miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Rynek | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1358 | ||||
Burmistrz |
Grzegorz Cichy | ||||
Powierzchnia |
7,21 km² | ||||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 12 | ||||
Kod pocztowy |
32-100 | ||||
Tablice rejestracyjne |
KPR | ||||
Położenie na mapie gminy Proszowice | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu proszowickiego | |||||
50°11′35,30″N 20°17′19,38″E/50,193139 20,288717 | |||||
TERC (TERYT) |
1214054 | ||||
SIMC |
0951818 | ||||
Hasło promocyjne: Królewskie Miasto Proszowice | |||||
Urząd miejski ul. 3 Maja 7232-100 Proszowice | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Proszowice – miasto powiatowe w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, położone 18 km na północny wschód od granic administracyjnych Krakowa. Proszowice położone są na prawym brzegu rzeki Szreniawy na płaskowyżu proszowickim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Proszowice.
Miasto wielkorządców krakowskich w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[2]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Prawa miejskie od 1358 r. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3]. W latach 1496–1793 siedziba sejmików ziemskich przedrozbiorowego województwa krakowskiego[4].
Regionalny ośrodek handlu rolno-spożywczego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5983 mieszkańców[1].
W rejonie Proszowic spotyka się ślady pochodzące jeszcze z czasów neolitu, a także kultury łużyckiej. W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI–VII w.) obszary Małopolski zostały przez nich zasiedlone. Powstałe plemię Wiślan stworzyło silne jednostki administracyjne, przypominające państwo, w skład którego weszły tereny powiatu proszowickiego[potrzebny przypis]. Wybudowali oni gródek książęcy, który nie tylko był siedzibą władcy, ale również spełniał funkcje obronne. Dolina Szreniawy sprzyjała rozwojowi rolnictwa, dlatego Proszowice były w dawnych czasach ośrodkiem handlu zbożem.
W XI–XIII w. okolice Proszowic były gęsto zaludnione. W 1222 r. rycerz Przybysław Prosowic z rodu Szreniawitów. Początkowo miejscowość była własnością rycerską, do początku XIV w. należały prawdopodobnie do rodu Szreniawitów lub Drużynnitów, później przeszły w ręce królewskie. W połowie XIII w. według tradycji powstała parafia i wzniesiono kościół, w którym miała znajdować się inskrypcja, mówiąca że najstarszy kościół został zbudowany w czasach Bolesława V Wstydliwego w 1240 r. W 1358 r. miasto królewskie lokowane pomiędzy 1356 a 1358 rokiem[5] na prawie magdeburskim otrzymało przywileje samorządowe i targowe. Osada rozrosła się w miasteczko handlowe i rzemieślnicze. Od połowy XIV w. odbywały się roki sądowe ziemi krakowskiej, po raz pierwszy wzmiankowane w źródłach pisanych w 1377 r. Działając z dłuższymi przerwami, zwłaszcza w XVII w. i XVIII w., przetrwały aż do reformy sądownictwa przeprowadzonej przez zaborcę pod koniec wieku XVIII[6].
Wiek XV był czasem rozkwitu Proszowic. Miejscowi rzemieślnicy, m.in. kowale, pracujący dla dworu królewskiego, przyjmowani byli do cechów krakowskich. Miasto wówczas zaliczano w województwie krakowskim do grupy II, to jest do osad, które na wypadek wojny mogą wystawić od 4 do 12 pieszych. W kategorii tej znalazły się także Wieliczka, Olkusz, Kłobuck, Lelów. W 1403 r. odnotowany został pierwszy student Akademii Krakowskiej pochodzący z Proszowic – Mikołaj (prawd. Mikołaj Skóra), który został wypromowany na mistrza sztuk wyzwolonych[7]. W 1407 r. wielki pożar zniszczył miasto, a wraz z nim dwór królewski, szybko po katastrofie odbudowany. W 1410 r. wybudowano bitą drogę z Proszowic do Krakowa. Od 1456 r. miasto miało przywilej cotygodniowych jarmarków. Kronikarz Jan Długosz opisuje Proszowice jako miasto mające 14 łanów i folwark królewski, kościół parafialny był murowany, trakt przechodzący przez Proszowice służył królom w drodze do Korczyna, Kielc, Lublina i na Litwę. Statutem króla Jana I Olbrachta z 1496 r. miasto zostało wyznaczone na miejsce sejmików ziemskich województwa krakowskiego, odbywały się w kościele.
W początku XVI w. Proszowice stały się siedzibą powiatu (w 1485 r. odnotowano istnienie powiatu, choć oddzielny powiat proszowicki jeszcze formalnie nie istniał). Należały do niego m.in. miasta: Działoszyce, Koszyce, Nowe Brzesko, Skalbmierz, Słomniki. Powiat przetrwał do rozbiorów, chociaż jego granice ulegały zmianom. Wzrosła zamożność kupców, karczmarzy, piwowarów. Zbudowano ratusz i wiele domów, powstało bractwo cechowe. Bogate prebendy proszowickie otrzymali profesorowie Akademii Krakowskiej. W 1532 r. król Zygmunt I Stary nadał Proszowicom przywilej budowy wodociągów i kanalizacji.
Przełom XVI/XVII w. był początkiem upadku i zubożenia miasta, zanikło rzemiosło, burzliwe sejmiki stały się klęską i postrachem miasta, doszło nawet do rozlewu krwi w kościele. W 1619 r. pożar zniszczył drewnianą zabudowę, w 1651 r. wybuchł kolejny pożar, w którym spłonął ratusz. Miasto poważnie ucierpiało podczas potopu szwedzkiego. Proszowice należały w 1733 r. do wielkorządców krakowskich, nie podźwignęło się jednak z upadku. Inwentarz z tego okresu podaje tylko 60 domów; w 1775 r. liczyło 88 domów i 6 dworków szlacheckich; w 1791 r. było 111 domów (w tym 32 na Rynku) i 825 mieszkańców, w części królewskiej były 103 domy (dworek kasztelana krakowskiego, dworek wojewody krakowskiego, 2 dworki szlacheckie, 96 domów mieszkalnych, młyn zbożowy, folwark młyński i karczma), w duchownej – 8 (3 domy księży, szkoła parafialna, altaria św. Anny, szpital św. Ducha, folwark szpitalny, organaria). W 1765 odnotowano zamieszkiwanie miasta przez 8 Żydów[8].
Włościanie proszowiccy masowo brali udział w insurekcji kościuszkowskiej (1794). Po III rozbiorze Polski Proszowice włączono do zaboru austriackiego, następnie w 1809 r. miasto i okolica weszły do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. ziemia proszowicka włączona została do Królestwa Polskiego (kongresowego), będącego częścią składową Imperium Rosyjskiego. Proszowice w zaborze rosyjskim znajdowały się w województwie krakowskim ze stolicą w Kielcach. Kraków i najbliższe okolice tworzyły wówczas Wolne Miasto, co spowodowało oderwanie Proszowic od rynku zbytu i ośrodka kulturalnego Krakowa. Miasto weszło w skład powstałej w 1837 r. guberni krakowskiej, później przemianowanej na gubernię kielecką. W 1846 r. podczas powstania krakowskiego 40-osobowy oddział Zygmunta Jordana rozbił sotnię kozaków rosyjskich. W ramach represji za popieranie powstania styczniowego, Rosjanie w 1867 r. odebrali Proszowicom prawa miejskie. Podczas spisu ludności z 1827 r. odnotowano 1027 mieszkańców i 154 domy, na Rynku stał drewniany ratusz. Opis miejscowości z 1887 r. wymienia:
Podczas I wojny światowej Rosjanie rozlokowani byli wzdłuż linii Rzędowice – Makocice – Opatkowice – Szreniawa. Austriacy atakowali od strony Łaganowa. Ich artyleria zburzyła i uszkodziła wiele domów w Proszowicach, spowodowała pożar kościoła parafialnego.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., dawny powiat proszowski podzielono między powiaty: miechowski i pińczowski. W okresie międzywojennym Proszowice jako część powiatu miechowskiego wchodziły w skład województwa kieleckiego. W 1923 r. przywrócono prawa miejskie. W 1925 r. otwarto połączenie kolei wąskotorowej: Szreniawa – Proszowice, Proszowice – Posądza ze stacją kolejową. W 1939 w mieście mieszkało 1323 Żydów[8].
W czasie wojny obronnej 55. Dywizja Piechoty wchodząca w skład Armii „Kraków” Wojska Polskiego stoczyła ciężkie walki z Wehrmachtem w nocy z 6 nr 7 września 1939 r. Zginęło 108[9] Polaków, pożar strawił 1/3 miasta, spłonęło wtedy archiwum miejskie. Holocaust spowodował zniszczenie społeczności żydowskiej Proszowic skupiającej przed wojną ponad 1000 osób. W lipcu 1944 Proszowice zostały wyzwolone czasowo przez oddziały partyzanckie i powstała tzw. Rzeczpospolita Partyzancka lub Kazimiersko-Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka[10]. Okupant niemiecki został wyparty z miasta 17 stycznia 1945 przez oddziały 59. i 60. Armii 1. Frontu Ukraińskiego[11].
W 1945 r. Proszowice weszły w skład województwa krakowskiego w powiecie miechowskim. W 1954 r. przywrócono powiat proszowicki, jednak okrojony w porównaniu z przedrozbiorowym. Po zniesieniu powiatów w 1975 r., miasto należało do województwa krakowskiego (tzw. województwa miejskiego krakowskiego). Po reformie administracyjnej z 1999 r. przywrócono powiat proszowicki w województwie małopolskim. W 2008 roku obchodzono 650-lecie lokacji miasta[potrzebny przypis][12].
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].
Proszowice są regionalnym ośrodkiem handlu rolno-spożywczego, działa giełda skupująca warzywa i inne płody rolne oraz zwierząt hodowlanych. Okoliczne żyzne gleby sprzyjają rolnictwu. Na terenie miasta nie ma dużych zakładów przemysłowych, występuje tylko drobny przemysł, usługi i handel.
W 2008 r. oddano do użytku pierwszy w Polsce ogród biblijny[15].
Miasta i gminy partnerskie: Fichtenberg[17]
W Proszowicach swą siedzibę ma Unia Miasteczek Polskich.
W budynku Urzędu Gminy i Miasta Proszowice siedzibę ma Związek Międzygminny ds. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach.[1]
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.