Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r., Piotrków Trybunalski liczył 68 270 mieszkańców[6] i był pod względem liczby ludności drugim (po Łodzi) miastem w województwie łódzkim, a także 50. spośród najludniejszych miast w Polsce[7].
Toponimia
Nazwa miasta notowana jest od XIII wieku jako Piotrków i Pietrków, od XIV wieku spotyka się także Piotrkowo. Pochodzi ona od imienia Piotr, zdrobnionego do Piotrek, w języku staropolskim także Pietrek. Drugi człon nazwy, Trybunalski, wywodzi się od faktu, że w mieście urzędował trybunał koronny[8].
Nazwa Piotrkowa w innych językach brzmi: język rosyjski – dziś Пётркув-Трыбунальски, za czasów Królestwa Polskiego – Петроковъ[9]; jid.פּעטריקעװPetrikew[10]; niem.Petrikau[11].
XIII w. – Piotrków rozwinął się w znaczną i ludną osadę, gdzie władcy księstw łęczyckiego i sieradzkiego zwoływali zjazdy rycerskie i odbywali sądy, w czasach, gdy władca był najwyższym sędzią swoich poddanych[19]
1915 – umiejscowienie w Piotrkowie siedziby Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego, największy w historii rozwój piotrkowskiego ośrodka wydawniczo-prasowego
2–5 listopada 1918 – rozbrojenie okupantów austriackich
sierpień–grudzień 1941 – w domu przy ul. Przyszłej 11 działa tajna radiostacja grupy dywersyjno-wywiadowczej zrzuconej z terenów ZSRR (pod dowództwem kpt. Mikołaja Arciszewskiego „Michała”)[23]
14–29 października 1942 – likwidacja getta piotrkowskiego (ok. 20 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 3500 pozostało w tzw. „małym getcie”, zlikwidowanym w 1944)
1 października 1944 – grupa dywersyjna 3 Brygady Armii Ludowej im. gen. Bema pod dowództwem ppor. Nazarewicza wysadza w powietrze na ul. Wolborskiej stację transformatorową[24].
zdobycie Piotrkowa uczczono w Moskwie 20 salwami z 224 dział[26]
Piotrków siedzibą istniejącej do 1953 wiejskiej gminy Uszczyn
11 czerwca 1967 – Rada Państwa nadaje miastu, w roku 750-lecia jego istnienia, Order Sztandaru Pracy I klasy za „zasługi w rewolucyjnym ruchu robotniczym i w walce z hitlerowskim okupantem oraz w uznaniu wkładu w budownictwo socjalistyczne”[26]
9 września 1979 – Dożynki Centralne z udziałem I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. Rozbudowa miasta m.in. stadionu i amfiteatru miejskiego oraz budowa węzła na Gierkówce
1997 – przekształcenie Wydziału Zamiejscowego WSP w Filię WSP (od 2000 filia Akademii Świętokrzyskiej, od 2008 filia Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach)
1 stycznia 1999 – likwidacja województwa piotrkowskiego, ponowne wejście Piotrkowa w skład województwa łódzkiego
Miasto posiadało zakaz osiedlania się Żydów – przywilej de non tolerandis Judaeis. Dopiero w XVI w. ludność żydowska zamieszkała w okolicach Piotrkowa zaczęła przybywać na targi i jarmarki. W 1657 wojska Stefana Czarnieckiego dokonały krwawego pogromu Żydów w Piotrkowie. W 1679 król Jan III Sobieski zezwolił na założenie kahału, synagogi, kirkutu, mykwy, rzeźni i sklepów. Piotrków Trybunalski był jednym z najważniejszych w Polsce żydowskich ośrodków wydawniczo-drukarskich.
W październiku 1939 Niemcy utworzyli tu pierwsze getto na ziemiach polskich. Uwięzili w nim ok. 25 tys. osób z Piotrkowa i okolic. W dniach 15–21 października 1942 ok. 22 tys. osób wywieźli do obozu zagłady w Treblince[27][28].
Piramida wieku mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego w 2014 roku[30].
Wskaźniki ekonomiczne
Średni dochód na jednego mieszkańca dla Piotrkowa Trybunalskiego wynosi 4150 zł brutto[31].
Według danych z 2018 stopa bezrobocia w mieście wynosiła 5,5%[32].
Podział na osiedla
W Piotrkowie Trybunalskim nazwa „osiedle” ma dwa znaczenia: Tradycyjne – istniejące osiedla, oraz administracyjne – jednostki pomocnicze gminy (odpowiednik dzielnic w większych miastach lub sołectw w gminach)
W niektórych przypadkach nazwy pokrywają się: np. Wierzeje.
Zgodnie z uchwałami Rady Miasta w Piotrkowie funkcjonuje czternaście jednostek pomocniczych:
Od XIX w. ośrodek przemysłu, m.in. szklarskiego (huty „Kara”, „Hortensja”, „Feniks”), włókienniczego (Piotrkowska Manufaktura – potem Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Sigmatex”), maszynowego (Fabryka Maszyn Górniczych „Pioma” – obecnie „Famur”, Warszawskie Zakłady Mechaniczne – Polskie Zakłady Lotnicze WZM-PZL). Obecnie jedno z dwóch głównych miast Piotrkowsko-Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Piotrków to także przemysł meblowy (Piotrkowska Fabryka Mebli) oraz papierniczy – swoją siedzibę ma tutaj Emerson, potentat w produkcji papieru komputerowego. W południowej części miasta działa nowoczesny regionalny Browar Piotrków produkujący piwa różnego rodzaju. Działa tutaj także duża liczba lokalnych i regionalnych firm budowlanych czy deweloperskich
Przemysł maszynowy
FMG Pioma S.A. należąca do Grupy Famur wraz z Pioma Odlewnia sp. z o.o.
Metzeler Automotive Profile Systems Piotrkow Sp.z.o.o.
Polanik – firma produkująca sprzęt lekkoatletyczny
Przemysł włókienniczy
Sigmatex Sp. z o.o. – producent dzianin
Handel
Znajdują się tutaj galeria rozrywkowo-handlowa Focus Mall, otwarta 13 listopada 2009, oraz Galeria „Stary Areszt”, znajdująca się w budynkach dawnego aresztu – usytuowana w okolicach starego miasta.
Logistyka
Ze względu na dogodne położenie miasta, wokół miasta powstało kilka rozbudowanych centrów logistycznych.
Centrum Dystrybucji IKEA – teren o powierzchni 47 ha, z czego 100 tys. m² pod zabudową.
ProLogis Park Piotrków – teren o powierzchni 30 ha, 4 hale o łącznej powierzchni 83 tys. m². Najemcy: Unilever, Carrefour, Nomi, Vitakraft.
Centrum Logistyczne „Kaufland” – teren o powierzchni 27 ha, obiekty magazynowe o powierzchni 120 tysięcy m² oraz przetwórnia mięsa i chłodnia.
Trwa realizacja dużych projektów logistycznych w Piotrkowie i jego najbliższym otoczeniu:
Logistic City Piotrków Distribution Center – teren o powierzchni ponad 100 ha, dotychczas zrealizowano 4 hale o ogólnej powierzchni 136 tys. m², planowana powierzchnia zabudowy ponad 450 tys. m². Najemcy: M&M Logistics, PPG, Colep CCL, Erontrans, Compania de Distribucion Integral Logista, Schlecker, Jysk, Trans Południe, Kronopol.
Poland Central – Europolis – teren położony na terenie gminy Grabica (ok. 7 km od Piotrkowa) o powierzchni 122 ha, docelowa powierzchnia magazynowa wyniesie ponad 500 tys. m². Najemcy: IKEA, Erontrans, FM Logistic, PSD, Integer.pl.
Prologis Park Piotrków II – teren o powierzchni 25 ha, docelowo zaplanowano realizację 6 hal o ogólnej powierzchni zabudowy 125 tys. m². Najemcy: Stock Polska, Vobis.
Transport
Transport drogowy
Piotrków Trybunalski stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Przez miasto przebiegają drogi krajowe i międzynarodowe:
Stare Miasto – staromiejski układ urbanistyczny sięga początkami średniowiecznej lokacji, zabudowa jest znacznie późniejsza. W obrębie rynku można obejrzeć ok. 142 kamienice o ciekawej architekturze. Po pożarze w 1835 r. przebudowano domy w stylu klasycystycznym. Wewnątrz niektórych zachowały się sklepienia kolebkowe, ślady podcieni, sklepione piwnice, sienie i belkowane stropy.
Wielka Synagoga (1791–1793), do 2019 r. siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej, a obecnie Archiwum Państwowego. Zbudowana na miejscu poprzedniej, drewnianej z 1689, zniszczonej podczas pożaru w 1740.
Miejski Ośrodek Kultury – „Europejska scena Teatru im. Jaracza” oraz działający w ramach struktur MOK – Ośrodek Edukacji Artystycznej „Wyciągamy dzieci z bramy”
Osiedlowy Klub Kultury „Jaskółczyn” – prowadzący między innymi dziecięce i młodzieżowe zespoły tańca
Europejskie Stowarzyszenie Modelarzy
Wydarzenia cykliczne
Imieniny Piotrków – cykl imprez muzycznych, sportowych i rekreacyjnych z okazji Dni Miasta
Międzynarodowy Festiwal Sztuki Akcji – Interakcje – zapoczątkowane w 1999 r. wydarzenie artystyczne, w którym uczestniczą miłośnicy sztuki współczesnej i artyści z całego świata
Dni muzyki kameralnej – organizowane w zabytkowej siedzibie Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim
Ogólnopolski konkurs literacki o „Rubinową Hortensję”
Ogólnopolski Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego – odbywający się od 1991 r., w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Piotrkowie Trybunalskim
Międzynarodowe Spotkania Rzeźbiarzy – Skrzyżowania
Ogólnopolski Festiwal Kultury i Sztuki Chrześcijańskiej „Nadzieja”
Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych
Masa Krytyczna – każdy ostatni piątek miesiąca o godz. 18.00 spod budynku Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
Trybunały Modelarstwa Kolejowego – organizowane pod koniec czerwca przez Europejskie Stowarzyszenie Modelarzy
Świadkowie Jehowy: 4 zbory: Piotrków Trybunalski-Południe (w tym grupa w Zakładzie Karnym), Piotrków Trybunalski-Północ, Piotrków Trybunalski-Wschód (w tym grupa języka migowego)[52], Piotrków Trybunalski-Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. 1-go Maja 5[53][54]
Współpraca zagraniczna Piotrkowa Trybunalskiego obejmuje przede wszystkim płaszczyznę kulturalną, oświatową, naukową, gospodarczą czy sportową ze swoimi miastami partnerskimi, z którymi miasto podpisało umowę o wzajemnej współpracy oraz z miastami zaprzyjaźnionymi[65].
↑„Między prowincją a wielkim światem. śycie społeczno-kulturalne Piotrkowa 1867-1884”, Mariusz Furman, Kraków 2012 : [recenzja] [online].
↑Yiddishland: Countries, Cities, Towns, Rivers. YIVO Institute for Jewish Research. [dostęp 2019-08-08]. (ang. • jid.).
↑Zdzisław Włodarczyk. Raport Leopolda Göckingka o stanie Piotrkowa (1793 r.). „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, s. 148, 2011. [dostęp 2017-02-09].
↑Stanisław Kutrzeba: Franciszek Piekosiński jako historyk prawa polskiego w: „Kwartalnik Historyczny”, R. XXII, z. 2/3, red. nacz. Aleksander Semkowicz. Towarzystwo Historyczne, Lwów 1908, s. 265.
↑Odległość z Piotrków Trybunalski do Łódź. najlepszetrasy.com. [dostęp 2020-05-07]. (pol.).
↑Odległość między Piotrków Trybunalski a Warszawa. najlepszetrasy.com. [dostęp 2020-05-07]. (pol.).
↑Odległość między Piotrków Trybunalski a Katowice. najlepszetrasy.com. [dostęp 2020-05-07]. (pol.).
↑Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.brak numeru strony
↑Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
↑M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków
2012.
↑Skoczylas Michał M. Historia medycyny a potencjał turystyczny Nadpilicza Środkowego. W: red. Magowska Anita, Pękacka-Falkowska Katarzyna, Owecki Michał. Wybrane problemy historii medycyny. W kręgu epistemologii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2020, s. 53-75. ISBN 978-83-65275-95-0, treść on-line
↑Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, s. 232.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 526.
↑Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 324.
↑Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s. 385, 386.
↑ abAndrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, s. 239.
↑Urzędowski Krzysztof, Przyczynek do historii getta...
↑Piotrków Trybunalski [online], geocities.com [dostęp 2023-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2002-12-05].
↑Tomasz M.T.M.JankowskiTomasz M.T.M., Demography of a shtetl : the case of Piotrków Trybunalski, Leiden 2022, s. 95, ISBN 978-90-04-51857-5, OCLC 1341268335 [dostęp 2023-01-07].
↑[1], w oparciu o dane Komisarza Wyborczego w Piotrkowie Trybunalskim oraz GUS.
↑Zarobki w Piotrkowie Trybunalskim – zarobki.pracuj.pl [online], zarobki.pracuj.pl [dostęp 2021-06-11].
↑Zespół 300Gospodarki, Bezrobocie w Piotrkowie Trybunalskim jest w okolicach krajowej średniej [online], 300Gospodarka.pl, 7 listopada 2019 [dostęp 2021-06-11](pol.).
↑Osiedle „Centrum”. Rada Miasta Piotrkowa Trybunalskiego. [dostęp 2019-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-13)].
↑Jednostki pomocnicze. Urząd Miasta Piotrków Trybunalski. Biuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2019-11-22].
↑Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-02-22].
↑Zbigniew Skrzek odebrał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Piotrkowa [online], www.epiotrkow.pl [dostęp 2019-12-08](pol.).
↑Krzysztof Łapiński: Kancelaria Magistratu Piotrkowa w latach 1874–1914. Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim. [dostęp 2019-07-04]. (pol.).
↑Aleksy Piasta: Piotrkowscy socjaliści wobec wyborów do Rady Miejskiej w grudniu 1916 r.. Piotrkowskie Zeszyty Historyczne 2016 nr. 17 cz. 2. [dostęp 2019-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-04)]. (pol.).
↑Samorząd Piotrkowa Trybunalskiego w latach 1935–1939. Zarząd Miejski w Piotrkowie Trybunalskim. [dostęp 2019-07-04]. (pol.).
↑Katarzyna Skowrońska: Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski w Piotrkowie Trybunalskim – struktura organizacyjna i procesy aktotwórcze. Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim. [dostęp 2019-07-04]. (pol.).
↑Gracjana Dutkiewicz: Dzieje samorządu terytorialnego w Polsce po II wojnie światowej. Colloquium 2010. [dostęp 2019-07-12]. (pol.).
↑Filmowe miejsca – Piotrków Trybunalski. [dostęp 2010-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-15)].
Urzędowski Krzysztof, Przyczynek do historii getta w Piotrkowie Trybunalskim; [w:] „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Łodzi-Instytut Pamięci Narodowej”, tom II, Łódź 1990, s. 35–48.
Linki zewnętrzne
Oficjalna Strona Piotrkowa Trybunalskiego
Zbiór zdjęć panoramicznych Piotrkowa w 360cities.net
Piotrków Trybunalski w Regionalnym Katalogu Zabytków Województwa Łódzkiego [online], kultura.lodz.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-04-18].