Johann Wilhelm Baur: Węgrzy i Polacy (XVII w.) w Muzeum Książąt Czartoryskich w KrakowieJoris Hoefnagel: Polski jeździec i węgierska dama (XVII w.) w Muzeum Książąt Czartoryskich w KrakowieSchody Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Egerze
Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki (węg.Lengyel, magyar – két jó barát, együtt harcol, s issza borát) – historyczne przysłowie obecnie występujące zarówno w języku polskim, jak i węgierskim, krótka rymująca się formuła mówiąca o zażyłej przyjaźni narodów polskiego i węgierskiego.
Węgrzy zajmowali szczególne miejsce w opiniach Polaków. Sympatia ta opierała się na głębokim przekonaniu Polaków o podobieństwie charakterów narodowych polskiego i węgierskiego, a wyrażającym się w porzekadle „Polak, Węgier dwa bratanki...”[1].
Przysłowie mówi o specjalnym związku między dwoma europejskimi narodami i jest ewenementem niemającym podobieństw w żadnych innych relacjach, tak obecnie, jak i wcześniej, względem dwóch narodów. Pierwotny tekst miał następujące brzmienie: „Węgier, Polak dwa bratanki i do konia i do szklanki. Oba zuchy, oba żwawi, niech im Pan Bóg błogosławi.”[2]
Formuła powstała prawdopodobnie po upadku konfederacji barskiej[3] wśród przywódców powstania antyrosyjskiego (z. Ignacy Jakub Bronicki), którzy znaleźli azyl polityczny w Austrii na Spiszu lub Preszowie[4]. W czasie konfederacji barskiej Preszów stał się siedzibą Rady Generalnej – naczelnej władzy konfederackiej. Tu też 13 października 1770 uchwalono Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Według A. Kaczorowskiego, w powiedzeniu tym chodzi o Górne Węgry, czyli w przybliżeniu o dzisiejszą Słowację (od końca X do początków XX wieku Słowacja była częścią Węgier; zob. Zeplin, Spisz, Orawa, Sarysz, Maurycy Beniowski).
Przeciwnikami idealizacji relacji węgiersko-polskich (galicyjskich) byli w XIX wieku głównie politycy upatrujący związanie sprawy polskiej najpierw z koalicją turecko-słowiańską, a następnie zjednoczeniem wszystkich Słowian pod berłem rosyjskim (panslawizm). Polityk i pisarz historyczny Michał Czajkowski vel Sadyk Pasza (początkowo w stronnictwie Adama Jerzego Czartoryskiego), który w 1872 opuścił Turcję nawoływał do pojednania z Rosją oraz zjednoczenia wszystkich Słowian pod berłem cara Aleksandra II. Jednak argumenty panslawistów kierowane zarówno „do mężów stanu i do młodzieży Uniwersytetu” zostały w Galicji odrzucone – „Co tam Waćpan nam bajasz o Turkach i o Sławianach, my z Węgrami; oni z Cesarzem i my z nimi – oni przeciwko niemu i my z niemi, bo to widzisz Waćpan – Węgier, Polak dwa bratanki I do konia i do szklanki.....” Reprezentant księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Turynie napisał, że książę „nie może wchodzić w takie stosunki z barbarzyńskimi narodami, ... że to jest kraj katolicki, a tamten jeden muzułmański, w drugim schizma – że pierwej są Polacy katolikami jak Polakami”[5].
Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Esztergom;
Stowarzyszenie Portius w Krośnie;
Towarzystwo Polsko-Węgierskie w Lubaczowie;
Stowarzyszenie „Henryk Sławik – pamięć i dzieło” w Katowicach;
Stowarzyszenie Współpracy i Przyjaźni Katowice – Miszkolc;
Katowickie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im. Józsefa Antalla i Henryka Sławika;
Stowarzyszenie na rzecz Przyjaźni Polsko-Węgierskiej „Dwie Korony” w Bydgoszczy.
Inspiracje w kulturze
Węgierski zespół Hungarica oraz Andrzej Nowak (gitarzysta zespołu TSA) skomponowali wspólny polsko-węgiersko języczny utwór hardrockowy pt. „Lengyel, magyar / Polak, Węgier”[6].
Węgierski zespół rockowyRepublic nagrał utwór „Varsó hiába várod”, w którym nawiązuje do przysłowia[7].
Polscy raperzy pod pseudonimem Niezidentyfikowani wraz z raperem Domin i Wuem Enecha nagrali utwór „Lengyel, Magyar”, w którym opowiadają o przyjaźni polsko-węgierskiej[8].
Zobacz też
Zobacz multimedia związane z tematem: Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki
↑Studia Źródłoznawcze, Instytut Historii (Polska Akademia Nauk). t. 41. 2003. s. 18.
↑Michał Czajkowski: Dziwne życie Polaków i Polek. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1865, s. 155,193.
↑Zdaniem Juliana Krzyżanowskiego, przysłowie to zrodził pobyt na Spiszu przywódców konfederacji barskiej, którzy właśnie tam znaleźli azyl polityczny. Odrodzenie i reformacja w Polsce, t. 36-38. s. 161.; „Przysłowie pochodzące zapewne z czasów, gdy Generalność Konfederacji Barskiej osiadła w Preszowie (1769-1772)”. [w:] Henryk Markiewicz, Andrzej Romanowski. Skrzydlate słowa. 1990. s. 830.
↑„Rzeczpospolita została podzielona na trzy części, poddane władzy różnych zaborców. Wtedy też powstaje tak popularne przysłowie, występujące w rozmaitych wariantach „Polak, Węgier – dwa bratanki...”, [w:] Janusz Tazbir. Sarmaci i świat, t. 3. 2001. s. 453.
↑Michał Czajkowski: Dziwne życie Polaków i Polek. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1865, s. 150–157.
↑HUNGARICA és ANDRZEJ NOWAK (TSA, ZŁE PSY): Lengyel, Magyar – Polak, Węgier.
↑Repoblic: Varsó hiába várod. zeneszoveg.hu. [dostęp 2013-06-02]. (węg.).
↑Niezidentyfikowani ft. Domin – Lengyel, Magyar (prod. WUEM ENCEHA). TuoQ Produkszyn [dostęp 2016-11-15].
Linki zewnętrzne
Poznaj prawdę o wydarzeniach 1956 roku Poznań – Budapeszt 1956 – link nieaktualny
e-Bratanki, słownik węgiersko-polski i polsko-węgierski
Polsko-Węgierskie Towarzystwo Historyczne im. Józefa Piłsudskiego
Witaj
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
