Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL) – centralny zbiór danych prowadzony w Polsce przez ministra właściwego do spraw informatyzacji (do końca 2015 r. przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych) na mocy ustawy o ewidencji ludności[1]. Rejestr służy do gromadzenia podstawowych informacji identyfikujących tożsamość i status administracyjno-prawny obywateli polskich oraz cudzoziemców zamieszkujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Potocznie mianem PESEL określa się również numer ewidencyjny osoby fizycznej wykorzystywany w tym rejestrze[2].
Uwaga: jest artykuł o historii powstawania Rządowego Centrum Informatycznego PESEL
Pierwszym systemem do ewidencjonowania dużej grupy obywateli polskich był rejestr MAGISTER, uruchomiony w latach 1973–1974, zawierający dane osób z wyższym wykształceniem zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i uczelniach. Rejestr był zasilany danymi z ankiet z 60 tys. zakładów pracy i szkół wyższych. Zawierał ok. 630 tys. wpisów. Przechowywał bardzo szczegółowe wrażliwe dane osobowe[3] oraz informacje o przebiegu kariery zawodowej i naukowej[4][5].
Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, współcześnie uczelnie wyższe prowadzą Monitorowanie Karier Zawodowych Absolwentów, co realizuje część deklarowanych celów systemu Magister. Udział w monitoringu jest dobrowolny i służy uczelniom do przystosowania programów studiów do potrzeb rynku pracy.
Zadanie utworzenia informatycznego systemu ewidencji ludności wpisano do planu pięcioletniego 1970–1974, co w czerwcu 1970 potwierdziło Prezydium Rządu decyzją o budowie rejestru wszystkich obywateli PRL. Rejestr ten miał nosić nazwę Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL), a jednym z jego celów było kompleksowe ujęcie tematu człowieka jako centralnego podmiotu całej gospodarki[4]. Jednym z problemów, z którym borykała się ówczesna administracja, było znaczne rozproszenie ewidencji ludności, co było spowodowane przejęciem przez PRL dokumentów pozostałych po zaborach pruskim, rosyjskim i austriackim, dodatkowo zdekompletowanych przez dwie wojny światowe[6].
PESEL został początkowo uruchomiony na komputerach Siemens 4004 z PAO 1 MB, a potem na Siemens 7755 wyposażonych w 2 MB pamięci RAM oraz 4 linie dysków 8·150 MB pod kontrolą systemu PRISM. Po wprowadzeniu stanu wojennego (1981–1983) embargo oraz ograniczenia CoCom zmusiły MSW do wdrożenia autorskich rozwiązań takich jak System Zarządzania Bazą Danych JANTAR (1984)[7], krajowe komputery R-32 oraz osprzęt produkowany przez zakłady ELWRO, MERAMAT, MERA BŁONIE, MERA ZABRZE, MERA STER, TELETRA[6].
System PESEL, którego inicjatorem był Andrzej Targowski, miał początkowo stanowić część ogólnokrajowej „rewolucji informatycznej”, w ramach której powstać miały systemy wspomagające planowanie CENPLAN (administracja centralna), RESPLAN (resorty), REGIPLAN (władze wojewódzkie), WEKTOR (inwestycje krajowe) oraz sieć teleinformatyczna administracji publicznej INFOSTRADA. Większość z tych systemów ostatecznie nie powstała z powodu oporu administracji, nieskoordynowanych działań różnych resortów i konfliktów na różnych szczeblach władzy[8]. Ostatecznie z planów pozostał jedynie system PESEL oraz stworzony na potrzeby GUS „rejestr jednostek gospodarki uspołecznionej”, czyli REGON[9].
Na początku lat 90. XX wieku system PESEL został zmigrowany do technologii mainframe. Aplikacja JANTAR została przeniesiona na system IBM zSeries, pod kontrolą systemu operacyjnego z/OS. Aplikacja systemu PESEL została napisana w całości w assemblerze systemu mainframe[10]. Dostęp do bazy danych dla użytkowników on-line realizowany jest za pośrednictwem własnego monitora teletransmisji tzw. „Łącznika”[11].
Dla okresu od 1970 do 1997 roku niejasna jest ustawowa podstawa dla funkcjonowania systemu. Zmiany do ustawy z 10 kwietnia 1974 o ewidencji ludności i dowodach osobistych[12], mówiące m.in. o obowiązku umieszczania w dowodzie osobistym „numeru ewidencyjnego Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL)” (nowe brzmienie art. 37), wprowadzono ustawą z 20 sierpnia 1997, z zastrzeżeniem obowiązywania przepisu od 1 stycznia 2001[13]. Od 2010 roku podstawą prawną była ustawa z 24 września 2010 o ewidencji ludności[1].
1 marca 2015 weszła w życie nowela ustawy o dowodach osobistych, ustawy o ewidencji ludności oraz ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego. Tego dnia połączone zostały: rejestry PESEL, ewidencja dowodów osobistych i akta stanu cywilnego. Do wprowadzania danych do połączonego systemu służy program Źródło.
W celu realizacji ww. ustawy z 1 marca 2015 w Centralnym Ośrodku Informatyki został przygotowany nowy system integrujący Bazę PESEL (oraz System Odznaczeń Państwowych i Centralny Rejestr Sprzeciwów), a także Centralną Ewidencję Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych (CEWiUDO). Na SRP składa się również nieistniejąca wcześniej Baza Usług Stanu Cywilnego (BUSC). Do wprowadzania danych do nowego systemu służy interfejs – Źródło.
W zakresie danych PESEL do nowego systemu zostały zmigrowane dane dostępne centralnie. Do poprawy jakości centralnej ewidencji dowodów zostały wykorzystane ponadto kopie baz lokalnych (Gminne Ewidencje Wydanych i Unieważnionych Dowodów Osobistych). Po uruchomieniu SRP dane przechowywane centralnie zaczęły być wykorzystywane jako zbiór referencyjny co pozwala na postępującą korektę ich jakości.
Tworzony rejestr zawiera następujące dane:
ponadto dla cudzoziemców:
Każdy wpis w rejestrze jest określany unikatowym symbolem jednoznacznie identyfikującym osobę fizyczną.
Numer PESEL jest to 11-cyfrowy identyfikator numeryczny jednoznacznie identyfikujący określoną osobę fizyczną.
Zbudowany jest z następujących elementów:
Art. 28 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 922)
- (skreślony).
- Numery porządkowe stosowane w ewidencji ludności mogą zawierać tylko oznaczenie płci, daty urodzenia, numer nadania oraz liczbę kontrolną.
- Zabronione jest nadawanie ukrytych znaczeń elementom numerów porządkowych w systemach ewidencjonujących osoby fizyczne.
Przykładowa postać:
| 440514 | 0145 | 8 |
Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw wewnętrznych w formie czynności materialno-technicznej.
Nadanie numeru PESEL następuje za pośrednictwem:
Numeryczny zapis daty urodzenia przedstawiony jest w następującym porządku: dwie ostatnie cyfry roku, miesiąc i dzień. Dla odróżnienia poszczególnych stuleci przyjęto następującą metodę kodowania:
Przyjęta metoda kodowania miesiąca urodzenia pozwala na rozróżnienie 5 stuleci. Kolejne miesiące w poszczególnych stuleciach mają następujące numery:
| Miesiąc | Stulecie | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1800–1899 | 1900–1999 | 2000–2099 | 2100–2199 | 2200–2299 | |
| Styczeń | 81 | 01 | 21 | 41 | 61 |
| Luty | 82 | 02 | 22 | 42 | 62 |
| Marzec | 83 | 03 | 23 | 43 | 63 |
| Kwiecień | 84 | 04 | 24 | 44 | 64 |
| Maj | 85 | 05 | 25 | 45 | 65 |
| Czerwiec | 86 | 06 | 26 | 46 | 66 |
| Lipiec | 87 | 07 | 27 | 47 | 67 |
| Sierpień | 88 | 08 | 28 | 48 | 68 |
| Wrzesień | 89 | 09 | 29 | 49 | 69 |
| Październik | 90 | 10 | 30 | 50 | 70 |
| Listopad | 91 | 11 | 31 | 51 | 71 |
| Grudzień | 92 | 12 | 32 | 52 | 72 |
Przykładowo osoba urodzona 14 lipca 2002 roku ma następujący zapis w numerze ewidencyjnym:
| 0 | 2 | 2 | 7 | 1 | 4 |
Informacja o płci osoby, której zestaw informacji jest identyfikowany, zawarta jest na 10. (przedostatniej) pozycji numeru PESEL.
| ⚥ |
Po zmianie oznaczenia płci przydzielany jest nowy numer PESEL[14].
Jedenastą cyfrą numeru PESEL jest cyfra kontrolna umożliwiająca kontrolę poprawności identyfikatora. Jest ona wynikiem działania na pierwszych dziesięciu cyfrach. Algorytm obliczania cyfry kontrolnej na podstawie kolejnych cyfr numeru i ich wag jest określony przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych[15].
Oznaczenia i wartości użyte w poniższych opisach, wzorach i przykładach (waga w11 jest używany do weryfikacji prawidłowości numeru PESEL i nie jest wskazana w ww. rozporządzeniu):
| Pozycja cyfry od lewej, k | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ozn. cyfry ck | c1 | c2 | c3 | c4 | c5 | c6 | c7 | c8 | c9 | c10 | c11 |
| Ozn. wagi wk | w1 | w2 | w3 | w4 | w5 | w6 | w7 | w8 | w9 | w10 | w11 |
| Waga cyfry | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | 1 |
Obliczanie cyfry kontrolnej
Zgodnie z ww. rozporządzeniem:
Wzór dla obliczenia cyfry kontrolnej
Przykłady:
| Pozycja cyfry, k | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ozn. cyfry ck | c1 | c2 | c3 | c4 | c5 | c6 | c7 | c8 | c9 | c10 | c11 | |
| Współczynniki wagowe, wk | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | --- | |
| Iloczyny, Ik=ck · wk | 5 | 15 | 0 | 27 | 0 | 3 | 0 | 9 | 1 | 27 | --- | Suma S=87 |
Dla danej sumy S jej ostatnia cyfra to M=7, więc cyfra kontrolna 10 – M=10 – 7=3
| Pozycja cyfry, k | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Cyfry numeru PESEL, ck | 5 | 5 | 0 | 3 | 0 | 1 | 0 | 1 | 2 | 3 | 0 | |
| Współczynniki wagowe, wk | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | 7 | 9 | 1 | 3 | --- | |
| Iloczyny Ik=ck · wk | 5 | 15 | 0 | 27 | 0 | 3 | 0 | 9 | 2 | 9 | --- | Suma S=70 |
Dla danej sumy S jej ostatnia cyfra to M=0, więc zgodnie z p. 6 opisu słownego algorytmu cyfra kontrolna=0
Sprawdzanie cyfry kontrolnej
Metoda sprawdzania cyfry kontrolnej sprowadza się do obliczenia sumy[16]:
c1·1 + c2·3 + c3·7 + c4·9 + c5·1 + c6·3 + c7·7 + c8·9 + c9·1 + c10·3 + c11·1
Jeśli ostatnia cyfra otrzymanej sumy jest zerem, to numer PESEL ma poprawną cyfrę kontrolną, w przeciwnym razie numer jest błędny.
Cechy specyficzne algorytmu sprawdzania
Algorytm ma pewną wadę w przydziale wag do poszczególnych elementów, która powoduje, że gdy zamienimy rok z dniem (zamieniając zapis z rr-mm-dd na dd-mm-rr) otrzymamy identyczną sumę kontrolną jak w numerze z poprawnym zapisem. Ten algorytm nie sprawdza sensowności danych.
Z zasady działania cyfry kontrolnej wynika, że w przypadku zamazania którejkolwiek cyfry w numerze PESEL można tę cyfrę odtworzyć.
Błędy w nadawaniu numeru PESEL
W praktyce zdarzają się (a przynajmniej zdarzały i wciąż istnieją) numery PESEL z błędami. Błędy w dacie zwykle były zauważane i poprawiane od razu, lecz zdarzały się też powtórzenia numeru porządkowego, błędy w określeniu płci i błędne cyfry kontrolne, które zostały wychwycone po latach przy okazji wprowadzania numeru PESEL do komputerowych baz danych. W związku z tym nie można zakładać, że wynik sprawdzania jednoznacznie określa istnienie bądź nieistnienie podanego numeru PESEL.
Numer PESEL można zmienić. Powodem do zmiany są przypadki, gdy nastąpiła korekta płci, osoba ma nowy akt urodzenia lub decyzja urzędu okazała się błędna (w wyniku błędów urzędników w 2012 roku ten sam numer nadano różnym osobom w 2 tys. przypadków[17]).
Od dnia 1 lipca 2019 weszła w życie ustawa, zgodnie z którą właściwe w zakresie udostępnienia danych z rejestru PESEL są wyłącznie organy gmin. Wniosek o udostępnienie danych z rejestru PESEL można kierować do dowolnego organu gminy na terenie kraju[18].
Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, w imieniu ministra właściwego do spraw wewnętrznych i administracji, przed 1 lipca 2019, realizowało wnioski o udostępnienie danych z rejestru PESEL.
Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA, od 1 stycznia 2019, nie udostępnia danych jednostkowych z rejestru PESEL podmiotom publicznym, którym wydana została decyzja administracyjna zezwalająca na dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (tzw. decyzja teletransmisyjna). Dane z rejestru PESEL podmioty te uzyskiwać mogą wyłącznie samodzielnie w ramach posiadanego dostępu do rejestru PESEL w trybie teletransmisji danych.
Aktualna lista podmiotów publicznych posiadających dostęp do rejestru PESEL za pomocą urządzeń teletransmisji danych (posiadających decyzję teletransmisyjną) publikowana jest przez Ministra Cyfryzacji na stronie internetowej[19]. Wśród ponad tysiąca takich podmiotów są sądy i komornicy, straże miejskie, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, wojewodowie, ministrowie, agencje i inne służby.
Od 17 listopada 2023 istnieje możliwość zastrzeżenia numeru PESEL[20]. Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL powstaje na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości (Dz. U. z 2023 r. poz. 1394)
Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw informatyzacji. PESEL jest nadawany z urzędu dzieciom obywateli polskich, obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodzin w związku z uzyskaniem przez nich prawa stałego pobytu, a także cudzoziemców, którzy uzyskali:
W przypadku sporządzania przez urząd stanu cywilnego aktu urodzenia dziecka, które przyszło na świat na terytorium Polski, numer PESEL nadawany jest na wniosek.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
![{\displaystyle c_{11}={\begin{cases}0,&{\text{gdy }}{\bmod {\left[\sum _{k=1}^{k=10}{c_{k}\cdot {}w_{k}},10\right]}}=0\\10-{\bmod {\left[\sum _{k=1}^{k=10}{c_{k}\cdot {}w_{k}},10\right]}},&{\text{gdy }}{\bmod {\left[\sum _{k=1}^{k=10}{c_{k}\cdot {}w_{k}},10\right]}}\neq 0\end{cases}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/7bbe86fbb30046f61569674a4dd566cb7accf2fb)
