Dzwonnica św. Marka w Wenecji po rekonstrukcji z 1912 roku
Sukiennice w Ypres w 1921 roku
Sukiennice w Ypres po rekonstrukcji w latach 1933–1967

Rekonstrukcja – odtworzenie zniszczonego, zabytkowego budynku lub jego nieistniejących już detali do stanu sprzed zniszczenia, które dokonywane jest na podstawie zachowanych planów, projektów, fotografii lub szkiców. Może towarzyszyć konserwacji zabytków, gdy wymaga tego potrzeba zachowania większej części oryginalnych elementów (np. rekonstrukcja części pieca w obozie Auschwitz-Birkenau). Rekonstrukcji poddawane są obiekty (oprócz budynków mogą to być również np. pomniki) o dużej wartości historycznej, kulturowej, krajobrazowej, estetycznej lub duchowej i symbolicznej dla społeczeństwa. Po częściowych rekonstrukcjach dokonywanych w XIX wieku, jak np. niektóre zabudowania zamku w Malborku, czy elementy średniowiecznych fortyfikacji miasta Carcassonne za pierwszą kompletną rekonstrukcję można uznać odbudowanie dzwonnicy na Placu Św. Marka w Wenecji, która zawaliła się w 1902 roku. Kolejne rekonstrukcje prowadzono po zniszczeniach I wojny światowej (np. Sukiennice w Ypres).

Szczególne znaczenie zagadnienie rekonstrukcji zniszczonych zabytków zaczęło mieć po zakończeniu II wojny światowej. Jan Zachwatowicz 1 września 1945 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Sztuki powiedział:

Nie mogąc się zgodzić na wydarcie nam pomników kultury, będziemy je rekonstruowali, będziemy je odbudowywali od fundamentów, aby przekazać pokoleniom, jeśli nie autentyczną, to przynajmniej dokładną formę tych pomników, żywą w pamięci i dostępną w materiałach. (...) Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowy tego, co nam zniszczono, odbudowy pełnej, świadomej tragizmu popełnionego fałszu konserwatorskiego[1].

Przykładem rekonstrukcji związanych z przywracaniem struktury architektonicznej zniszczonej w wyniku działań wojennych było odbudowanie Starego Miasta w Warszawie w latach 1948–1953, a także w późniejszych latach Długiego Targu w Gdańsku, Starego Miasta w Poznaniu, Starego Miasta we Wrocławiu, zamku w Szczecinie i zamku w Malborku. W latach 1971–1974 odbudowano Zamek Królewski w Warszawie, co spotkało się z uznaniem UNESCO, które odbudowany zespół warszawskiego Starego Miasta i zamku wpisało w 1980 roku na Listę Światowego Dziedzictwa. Rekonstrukcje dokonywane na terenie Warszawy odwoływały się również do kształtu wcześniejszego niż stan sprzed zniszczenia (np. Pałac Biskupów Krakowskich w Warszawie). Pomimo kładących nacisk na ochronę autentyzmu substancji zabytkowej zapisów Karty Weneckiej (w szczególności jej interpretowanego jako zakaz rekonstrukcji artykułu 9., postulującego zastępowanie rekonstrukcji stosowaniem formy, materiałów i technologii charakterystycznych dla danego czasu powstania[2][3]), a także krytyki realizowania rekonstrukcji przez zwolenników budowy obiektów wyłącznie w stylach współczesnych zarzucających „fałszowanie historii”, rekonstrukcje są prowadzone nieprzerwanie w wielu europejskich krajach szczególnie od zakończenia II wojny światowej, podczas której zniszczono budynki o ogromnym znaczeniu duchowym, krajobrazowym i kulturowym dla społeczeństw europejskich. Po 1990 roku szczególnie dużo rekonstrukcji zniszczonych budynków prowadzonych jest w Niemczech, pomimo tego, że od ich zburzenia minęło ponad pół wieku (np. zamek w Berlinie, kamienice przy Neumarkt w Dreźnie, kamienice staromiejskie we Frankfurcie nad Menem). Prowadzone są także rekonstrukcje budynków zniszczonych kilkaset lat temu, mających znaczenie emocjonalne dla społeczności, jak np. będący w ruinie od XVII wieku zamek w Trokach czy zniszczony w XVIII wieku Zamek Dolny w Wilnie. Ze względu na elementy emocjonalne oraz tożsamościowe, rekonstrukcja jest uważana za najbardziej polityczny spośród wszystkich modeli zagospodarowania przestrzeni historycznej. Decyzja o rekonstrukcji jest w zasadzie synonimem decyzji politycznej, podyktowanej oczekiwaniami społeczności lokalnych lub narodowych - często sprzecznymi ze współczesnymi doktrynami artystycznymi środowisk specjalistycznych[4]. Rekonstrukcje prowadzone są także na skutek zniszczenia zabytku w wyniku katastrofy budowlanej (np. wspomniana wcześniej Dzwonnica św. Marka w Wenecji) lub wobec zabytków zniszczonych wskutek klęsk żywiołowych (np. historyczna zabudowa miasta Venzone). Dokonuje się ich również w celach edukacyjnych i dydaktycznych, aby przedstawić wygląd obiektów zniszczonych wiele wieków temu, np. wille rzymskie (np. Villa Getty), gród w Biskupinie, fragmenty rzymskiego Limes (np. Saalburg pod Bad Homburg vor der Höhe, Walzheim, Biriciana) i inne.

Rekonstrukcje a kreacje i stylizacje

Rekonstrukcje, które zawsze są oparte na materiale ikonograficznym sporządzonym w przeszłości i prowadzone według wskazówek historyków sztuki, a często też przy wykorzystaniu materiałów stosowanych w przeszłości, należy odróżnić od budowy obiektów, które nie posiadają ikonografii przedstawiającej ich wygląd sprzed zniszczenia (np. część południowa zamku w Poznaniu, zamek w Tykocinie, zamek w Gostyninie) i które są jedynie kreacją przypuszczalnego wyglądu z przeszłości lub świadomą stylizacją. Tego typu kreacje powstawały często także w XIX wieku w Niemczech (Neuschwanstein) i we Francji (zamek w Pierrefonds) w związku z popularnością idei romantycznych, jednak, z uwagi na koncentrowanie się przy ich budowie na malowniczości, a nie walorach naukowych, należy odróżnić je od rekonstrukcji sensu stricto. Budynki takie określa się jako zbudowane w stylistyce historyzmu, kreacji historyzującej lub stylizacji. Stylizacje historyczne były stosowane też po 1918 roku, gdy odbudowywano zniszczone podczas I wojny światowej miasta, tj. Kalisz, Kazimierz nad Wisłą, Niedzica, Działdowo, a także po 1945 roku, np. podczas budowy jednej z pierzei rynku w Sandomierzu, przy wznoszeniu osiedla Mariensztat w Warszawie, przy uzupełnianiu zabudowy na Podzamczu w Lublinie, na rynku w Raciborzu czy na rynku w Gliwicach. Za rekonstrukcje nie można uznać nowych budynków, wybudowanych w zgodzie z zasadami dawnej urbanistyki na obszarach historycznych centrów takich miast jak np. Kołobrzeg, Szczecin, Głogów czy Elbląg, które wzniesiono, pomimo posiadanych dokładnych informacji co do formy i kształtu budynków istniejących w tym miejscu wcześniej. Takie budynki są określane jako zbudowane w stylu retrowersji.

Przykłady rekonstrukcji:

Rekonstrukcje w Polsce

Zamek Królewski w Warszawie
Kamienice przy rynku na Starym Mieście w Warszawie
Barbakan w Warszawie
Zamek Ujazdowski w Warszawie
Kościół św. Kazimierza w Warszawie
Zamek Ostrogskich
Kościół św. Krzyża
Poznań – Waga na rynku
Białystok, ratusz
Malbork - dach (1915) i kaplica św. Katarzyny (1919)
Malbork - Wieża główna (1967)
Skrzydło południowe zamku w Sierakowie
Ratusz w Kamieniu Pomorskim

Warszawa

Wrocław

Gdańsk

Poznań

Głogów

Elbląg

  • Katedra św. Mikołaja w Elblągu (1948–1965)
  • Dom Królewski przy Starym Rynku w Elblągu
  • Kamienica, ul. Wigilijna 18 w Elblągu
  • Kamienica gotycka, ul. Studzienna 34 w Elblągu
  • Hotel pod Lwem, ul. Kowalska w Elblągu

Stargard

Szczecin

Białystok

Kraków

Inne

Rekonstrukcje w Belgii

  • Katedra św. Marcina w Ypres w Belgii zniszczona w latach 1914–1918 (odbudowa 1920)
  • Lakenhal (sukiennice) w Ypres zniszczone w latach 1914–1918 (odbudowa 1933–1967)
  • Kościół św. Mikołaja w Diksmuide, zniszczony w 1914 (odbudowa 1920–1945)

Rekonstrukcje w Niemczech

Rekonstruowany zamek w Berlinie w 2017 roku
Pałac miejski w Poczdamie
Kościół Marii Panny w Dreźnie
Część zrekonstruowanych kamienic przy drezdeńskim Neumarkt
Frankfurt nad Menem - pierzeja zrekonstruowanych w latach 80. XX wieku kamienic przy Römerbergu
Staromiejska zabudowa ze zrekonstruowanymi kamienicami we Frankfurcie nad Menem w 2018 roku
Alte Waage w Brunszwiku
Residenzschloss w Brunszwiku
Schloss Herrenhausen w Hanowerze

Berlin

Poczdam

Drezno

Frankfurt nad Menem

  • Goethe-Haus (1951)
  • Römer przy Römerbergu (1952)
  • Alte Oper (1981)
  • Samstagsberg (1983)
  • Pierzeja kamienic przy Römerbergu (1981–1984)
  • Biblioteka Miejska (2005)
  • Palais Thurn und Taxis (2009)
  • Saalhof(inne języki) (2011)
  • Piętnaście kamienic na „Nowym Frankfurckim Starym Mieście(inne języki)” (2012–2018)

Brema

Inne

Rekonstrukcje na Litwie

Rekonstrukcje na Białorusi

Rekonstrukcje na Ukrainie

Rekonstrukcje w Rosji

Rekonstrukcje we Francji

Rekonstrukcje na Węgrzech

Zamek w Nyírbátor
Zamek Fuzer

Rekonstrukcje we Włoszech

Klasztor Monte Cassino

Rekonstrukcje w Wielkiej Brytanii

Londyn, Teatr Globe (1997)
  • Kaplica St. Ethelburga-the-Virgin within Bishopsgate z 1411 r., zburzona przez IRA w 1993, zrekonstruowana w 2002 r.
  • Teatr Shakespeare's Globe w Londynie
  • Rzymski fort w Lunt w Wielkiej Brytanii
  • Rzymski fort Arbeia w Wielkiej Brytanii
  • Wieś średniowieczna Cosmeston w Wielkiej Brytanii
  • Rzymski Fort w Cardiff w Wielkiej Brytanii
  • Starożytna farma w Butser w Wielkiej Brytanii
  • Villa Urbana we Wroxeter w Wielkiej Brytanii
  • zamek Borthwick Castle w Szkocji
  • zamek Castle Stalker w Szkocji
  • zamek Eilean Donan w Szkocji (1919–1932)
  • zamek Huntingtower Castle w Szkocji
  • zamek Newark Castle w Szkocji
  • zamek Castell Coch w Cardiff w Walii (1871-1891)
  • budynek na rogu Lansdowne Road/Tottenham High Road w Londynie, spalony podczas zamieszek w 2011 roku, rozebrany i zrekonstruowany

Rekonstrukcje w Chorwacji

  • Kościół św. Marii w Voćinie, zburzony w 1999 roku w wyniku ostrzału, odbudowany do 2011 roku
  • Ratusz, Vukovar
  • Szkoła, Vukovar
  • Pałac Eltz w Vukovarze
  • Klasztor Franciszkanów, Vukovar
  • Kaplica św. Anny, Slavonski Brod
  • Kościół, Kijevo
  • Wieża kościelna w Sveti Juraj na Bregu (Víziszentgyörgy)

Rekonstrukcje w Czechach

Praga, Kaplica Betlejemska

Rekonstrukcje w Hiszpanii

  • Pati de l'ambaixador Vich w Hiszpanii (1991–2005)
  • Kościół de Santiago w Lorca w Hiszpanii, zniszczony w 2011 roku podczas trzęsienia ziemi, rekonstrukcja w 2016
  • Rzymskie mauzoleum w Kordobie w Hiszpanii
  • Willa rzymska w Almenara-Puras w Hiszpanii
  • Zamek La Mota w Hiszpanii (1986–2006)

Rekonstrukcje w Holandii

Rekonstrukcje w Stanach Zjednoczonych

Governors Palace
  • Pałac Gubernatora w Williamsburgu, Wirginia, z lat 1706-1722, przebudowany w 1781, zniszczony w czasie Wojny Secesyjnej 1861–1865, zrekonstruowano w latach 1932–1934[13]

Rekonstrukcje na Filipinach

  • Old Legislative Building w Manili (obecnie siedziba Narodowej Galerii Sztuki; 1949–1950[14])
  • Katedra w Manili(inne języki) (1954–1958)
  • Ayuntamiento de Manila (2009–2014[15])
  • Kościół św. Ignacego w Manili (rekonstrukcja z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Intramuros zrealizowana w latach 2011–2019[16])

Rekonstrukcje w innych krajach

Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze
Stary Most w Mostarze

Rekonstrukcje cyfrowe

Rekonstrukcja cyfrowa Starego Miasta we Frankfurcie nad Menem

Oprócz odtworzenia budynków w „naturze”, często można spotkać wirtualną formę rekonstrukcji, przeznaczoną do prezentacji w formie filmu, slajdów lub wydruków.

Zobacz też

Przypisy

  1. Piotr Majewski, Ideologia i Konserwacja, Warszawa 2009, s. 53
  2. Gdańsk Strefa Prestiżu: Karta Wenecka – eksperyment, który się nie powiódł. [w:] Felieton [on-line]. gdanskstrefa.com, 2017-06-20. [dostęp 2017-11-07]. (pol.).
  3. Monika Jaszczak: Rekonstrukcje w obiektach zabytkowych – teoria i praktyka. konserwatorzabytkow.pl. [dostęp 2021-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-19)]. (pol.).
  4. G. Kęsik, Polityka wobec miejskich przestrzeni historycznych. Uwarunkowania, podmioty, modele decyzyjne, Saarbrücken 2014, s. 176-181.
  5. http://sedina.pl/wordpress/index.php2006/06/05/odbudowa-zamku-po-1945-roku/
  6. S. Kwilecki, Historia i odbudowa Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, [w:] „Kronika Miasta Szczecina 1985″, Szczecin 1986
  7. Baszta Nowa już otwarta, „chojnice.com” [dostęp 2017-05-09] (pol.).
  8. Ildiko Rödund, Anna Sprockhoff: Garnisonkirche bekommt weitere sechs Millionen Euro vom Bund. [w:] Potsdam [on-line]. maz-online.de, 2019-07-15. [dostęp 2019-09-10]. (niem.).
  9. Die Geschichte des Braunschweiger Schlosses [online], braunschweig.de [dostęp 2017-11-26].
  10. Markthäuser. [w:] Ausstellungen [on-line]. landesmuseum-mainz.de. [dostęp 2019-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-24)]. (niem.).
  11. Orbán Tisza István-szobrot avatott. [w:] Közélet [on-line]. vs.hu, 2014-06-09. [dostęp 2021-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-09)]. (węg.).
  12. Újra a Kossuth téren áll gróf Andrássy Gyula szobra. szeretlekmagyarorszag.hu, 2015-05-06. [dostęp 2019-06-21]. (węg.).
  13. Governor's Palace : The Colonial Williamsburg Official History & Citizenship Site [online], history.org [dostęp 2017-11-26].
  14. Neoclassical Masterpiece: The Legislative Building. nostalgiafilipinas.blogspot.com, 2012-09-26. [dostęp 2019-05-16]. (ang.).
  15. Ayuntamiento: 9 things about this heritage structure first build in 1599. themanilaproject.com, 2018-02-22. [dostęp 2019-05-16]. (ang.).
  16. Amierielle Anne Bulan: Ruins of San Ignacio Church in Intramuros now a museum. nolisoli.ph, 2019-04-23. [dostęp 2019-05-16]. (ang.).

Bibliografia

  • Biegański P., O problemach odbudowy staromiejskich zespołów, „Architektura” 3/4, 1951, 110-119
  • Górski J., Warszawa w latach 1944–1949: odbudowa, Warszawa 1990
  • Podlewski W., Zagadnienie odbudowy miast zabytkowych Pomorza Zachodniego, „Ochrona Zabytków” 3/4, 1946
  • Stare Miasto w Warszawie. Odbudowa, [w:] „Teka Konserwatorska”, z. 4, Warszawa 1956
  • Rekonstruktion in Deutschland: Positionen zu einem umstrittenen Thema, Michael Braum, Ursula Baus, Basel: Birkhäuser Verlag, 2009, ISBN 978-3-0346-0067-5, OCLC 319496709.
  • Hanselmann Jan: Rekonstruktion in der Denkmalpflege – Texte aus Geschichte und Gegenwart. Fraunhofer IRB Verlag, Stuttgart 2009, ISBN 978-3-8167-7825-7
  • Biegański P., Pierwsza wystawa konserwatorska, Ochrona Zabytków 3, 1949.
  • Bobiński S., Problemy i trudności odbudowy Gdańska, Rocznik Gdański, t. 13, 1954.
  • Borowski J., Ochrona zabytków, Gdańsk 1954.
  • Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989, Warszawa 1996.
  • Chrzanowski T., Konserwacja zabytków w Polsce po II wojnie światowej, Znak, t. 18, 1966.
  • Chrzanowski T., Rekonstrukcja – odtwarzanie – makieta, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, t. 11, 1977.
  • Deurer W.G., Danzig: die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Wesel 1996.
  • Kadłuczka A., Ochrona zabytków architektury, t. 1: Zarys doktryn i teorii, Wyd. PK, Kraków 2000.
  • Kalinowski K., Odbudowa zabytkowych miast w Polsce. Teoretyczne podstawy i realizacja na przykładzie Gdańska, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego zachodnich i północnych ziem Polski, Warszawa 1995.
  • Kowalski T., Rekonstrukcja zabytków architektury, Teoria a praktyka, Warszawa 1985.
  • Massalski R., Odbudowa renesansowej szkoły mariackiej w Gdańsku, Rocznik Gdański, t. 34, 1974/75.
  • Massalski R., Ostatnio odbudowane zabytki Gdańska, Architektura 11–12, 1962.
  • Odbudowa Warszawy w latach 1944–1949, wybór dokumentów i materiałów, wstęp i red. Górski J., Warszawa 1977.
  • Rymaszewski B., Rozważania o rekonstrukcji w kontekście doktryn konserwatorskich dawniej i dziś, Ochrona Zabytków 3, Warszawa 1993, 227-234.
  • Stankiewicz J., Myśli o rekonstrukcji zabytków i jej problemach, Spotkania z Zabytkami 4, 1980.
  • Szkice Staromiejskie, praca zbiorowa, red. Puciaty O., Żaryn S., Warszawa 1955.
  • Szmygin B., Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000.
  • Warszawskie Stare Miasto – z dziejów odbudowy, red. Szwankowska H., Warszawa 1982.
  • Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta, red. Trojanowska I., Gdańsk 1978.
  • Vademecum konserwatora zabytków, Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, red. Pawłowski K., Konopka M., Warszawa 1996, [w:] Wiadomości Konserwatorskie 5, 1999.
  • Zachwatowicz J., Ochrona Zabytków w Polsce, Warszawa 1965.
  • Żaryn S., Trzynaście kamienic staromiejskich: strona Dekerta, Warszawa 1972.

Linki zewnętrzne

  • Ogólna dyskusja o rekonstrukcjach na stronie skyscrapercity.com (pol.)
  • Ogólna dyskusja o rekonstrukcjach na stronie skyscrapercity.com (ang.)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się