Piąta kolumna – określenie stosowane w opracowaniach historycznych i publicystyce, a także w propagandzie politycznej w odniesieniu do grup obywateli będących bądź uznawanych za wrogów wewnętrznych, dywersantów, sabotażystów, szpiegów.
Określenie „piąta kolumna” narodziło się w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939), ale jego dokładne pochodzenie jest niejasne.
Według najbardziej rozpowszechnionej teorii miał go użyć po raz pierwszy jeden z przywódców rebeliantów generał Mola. W przemówieniu radiowym miał stwierdzić, że gdy 4 kolumny wojsk nacjonalistów posuwają się na Madryt, to piąta kolumna czeka w mieście na sygnał do powstania. Wersję taką ogłosiła 3 października 1936 roku w komunistycznym dzienniku Mundo Obrero partyjna propagandzistka, Dolores Ibarruri. Wtedy też określenie „piąta kolumna” pojawiło się publicznie po raz pierwszy[1]. Natychmiast podjęła je cała prasa republikańska[2], a za nią również media zagraniczne[3]. Domniemane przemówienie Moli nigdy nie zostało zidentyfikowane przez historyków[4].
Konkurencyjna, jednak, znacznie mniej popularna teoria sugeruje, że określenie „piąta kolumna” zostało ukute i kłamliwie przypisane nacjonalistom przez republikańską propagandę. Miałoby tak się stać albo w celu podniesienia własnego morale, albo w celu usprawiedliwienia fali terroru i represji skierowanej przeciw domniemanym wrogom Republiki. Jako argument przytacza się fakt, że 30 września 1936 niemiecki charge d’affaires w Alicante w tajnym telegramie do Berlina pisał, że w strefie republikańskiej „rozpowszechniane jest domniemane stwierdzenie generała Franco” o treści identycznej jak ta w 3 dni potem przypisana przez Ibarruri generałowi Mola[5].
Terminu „V kolumna” używa się zwykle jako określenia grup dywersantów rekrutowanych spośród nacjonalistycznych środowisk w obrębie mniejszości niemieckiej w Czechosłowacji i Polsce w okresie hitlerowskiej agresji na te dwa kraje, a także wobec różnego rodzaju zagranicznych agentur wywiadowczych III Rzeszy współdziałających z wojskami regularnymi.
Mniejszość niemiecka w Polsce od początku utworzenia II Rzeczypospolitej wspierała wysiłki Niemiec w polityce wymierzonej przeciw państwu polskiemu oraz kwestionowaniu jego granic państwowych. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej z polskiego Pomorza 20 grudnia 1930 roku uzyskali w Berlinie zapewnienie od ówczesnego kanclerza Niemiec Heinricha Brüninga[6], że „Rzesza podziwia szczerze ofiarność Niemców na Pomorzu, którzy znajdują się na pierwszej linii frontu polityki rewizji granic”[7]. Kanclerz zapewnił ich, że Niemcy nigdy nie zrezygnują z tej polityki.
W okresie przed II wojną światową na terenie Polski działało wiele organizacji niemieckich uznawanych za piątą kolumnę:
Wraz z kilkoma pomniejszymi organizacjami stowarzyszenia te skupiały w swoich szeregach ok. 25% ludności niemieckiej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej i utrzymywały stały, tajny kontakt z organami partyjnymi i wywiadu Niemiec – NSDAP, Auslandsorganisation, Gestapo, Abwehrą oraz SD.
W 1937 z ok. 800 tys. Niemców zamieszkałych w Polsce ok. 200 tys. było członkami organizacji hitlerowskich[10].
W 1939 powstał przy SS Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) tzw. „Komitet Sześciu”, tajna komórka koordynująca działania mniejszości niemieckiej w Polsce. Organizacji tej podlegały m.in. organizacje narodowo-socjalistyczne w przedwojennej Polsce jak Zjednoczenie Niemieckie (niem. Deutsche Vereinigung DtV) i Partia Młodoniemiecka w Polsce (niem. Jungdeutsche Partei in Polen skrót JDP)[11].
W okresie międzywojennym kontrwywiad RP wykrył kilka nielegalnych niemieckich organizacji np. Volksbundjugendgruppe w Katowicach w 1933, Narodowo-Socjalistyczny Niemiecki Ruch Robotniczy, w skrócie NSDAB, na polskiej części Górnego Śląska w 1934 (celem NSDAB było oderwanie tej części Górnego Śląska od Polski i przyłączenie jej do Niemiec), Schwarze Hand (pol. Czarna Ręka) w Chorzowie[12], Die Schwarze Schaar (pol. Czarna Drużyna). W latach 1936/37 szereg tych organizacji zostało zdelegalizowanych, a ich członkowie stanęli przed sądem. Aresztowani zostali m.in. Rudolf Wiesner, którego faszystowska Partia Młodoniemiecka kreowała na führera mniejszości niemieckiej w Polsce oraz pierwszy przywódca rywalizującej z nią Dtv Erik von Witzleben[11]. Polacy pozostawali w złudnym przeświadczeniu o dalszym rozbiciu organizacyjnym mniejszości niemieckiej[13].
Z członków nazistowskich organizacji mniejszości niemieckiej rekrutowały się bojówki Selbstschutzu prowadzące akcje sabotażowe na ziemiach polskich przed 1 września. Wraz z agresją III Rzeszy na Polskę 1 września 1939, jednostki Selbstschutzu rozpoczęły działania zbrojne przeciwko ludności polskiej i polskim siłom zbrojnym, jednocześnie podejmując działania sabotażowe, mające na celu wspomożenie niemieckiej inwazji[14]. W czasie kampanii wrześniowej, 3 września oddziały niemieckiej piątej kolumny, zorganizowane w formacje Selbstschutz, Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle i Hitlerjugend, dokonały akcji dywersyjnej w Bydgoszczy[15], w wyniku której zginęła polska ludność cywilna i 240 żołnierzy Wojska Polskiego z przegrupowującej się Armii „Pomorze”.
Wprawdzie działania V kolumny mają zwykle drugorzędne znaczenie, ale termin ten doskonale wpisuje się w stereotyp wroga wewnętrznego, co w warunkach wojennych może stać się przyczyną pogromów, represji wojska lub administracji rządowej przeciwko mniejszościom narodowym itp. zjawisk.
Pojęcie „piątej kolumny” przywołuje się m.in. w kontekście internowania obywateli USA pochodzenia japońskiego po ataku na Pearl Harbor (7 grudnia 1941) oraz w odniesieniu do radykalnych środowisk muzułmańskich w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych po zamachu na World Trade Center (11 września 2001). W czasie przemówienia (19 czerwca 1967) Władysław Gomułka, nawiązując do wojny sześciodniowej – gdzie Izrael zwyciężył koalicję państw arabskich, wspieraną przez ZSRR – nazwał Żydów mieszkających w Polsce „piątą kolumną”.
Na Ukrainie „piątą kolumną” określany jest ruch prorosyjski[16][17][18], zwłaszcza partie polityczne Blok Rosyjski і Komunistyczna Partia Ukrainy, oraz Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego[16][17].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
