| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
.svg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
I, II, IV, V |
| Numer ref. |
823 |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
1997 |
Położenie na mapie Piemontu  | |
Położenie na mapie Włoch  | |
| 45°04′21,0000″N 7°41′08,9880″E/45,072500 7,685830 | |
Rezydencje królewskie dynastii sabaudzkiej (ang. Residences of the Royal House of Savoy, wł. Residenze sabaude in Piemonte) – zespół kilkunastu budowli w Turynie i jego okolicach, powstałych po 1562 roku, kiedy książę Sabaudii, Emanuel Filibert, przeniósł stolicę z Chambéry do Turynu. Zapoczątkowany przez niego program budowlany kontynuowali jego następcy. W efekcie powstał zespół cennych budowli, które zaprojektowali i udekorowali najwybitniejsi architekci i artyści poszczególnych epok. W skład zespołu wchodzą: Pałac Królewski oraz rezydencje wiejskie i pawilony myśliwskie. Rezydencje królewskie dynastii sabaudzkiej zostały w 1997 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[1].
Decydującą rolę w powstaniu przyszłego zespołu rezydencji odegrał książę Sabaudii Emanuel Filibert, który w 1562 roku postanowił przenieść siedzibę swego dworu z Chambéry do Turynu. Nowa stolica jego księstwa była wówczas małym, średniowiecznym miasteczkiem, pozostającym na marginesie głównych wydarzeń kulturalnych epoki renesansu. Inicjatywę Emanuela Filiberta kontynuowali jego następcy. W XVII i XVIII wieku zrealizowali oni obszerny program budowlany, nadając miastu i regionowi styl barokowy. Zasadniczym elementem założenia stały się rezydencje, budowane dla rozrywki i dla polowań, lokowane poza miastem. Zasadnicze znaczenie miały te budynki, w których książęta dynastii sabaudzkiej mieszkali i z których sprawowali centralną władzę – polityczną, administracyjną i kulturalną[2]. Centrum władzy zostało skupione wokół Piazza Castello, przy którym zlokalizowano najważniejsze pałace, ściśle powiązane z wystawnymi willami i innymi budowlami położonymi z dala od centrum miasta. Część z nich, z racji swej urody architektonicznej, zyskała przydomek „corona delle delizie” („korona rozkoszy”)[3].
Dzięki stosunkom i powiązaniom dynastycznym dynastii sabaudzkiej z dworami królewskimi Paryża, Lizbony, Madrytu, Monachium i Wiednia, a także z miastami włoskimi na dworze w Turynie ukształtowało się kosmopolityczne środowisko artystyczne i kulturalne. Emmanuel Filibert stworzył podwaliny tradycji dworskiej, nieistniejącej wcześniej w Turynie. Realizowany program był symbolem władzy absolutnej władców Sabaudii. Projekty swych rezydencji zlecali oni renomowanym architektom, artystom i ogrodnikom, jak: Ascanio Vitoti, Carlo i Amedeo di Castellamonte, Guarino Guarini, Filippo Juvara, Michelangelo Garove, Benedetto Alfieri, Daniel Seiter, Francesco Solimena, Sebastiano Ricci, Charles André van Loo, Claudio Francesco Beaumont i Francesco Ladatte. Dzięki podjętym inicjatywom budowlanym wzbogacili swoje dziedzictwo, a także zbudowali państwo i jego europejską stolicę. W 1713 roku władcy dynastii sabaudzkiej zdobyli tron Królestwa Sycylii (Wiktor Amadeusz II), a w 1861 roku dokonali zjednoczenia Włoch pod berłem Wiktora Emanuela II. Zjednoczone Królestwo Włoch przetrwało do czasu powstania Republiki Włoskiej w 1946 roku[2].
Chociaż głównym zamierzeniem Emanuela Filiberta było zbudowanie umocnień obronnych Turynu, to zdołał on stworzyć swą rezydencję w dawnym pałacu biskupim. W okresie od końca XVI do XVIII wieku jego następcy zrealizowali trzy duże projekty w sąsiedztwie Piazza Castello. Dzięki planom, podjętym przez Karola Emanuela I i realizowanym przez jego następców doszło do stworzenia „strefy zarządzania” położonej na północny wschód od miasta, służącej bardziej podkreśleniu pozycji księcia niż praktycznym celom obronnym. Zespół pałaców i willi, zbudowanych przez kolejnych książąt z dynastii sabaudzkiej został powiązany za pośrednictwem sieci prostych, zadrzewionych dróg w jedną całość z centrum w Turynie. Dawny pałac książęcy, który położony nieco z dala od centrum miasta, został odbudowany w nowej orientacji, tak aby miał bezpośrednie połączenie z Piazza Castello. Był on również powiązany z południową częścią miasta za pośrednictwem nowej drogi (obecna Via Roma), zbudowanej w latach 1612–1615 w celu połączenia z książęcą siedzibą w Mirafiori (obecnie nieistniejącą). Projekt ten był główną innowacją, ponieważ stworzył dwubiegunowość urbanistyczną i terytorialną. W 1673 roku Karol Emanuel II zlecił architektowi Amedeo di CastelIamonte przedłużenie miasta na wschód, w kierunku rzeki Pad. Nowa oś główna, Via Po, połączyła Piazza Castello poprzez most nad rzeką ze wzgórzem, na którym została zbudowana Villa della Regina. Przy tej okazji poszerzono Piazza Castello w kierunku wschodnim, budując wzdłuż jego boków urzędy państwowe i teatr królewski (Teatro Regio). Wiktor Amadeusz II zlecił kilku architektom (Michelangelo Garove, Antonio Bertola i Filippo Juvara) realizację trzeciego etapu rozbudowy w kierunku zachodnim, od Porta Susina do Castello di Rivoli i Palazzina di Stupinigi. Karol Emanuel III kontynuował realizację kilku projektów odziedziczonych po ojcu: rozbudowę Pałacu Królewskiego, budowę urzędów państwowych, teatru na Piazza Castello i przebudowę istniejących oraz wznoszenie nowych rezydencji pod kierunkiem Filippo Juvary, a po jego wyjeździe z Turynu w 1735 roku, pod kierunkiem Benedetto Alfieriego[2].
Symbolicznym ośrodkiem władzy dynastii sabaudzkiej w sercu Turynu jest Pałac Królewski[3]. Jego budowę zleciła w połowie XVII wieku regentka Sabaudii, Krystyna Maria Burbon, która zapragnęła mieć wystawną i pełną przepychu rezydencję dla swego dworu. Pałac został zaprojektowany przez nieznanego architekta, ale pierwszy projekt prawdopodobnie wykonał Amedeo di Castellamonte, autor fasady. Prace wykończeniowe i dekoracja wnętrz kontynuowane były przez kolejnych władców: Wiktora Amadeusza II, Karola Emanuela III i Wiktora Amadeusza III. Budowę pałacu ukończono w 1800 roku. Klomby kwiatowe zaprojektował w 1697 roku francuski architekt krajobrazu André Le Nôtre[4]. Położony nieopodal Palazzo Madama zawdzięcza swoją nazwę dwóm księżnym Sabaudii, Krystynie Marii Burbon i Marii Joannie Sabaudzkiej, które zlecily Filippo Juvarze przebudowanie dotychczasowego zamku, zbudowanie w nim wystawnych schodów i nadanie mu eleganckiej elewacji[3]. Powstały w latach 1718–1721 pałac przechodził różne koleje losu, będąc wcześniej fortecą i zamkiem. Obecnie mieści się w nim Miejskie Muzeum Sztuki Antycznej (Museo Civico d'Arte Antica). Swoją obecną nazwę pałac uzyskał w XIX wieku jako wyraz hołdu dla jego właścicielek, które chciały być tytułowane Madama Reale (od fr. Madame[5]). Kolejnym obiektem jest barokowy Palazzo Carignano, w którym urodzili się Karol Albert i Wiktor Emanuel II i który po zjednoczeniu Włoch stał się siedzibą pierwszego parlamentu tego kraju. Nad brzegiem rzeki Pad wzniesiono w stylu francuskim Castello del Valentino, należący obecnie do Politechniki Turyńskiej (Politecnico di Torino). Również na wschodnim brzegu Padu, na zboczu wzgórza, wzniesiono Villa della Regina, otoczoną ogromnym ogrodem, posiadającą w swych zbiorach obrazy z XVII i XVIII wieku i oryginalne meble z epoki[3].
Zamek Rivoli zaplanowany pierwotnie jako twierdza wojskowa mieści obecnie Muzeum Sztuki Współczesnej[3]. Pałac Królewski w Venaria Reale został zaprojektowany w 1658 roku przez Amedeo di Castellamonte dla księcia Karola Emanuela II i dedykowany Dianie, bogini łowów. W latach 1716–1728 Filippo Juvara zrealizował szereg pomieszczeń jak Galleria di Diana, Citroniera, Scuderie oraz kaplicę św. Huberta. Zamek razem z otaczającym go parkiem tworzy kompleks o powierzchni 48 hektarów, zwany turyńskim „Wersalem”[6]. Położony w pobliżu Borgo Castello de La Mandria, otoczony jest rozległym, naturalnym parkiem. Uwagę zwraca też pałacyk myśliwski w Stupinigi (Palazzina di caccia di Stupinigi), również zaprojektowany przez Filippo Juvarę. Na początku XIX wieku miejscowość Stupinigi była miejscem wystawnych gali oraz rezydencją Napoleona. Zamek Moncalieri, jedna z najstarszych rezydencji Sabaudii, został wybudowany w średniowieczu do celów obronnych, a później przebudowany na dwór królewski dynastii sabaudzkiej. Pozostałe rezydencje dynastii sabaudzkiej to: zamek książęcy w Agliè (prowincja Turyn) z 300 bogato urządzonymi pokojami, zamek w Racconigi (prowincja Cuneo) otoczony rozległym, naturalnym parkiem, zamek w Govone (także w prowincji Cuneo), letnia rezydencja dynastii, otoczony XVIII-wiecznym ogrodem, wyróżniający się mitologicznym motywem w trompe l'oeil w Sali Honorowej (Salone d'onore) oraz neogotycki zamek w Pollenzo (prowincja Cuneo), wykorzystywany jako miejsce do produkcji wina[3].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
