑Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 376. ISBN 83-213-2958-6.
↑ ab60 ROCZNICA ODBUDOWY STAREGO MIASTA W WARSZAWIE Folder okolicznościowy. Muzeum Historyczne Miasta St. Warszawy, 2013.brak strony w książce
↑Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 23. ISBN 83-03-01684-9.
↑Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 191.
↑Uchwała nr LXXX/2055/2014 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 3 kwietnia 2014r. w sprawie zmiany nazwy i statutu Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego 2014 poz. 4119 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl. [dostęp 2020-05-29].
↑Maria Lewicka: Place i placyki staromiejskie - zarys historyczny. W: Bożena Wierzbicka (red.): Historyczne place Warszawy. Urbanistyka, architektura, problemy konserwatorskie. Materiały sesji naukowej, Warszawa, 3-4 listopada. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 14. ISBN 83-902793-6-3.
↑Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 194.
↑Tomasz Urzykowski. Nowe na Starym Mieście. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 1 lutego 2015.
↑Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 13.
↑Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 90, 93, 95, 97, 100, 102, 104, 106. ISBN 83-03-02312-8.
↑Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 14.
↑Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 18, 23, 25, 27, 30, 32, 34, 39. ISBN 83-03-02312-8.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 310. ISBN 83-01-08836-2.
↑Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 14-15.
↑Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 43, 45, 48, 50, 53, 55, 58, 60. ISBN 83-03-02312-8.
↑Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 15-16.
↑Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 62, 64, 67, 69, 71, 74, 77, 78, 80, 82, 84, 86, 88. ISBN 83-03-02312-8.
↑Maria Lewicka: Atlas architektury Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1992, s. 58. ISBN 83-213-3512-8.
↑Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta. warsawtour.pl. s. Stołeczne Biuro Turystyki Urzędu m.st. Warszawy. [dostęp 2014-02-07].
Bibliografia
Warszawskie Stare Miasto. stare-miasto.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].
Praca zbiorowa, Szkice Staromiejskie, Komisja Badań Dawnej Warszawy, Sztuka, Warszawa 1955.
Linki zewnętrzne
Kamera internetowa z widokiem na żywo na Rynek Starego Miasta