Paradoks (gr. παράδοξος parádoxos – „nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający”)[1][2] – twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących lub sprzecznych wniosków. Sprzeczność ta może być wynikiem błędów w sformułowaniu twierdzenia, przyjęcia błędnych założeń, a może też być sprzecznością pozorną, sprzecznością z tzw. zdrowym rozsądkiem, np. paradoks hydrostatyczny, czy paradoks bliźniąt.
Wybrane paradoksy
- Paradoksy filozoficzne:
- paradoks Fermiego – obce cywilizacje nie mogą istnieć
- paradoksy Zenona z Elei – żółw i Achilles; strzała, która nigdy nie dotrze do celu
- paradoks Menona – nie można zdobyć nowej wiedzy
- paradoksy megarejskie – Elektra, łysy, „mistrz i uczeń”, „matka i krokodyl”
- paradoks Chyla z Tybetu – jak przegrasz to i tak wygrasz
- paradoks strzelby i służącego – inaczej paradoks związku przyczynowo-skutkowego (David Hume)
- paradoks Epimenidesa (paradoks kłamcy, paradoks Berry’ego)
- paradoks omnipotencji – czy istota wszechmogąca może stworzyć tak ciężki kamień, by sama nie mogła go unieść?
- paradoks skazanego – skoro dzień egzekucji ma być niespodzianką dla wieszanego, to zdarzenie to nigdy nie nastąpi
- paradoks Curry’ego – wszystko jest prawdą
- paradoks ciotki – która lubi tych, co nie lubią siebie
- paradoks Protagoras przeciwko Euathlosowi – obaj sobie przypisują rację, lecz który ją ma?
- paradoks wody i diamentu – dlaczego woda, która jest niezbędna do życia jest tania, podczas gdy diamenty są bardzo drogie, choć można się bez nich obejść?
- paradoks szklanki wody – w jaki sposób mogą istnieć dwa zdania prawdziwe, stojące ze sobą w sprzeczności?
- paradoks kłamcy – kłamca zaczyna mówić zarówno prawdę, jak i kłamstwo.
- paradoks wszechmogących – czy może istnieć więcej niż jedna istota wszechmogąca?
- Paradoksy matematyczne:
- Paradoksy fizyczne:
- paradoks dziadka – co się stanie, gdy po cofnięciu się w czasie zabijemy własnego dziadka?
- paradoks bliźniąt – bliźnięta podróżujące z prędkościami podświetlnymi
- paradoks EPR – próba wykazania, że teoria kwantów jest teorią niepełną (1935), która po głębszej analizie (John Stewart Bell, 1964) okazała się potwierdzeniem teorii kwantów
- paradoks Olbersa – dlaczego w nocy jest ciemno, skoro wszędzie są gwiazdy?
- paradoks Gibbsa – wzrost entropii przy mieszaniu jednakowych gazów. Paradoks znika jeśli uwzględnimy zasady mechaniki kwantowej, zgodnie z którymi jednakowe cząsteczki są nierozróżnialne. Przybliżoną, ale dobrą receptą jest podzielenie entropii
cząstek przez 
- paradoks Algola – o gwiazdach podwójnych
- paradoks hydrostatyczny – identyczne ciśnienie w różnych naczyniach
Zobacz też
|
Zobacz kolekcję cytatów o paradoksie w Wikicytatach
|
Przypisy
- ↑ Władysław Kopaliński: paradoks; paradoksografowie; paradoksalny sen. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2018-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
- ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: παράδοξος. [w:] A Greek-English Lexicon [on-line]. [dostęp 2018-07-14]. (ang.).
Linki zewnętrzne
Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-07]:
- AndreaA. Cantini AndreaA., RiccardoR. Bruni RiccardoR., Paradoxes and Contemporary Logic, 22 lutego 2017 . (Paradoksy a logika współczesna)
- RoyR. Sorensen RoyR., Epistemic Paradoxes, 7 września 2017 . (Paradoksy epistemiczne)
Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-07]:
