Komputer Prawec-82

Prawec (cyrylicą Правец, także PRAVEC, ang. Pravetz) – marka bułgarskich komputerów osobistych składanych w miasteczku Prawec w obwodzie sofijskim z bułgarskich i importowanych komponentów. Składała się z dwóch serii, opartych na procesorach 8-bitowych (najczęściej na bazie architektury Apple II) oraz 16-bitowych (architektura IBM PC). Seryjnie produkowane w latach 80. i 90. XX wieku, komputery Prawec popularyzowały informatykę w Bułgarii trafiając do domów i klubów komputerowych, a także w krajach eksportu, w tym w ZSRR.

Historia

W latach 70. XX wieku Bułgaria rozwinęła przemysł elektroniczny dzięki przekazaniu jej przez RWPG roli koordynatora w produkcji i rozwoju robotów przemysłowych w bloku wschodnim. Praca nad komputerem osobistym rozpoczęła się w 1978 (lub 1979) roku. Pierwszy komputer pod nazwą IMKO-1 (od Indywidualny MikroKOmputer), wzorowany na Apple II i wyprodukowany pod kierownictwem Iwana Marangozowa w Instytucie Cybernetyki Technicznej i Robotyki (Институт по Техническа Кибернетика и Роботика) Bułgarskiej Akademii Nauk, zaprezentowano w roku 1980[1][2]. W 1980 roku wyprodukowano jedynie trzy sztuki IMKO-1, zaś w następnym roku kolejne pięćdziesiąt. W 1982 roku wytworzono kolejną wersję, IMKO-2, na bazie której ruszyła produkcja masowa w 1983 roku. W 1984 roku ruszyła produkcja komputerów profesjonalnych Prawec-16[3][4]. Udało się ją rozwinąć pomimo embarga CoCom na dostawę pewnych komponentów technicznych z krajów zachodnich do Europy wschodniej, które Bułgarom udawało się omijać znajdując chętnych eksporterów[5].

Produkcję seryjną komputera rozwijającego projekt IMKO-2, już pod nazwą Prawec-82, umieszczono w miasteczku Prawec (od którego komputery wzięły nazwę), miejscu urodzin bułgarskiego komunistycznego przywódcy Todora Żiwkowa[3][6]. Produkcja urządzeń peryferyjnych i części komponentów odbywała się w licznych bułgarskich zakładach: m.in. w Starej Zagorze (DZU – największy producent dysków w krajach RWPG, działający też po upadku ZSRR[7][8]), Pazardżiku, Płowdiw, a w zakładach analitycznych w Michajłowgradzie (obecnie Montana) produkowano monitory[3].

W 1984 roku osiągnięto produkcję 5 tysięcy egzemplarzy rocznie i planowano 12 tysięcy komputerów w roku kolejnym[1]. Po krótkiej przerwie w 1985 roku nastąpił okres prędkiego wprowadzania kolejnych modeli, produkowanych w dużej mierze na eksport, przede wszystkim do ZSRR. Planowano wówczas produkcję 100 000 komputerów rocznie, którego to poziomu jednak nigdy nie osiągnięto – w szczycie produkcji Bułgaria miała wytwarzać 60 000 komputerów rocznie (co miało stanowić 40% produkcji całego bloku wschodniego), przy udziale ponad 300 000 zatrudnionych w bułgarskim przemyśle elektronicznym i całej jego produkcji wartej ponad 8 mld rubli rocznie[3].

Komputery Prawec przyczyniły się do popularyzacji informatyki w Bułgarii: pierwszy klub komputerowy wyposażony w komputery Prawec-82 powstał w drugiej połowie 1984 roku w Sofii, a już w pierwszym miesiącach kolejnego roku w Bułgarii znajdowało się 28 takich klubów, a 350 było w budowie. W 1986 roku w klubach korzystano już z 1500 komputerów Prawec-82, a w Bułgarii tworzono gry i inne oprogramowanie. W 1987 roku działało 530 klubów o różnej wielkości[9].

Modele

Domowy komputer 8-bitowy Prawec-8D z instrukcją obsługi
Model dwuprocesorowy Prawec-8M

Komputery 8-bitowe

Kompatybilne z Apple II

Komputer Prawec-82 w sali szkolnej w Rosji
  • Prawec-82: trzeci bułgarski mikrokomputer, pierwszy masowo produkowany (od 1983 do 1986 roku). Rozwinięcie IMKO-2. Procesor Synertek 6502 1MHz. 48 kB RAM rozszerzalne do 64 kB, 12 kB ROM. Analog Apple II Plus[4][12].
  • IMKO-3: produkowany w 1984 roku, procesor SM 600 (CM600, odpowiednik R6502). 64 kB RAM i 8 kB ROM[13].
  • Prawec 8M: komputer o przeznaczeniu wojskowym. Dwa procesory: SM 630 (CM630, bułgarski klon 6502 taktowany częstotliwością 1,018 MHz – a także Z80A taktowany 4MHz). 64 kB DRAM oraz 16 kB ROM. Mógł pracować z systemem operacyjnym CP/M[11][10].
  • Prawec 8A: produkowany w latach 1986–1988. Procesor SM 630, pamięć 64 kB rozszerzalna do 1 MB (1080 kB), dostępna w 64 kB oknach, 16 kB ROM. Jedna lub dwie stacje dyskietek 5,25 cala. Tryby tekstowe (40x24, przy 128 kB RAM 80x24) i graficzne (40x48, 80x48 przy 128 kB RAM; 280x192, 560x192 przy 128 kB RAM). Dwa różne warianty klawiatury[10][14][15].
  • Prawec 8E: model przemysłowy z 1985 roku oparty na Prawec-82, wzbogacony o pewne rozszerzenia pamięci. 64 kB RAM, 16 kB ROM. Analog Apple IIe[10][4][15].
  • Prawec 8C: rozwinięta wersja modelu Prawec 8A, produkowana w latach 1989–1994. Wycofano gniazdo rozszerzeń pamięci RAM, w zamian integrując z płytą główną dodatkowe 64kB RAM co dawało zintegrowane 128 kB RAM bez możliwości rozszerzenia. Model fabrycznie wyposażono w wiele dodatkowych kart rozszerzeń, m.in. kontroler dyskietek, kontroler portu RS-232, portu równoległego oraz 80-kolumnowej karty graficznej – z tego powodu mimo gęstszego upakowania komponentów posiadał tylko 3 wolne gniazda rozszerzeń. Popularna wersja w domach i szkołach na początku lat 90.[16][17]
  • Prawec 8S: produkowany w latach 1990–1994. Procesor SM 630, 128 kB RAM rozszerzalne do 1 MB, 16 kB ROM, 1 lub 2 stacje dyskietek 5,25 cala, kontroler dysku twardego. Praca z DOS. Wyprodukowano niewielką liczbę egzemplarzy[18].

Niekompatybilny z Apple II

  • Prawec 8D: produkowany w latach 1985–1992 komputer o przeznaczeniu domowym (stąd „D” w nazwie). Kompatybilny z Oric-1 i Oric Atmos zaprojektowanych przez brytyjskie przedsiębiorstwo Tangerine Computer Systems Ltd. Procesor 6502 taktowany 1 MHz. 48 kB RAM, 16 kB ROM. Magnetofon kasetowy, możliwość podłączenia stacji dyskietek. Wyświetlacz: tryb tekstowy 40x28 (8 kolorów), tryb graficzny 240x200 (8 kolorów + 3 linie tekstowe). Model tańszy od pozostałych, przeznaczony do podłączenia do telewizora[19].

Komputery 16-bitowe

  • IMKO-4: komputer 16-bitowy opracowany w 1984 roku. Procesor Intel 8088, 256-512 kB RAM i 16 kB ROM[1][13].
  • Prawec-16: oparty na IMKO-4 analog wprowadzonej rok wcześniej architektury IBM PC/XT. Produkowany od 1984 do 1988 roku. Procesor Intel 8088 4,77 MHz, 256 lub 512 kB RAM (rozszerzalne do 640 kB), 64 kB ROM z wbudowanym BASIC ładowanym do pamięci przy braku systemu operacyjnego. Dysk twardy 5, 10 lub 20 MB. Tryb graficzny 320x200 lub 640x200 CGA. Najmocniejszy komputer 16-bitowy produkowany w 1984 roku w Prawcu[13][20][21][22].
  • Prawec-16A: 8088 4,77MHz, bez ROM z BASIC, stacja dyskietek, 5MB dysk twardy[21][22][23].
  • Prawec 16H: procesor NEC V20 8 MHz (zgodny z 8088, lecz od niego szybszy), stacje dyskietek 5,25 cala i 3,5 cala, 20 MB dysk twardy[3][22][24].
  • Prawec 16E/ES (także IZOT-1839): produkowane od 1988 roku. Procesor NEC V20 8 MHz (zgodny z 8088, lecz od niego szybszy), 640 kB RAM (wg innego źródła 1 MB RAM), 20 MB dysk twardy[25][22].
  • Prawec 16T (jak Turbo): procesor 8088 10 MHz, dwie stacje dyskietek, 20 MB HDD[23][22].
  • Prawec 16S[23]
  • Prawec 286: produkowany od 1988 roku, procesor Intel 80286[23].

Komputery 32-bitowe

Reaktywacja marki

W 2014 roku wyszedł ultrabook pod marką Prawec-64M. Komputer wyposażony w 14-calowy ekran oferowano z różnymi procesorami Intela i dyskami SSD[27][28]. Obok ultrabooka pod marką Prawec sprzedawano też smartfony. W 2018 roku autor reaktywacji marki Bojko Wuczew wystawił firmę na sprzedaż deklarując poszukiwania większego inwestora[29].

Przypisy

  1. a b c Komputerowa furia – korespondencja z Bułgarii, [w:] W bratnich krajach, „Bajtek” (3), idn.org.pl, listopad 1985 [dostęp 2020-04-12].
  2. Милена Димитрова, Златните десятилетия на българската електроника, TRUD Publishers, 2008, s. 246, ISBN 978-954-528-845-6 [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  3. a b c d e История на компютрите Правец [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  4. a b c d Pravetz Computers – History [online], www.pravetz.bg [dostęp 2020-04-12].
  5. Misha Glenny, New Scientist, „Pierestroika and the personal computer”, 117, Reed Business Information, 11 lutego 1988, s. 28–29 [dostęp 2020-04-13] (ang.).
  6. Victor Petrov, A Cyber-Socialism at Home and Abroad: Bulgarian Modernisation, Computers, and the World, 1967-1989, 2017, DOI: 10.7916/d8057tgm [dostęp 2020-10-14] (ang.).
  7. Napędy dysków z Bułgarii [online], Computerworld, 9 listopada 1992 [dostęp 2020-10-14] (pol.).
  8. Jim Porter, Oral History of Bisser Dimitrov, Mountain View, California: Computer History Museum, 2006.
  9. Victor Petrov, A Cyber-Socialism at Home and Abroad: Bulgarian Modernisation, Computers, and the World, 1967-1989, 2017, s. 360–362, DOI: 10.7916/d8057tgm [dostęp 2020-10-14] (ang.).
  10. a b c d e Early Home Computers, PediaPress, 2008 [dostęp 2020-04-12] (ang.).
  11. a b Chris Koch, Introduction to Information Technology, Scientific e-Resources, 14 listopada 2018, s. 80, ISBN 978-1-83947-240-4 [dostęp 2020-04-12] (ang.).
  12. Правец 82 [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-13] (bułg.).
  13. a b c PETÊR BROCZRÔ, Produkcja mikrokomputerów w 1984 r. w krajach RWPG, „Informatyka”, 20 (8), 1985 [dostęp 2020-04-12].
  14. Правец 8А [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  15. a b Michael Starr, Craig Chapple, VINTROPEDIA – Vintage Computer and Retro Console Price Guide 2009, Lulu.com, 9 lipca 2008, s. 55, ISBN 978-1-4092-1277-5 [dostęp 2020-04-13] (ang.).
  16. Правец 8C [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  17. HCM: East-European Home-Computer ... [online], www.homecomputer.de [dostęp 2020-10-14] (ang.).
  18. Правец 8S [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12].
  19. Правец 8Д [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  20. Правец 16 [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12].
  21. a b Pravetz and Puldin – The first serial produced 8 / 16 bit Bulgarian Computers – Retro Computing in Bulgaria [online], www.pc-freak.net/blog/, 16 marca 2008 [dostęp 2020-04-12].
  22. a b c d e Gépismertető- A keleti blokk- Bulgária II. [online], RetEmu, 1 listopada 2015 [dostęp 2020-09-30] (węg.).
  23. a b c d Дънни платки, видеокарти и още платки за компютри Правец [online], SANDACITE BG, 16 grudnia 2019 [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  24. Списание на Българската академия на науките, t. 34, Българска академия на науките: Изд-во на Българската академия на науките, 1988 [dostęp 2020-09-30] (bułg.).
  25. Правец 16 E/ES [online], www.pravetz.info [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  26. Запознайте се с тайнствения компютър Правец 386 от 1989 г.! [online], 18 grudnia 2019 [dostęp 2020-04-12] (bułg.).
  27. Pravetz Computers [online], www.pravetz.bg [dostęp 2020-04-12].
  28. l, Лаптопът Правец 64M вече може да бъде поръчан на цени от 1094 лв. [online], nixanbal.com, 8 grudnia 2014 [dostęp 2020-09-30] (bułg.).
  29. The Bulgarian Company „Pravetz” is Looking for a Buyer for its Business [online], Novinite.com – Sofia News Agency, 28 września 2018 [dostęp 2020-10-14] (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Strona marki Prawec
  • Strona poświęcona historii komputerów Prawec

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się