Rutyl
Ilustracja
Igły rutylu w kwarcu
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

dwutlenek tytanu (TiO2)

Twardość w skali Mohsa

6–6,5

Przełam

nierówny, muszlowy

Łupliwość

niewyraźna

Układ krystalograficzny

tetragonalny

Gęstość minerału

4,2–4,3 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

brunatna, czerwonobrunatna, czerwona, zielonoczarna, żółta lub niebieskawa

Rysa

brunatnoczerwona

Połysk

półmetaliczny, diamentowy, tłusty

Inne

dyspersję prawie sześciokrotnie wyższą od diamentu

Komórka elementarna rutylu

Rutylminerał z gromady tlenków. Jest minerałem bardzo pospolitym, szeroko rozpowszechnionym składnikiem wielu skał.

Nazwa pochodzi od łac. rutilus = czerwony (gorejący), nawiązując do barwy niektórych odmian tego minerału.

Właściwości

  • wykazuje dwójłomność, współczynniki załamania: i (długość fali ~ 590 nm)

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju słupkowym, pręcikowym, igiełkowym, włosowatym. Ma zazwyczaj postać słupa tetragonalnego (o przekroju kwadratu) zakończonego podwójną piramidą. Często tworzy zbliźniaczenia – kolankowe, czasami wielokrotne. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, włóknistych. Tworzy impregnacje. Spotkać go można także w postaci pojedynczych ziarn. Jest izostrukturalny z kasyterytem. Nie rozpuszcza się w kwasach, ma bardzo wysoką temperaturę topnienia.

  • Czysty rutyl spotykany w przyrodzie jest przezroczysty, a wszelkie jego barwne odmiany wynikają z zanieczyszczeń, jakie w nim się znajdują. W zależności od rodzaju zanieczyszczenia może przyjmować on barwę czerwonoczarną i brunatnoczerwoną, rzadziej niebieskawą, zielonkawą, żółtobrązową lub czarną.
  • Często tworzy wrostki w różnych minerałach, głównie w kwarcu : kwarc rutylowy, kwarc sagenitowy, „włosy Wenus”; niekiedy powoduje efekt kociego oka bądź asteryzmu.
  • Struktura rutylu jest bardzo charakterystyczna i krystalizuje w niej wiele tlenków: SnO2, PbO2, MnO2, CoO2, NbO2, IrO2, RuO2, VO2, jak również niektóre fluorki: MgF2, CoF2, ZnF2, FeF2, NiF2.

Parametry komórki elementarnej to:

a = 0,45933 nm
b = 0,45933 nm
c = 0,29592 nm

Występowanie

Stanowi bardzo pospolity, szeroko rozpowszechniony składnik większości skał magmowych i metamorficznych. Duże kryształy spotykane są w niektórych pegmatytach, sjenitach, amfibolach. Zazwyczaj współwystępuje z magnetytem, hematytem, tytanitem, apatytem.

Miejsca występowania: Największe zasoby znajdują się w Australii, Republice Południowej Afryki i Indiach, poza tym występuje w Szwajcarii – St. Gothard, Binnatal, Cavradi, Campolugno, Austrii – Modriach, Tyrol, Norwegii – Foque, Kragero, Rosji -G.Ilmeńskie, Ural, USA – Wirginia, Georgia, Kalifornia, Australii – Adelaide, Kanadzie – Quebec.

W Polsce na Dolnym Śląsku, w Tatrach, Pieninach, G. Sowich. Kryształy igiełkowe – w G. Izerskich, okolicach Suwałk.

Zastosowanie

W przeszłości był stosowany w metalurgii jako ruda tytanu (60%Ti). Obecnie niemal cały naturalny i syntetyczny rutyl jest zużywany w przemyśle chemicznym do produkcji bieli tytanowej (pigmentu do farb, tworzyw sztucznych, papieru i ceramiki). Niewielkie ilości rutylu są stosowane w przemyśle szklarskim, m.in. do wyrobu powłok pochłaniających promieniowanie nadfioletowe.

Ponadto rutyl ma dość duże znaczenie w jubilerstwie jak i kolekcjonerstwie minerałów. Kwarc rutylowy jest dość poszukiwanym kamieniem ozdobnym. Szafiry, rubiny i inne kamienie szlachetne zawierające w swoim składzie chemicznym nici rutylu są cenniejsze i bardziej poszukiwane od kamieni szlachetnych nieposiądających go, ze względu na efekt asteryzmu.

Bibliografia

  • J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Videograf II, 2003.
  • A. Bolewski, A. Manecki: Mineralogia szczegółowa. Warszawa: PAE, 1993.
  • A. Bolewski: Mineralogia szczegółowa. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1965.
  • W. Schumann: Minerały świata. Oficyna wydawnicza „Alma – Press”, 2003.
  • Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne. „Horyzont”, 2002.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się