Klasyfikacja systematyczna wyznania | |||||||||
Judaizm └ Judaizm rabiniczny └ Judaizm ortodoksyjny | |||||||||
|
Otwarta ortodoksja – nurt judaizmu charakteryzujący się „podkreśleniem Halachy, intelektualną otwartością, wymiarem duchowym, szeroką troską o wszystkich Żydów i bardziej ekspansywną rolę dla kobiet”. Termin został ukuty w 1997 roku przez Awiego Weissa, który – w odróżnieniu od licznych innych rabinów ortodoksyjnych – uważa halachę (prawa żydowskie) za drogowskaz[1], a nie prawo do dosłownej implementacji. Powołuje się on przy tym na etymologię i znaczenie słowa halacha: od halokh (he: הלוך) – iść.
Weiss pragnął, by judaizm był bardziej inkluzywny i otwarty ideowo niż obowiązujące normy. Doprowadziło go to do założenia nowych instytucji edukacyjnych, w które kształciłyby przyszłych liderów religijnych gotowych do szerzenia nowej wizji. Pierwszą z nich była szkoła rabinacka Jesziwa Chowewej Tora (YCT), która miała szkolić nowych rabinów. Absolwenci mieli być „otwartymi, bez uprzedzeń, kompetentnymi, empatycznymi i chętnymi do przekształcenia ortodoksji żydowskiej w ruch, który w znaczący i pełen szacunku sposób współdziała ze wszystkimi Żydami, bez względu na ich przynależność, zaangażowanie lub pochodzenie”[2]. Kolejną instytucją była Jesziwa Maharat, która szkoli kobiety na przywódczynie religijne.
Dążąc do bardziej „liberalnego” ortodoksyjnego judaizmu, Weiss musiał wyjaśnić różnice między ruchami ortodoksyjnymi i nieortodoksyjnymi w obrębie judaizmu. Stwierdza on, iż cały judaizm ortodoksyjny, w tym otwarta ortodoksja, zasadniczo różni się od judaizmu konserwatywnego w trzech obszarach:
W 1999 roku Weiss założył Szkołę Rabinacką Jesziwa Chowewej Tora (YCT), która obecnie znajduje się w Riverdale na Bronxie, w Nowym Jorku. YCT została otwarta we wrześniu 2000 roku jako jesziwa. Pierwszy klasa (pierwszy rocznik) składał się z siedmiu uczniów. Od samego początku YCT określała się jako instytucja otwartej ortodoksji, a jej misja w dużym stopniu wykorzystywała termin, który ukuł jej założyciel: Awi Weiss[3].
Kontrowersje wokół YCT doszły do głosu, gdy w 2006 r. YCT złożyło wniosek o członkostwo w Rabinackiej Radzie Ameryki, czyli rabinicznym organie stowarzyszonym z Unią Ortodoksyjną – największym północnoamerykańskim organem ortodoksji nowoczesnej i centrystycznej. Kiedy stało się jasne, że aplikacja zostanie odrzucona, YCT wycofało swój wniosek[4].
W maju 2009 roku Awi Weiss ogłosił otwarcie Jesziwy Maharat, nowej szkoły kształcącej kobiety na Maharat. Maharat jest akronimem hebrajskiego מנהיגה הלכתית רוחנית תורנית (tj. przywódcy halachicznego, duchowego w Torze). Jest to tytuł, który Weiss utworzył dla żeńskiej wersji kobiecej wersji tytułu „rabin”[5]. Misją szkoły, zgodnie z jej stroną internetową, jest „szkolenie ortodoksyjnych kobiet na duchowych przywódców i autorytety w halasze”. W tym celu szkoła oferuje czteroletni, pełnowymiarowy program[6]. Dziekanem szkoły została mianowana Sara Hurwitz[7]. Pierwszy rocznik maharat ukończył szkołę 16 czerwca 2013 r[8]. W 2015 roku Jesziwę Maharat ukończyła – i zdobyła tytuł maharat – Miriam Gonczarska. Stała się przez to pierwszą maharat w historii Europy i jednocześnie pierwszą maharat w historii Polski, oraz pierwszą polską żydowską liderką religijną od czasu Holokaustu[9][10][11].
W czerwcu 2009 r. Weiss dał smichę rabinacką Sarze Hurwitz, nadając jej tytuł Maharat. Hurwitz stała się pierwszą kobietą z oficjalną ortodoksyjną smichą rabinacką[12].
W lutym 2010 roku Weiss ogłosił, że Hurwitz będzie odtąd znana pod tytułem Rabba. Ten ruch wywołał powszechną krytykę w świecie ortodoksyjnym[13]. Agudath Israel Rada Mędrców Tory wydała oświadczenie sugerujące, że Weissa nie należy już dłużej uważać za ortodoksyjnego. W oświadczeniu padły następujące słowa: „ten rozwój wydarzeń stanowi radykalne i niebezpieczne odejście od żydowskiej tradycji i mesoras haTorah, i należy go potępić w najostrzejszych słowach. Żadna kongregacja z kobietą w roli rabina nie może być uznawana za ortodoksyjną”[14]. W prasie żydowskiej krążyły pogłoski, że Rada Rabinów Ameryki (RCA) rozważał wydalenie Weissa. Pod naciskiem RCA, Weiss zobowiązał się nie nadawać nikomu więcej smichy z tytułem „rabba”, sama Hurwitz zachowała jednak ten tytuł[15].
Niedługo potem RCA przyjęła rezolucję, w której wyraziła uznanie dla zwiększenia w świecie ortodoksyjnym skierowanych do kobiet programów edukacji Tory. W rezolucji RCA zachęcała do „halachicznie i społecznie odpowiednich możliwości zawodowych” dla kobiet. Jednocześnie zastrzegała: „Nie możemy zaakceptować ani ordynacji kobiet, ani – niezależnie od posiadanego tytułu – uznania kobiet za członków ortodoksyjnego rabinatu”[16]. Kolejnym było, wydane w październiku 2015 r., orzeczenie RCA, zgodnie z którym kobiety nie mogą być ordynowane, zatrudniane w roli rabinów, ani tytułowane jako rabini[17].
W 2015 r. założoną przez Weissa Jesziwę Maharat ukończyła Miriam Gonczarska z Polski otrzymując tytuł „maharat”. Stała się tym samym pierwszą maharat z Europy Środkowo-Wschodniej, oraz pierwszą – od czasu Zagłady – liderką ortodoksyjnego judaizmu z Polski[18][19][20].
Również w 2015 roku, Jesziwę Maharat ukończyła Jaffa Epstein, która przyjęła tytuł „rabba”[21].
W tym samym roku w tej samej szkole Lila Kagedan została ordynowana na rabinkę, co czyniło ją pierwszą absolwentką z tytułem rabinackim[22]. Rok później (w 2016) została pierwszą kobietą zatrudnioną przez ortodoksyjną synagogę w roli lidera religijnego wraz z używaniem tytułu „rabin”[23][24][25][26]. Stało się tak, gdy Mount Freedom Jewish Center w New Jersey, które jest społecznością otwartej ortodoksji, zatrudniło ją jako członkinię ich „zespołu przywódców duchowych”[24][25][26].
W 2018 roku, urodzona we Włoszech, choć mieszkająca w Wielkiej Brytanii, Dina Brawer została ordynowana przez Jesziwę Maharat i tym samym została pierwszą brytyjską ortodoksyjną rabinką; wybrała tytuł rabba[27][28].
Nurt otwartej ortodoksji i jego zwolennicy spotkała ostra krytyka i dezaprobata ze strony szerokopojętej ortodoksji w judaizmie. Wielu rabinów, tradycjonalistów w ramach ortodoksyjnego judaizmu, sprzeciwiało się nowatorskiemu podejściu Weissa: jego poglądów oraz społeczności[29] i instytucji (zarówno YCT[30] i Jesziwa Maharat), które stworzył, a które z czasem rosły. Wpływowi przywódcy zarówno ultraortodoksyjnych, jak i centralnych lub nowoczesnych ortodoksyjnych społeczności, w słowach ostrej krytyki wypowiadali się o działaniach, przekonaniach osób, jak i o instytucjach nurtu otwartej ortodoksji. Twierdzili też, że otwarta ortodoksja nie jest ortodoksyjnym judaizmem, lecz przypomina raczej nurty zreformowanego czy konserwatywnego judaizmu.
W 2014 roku, podczas 92. Gali Agudath Israel of America, Nowominsker Rebbe, Jakow Perlov nazwał otwartą ortodoksję „nowym niebezpieczeństwem… które (...) zmierza do obalenia świętego znaczenia judaizmu, [niebezpieczeństwem], które jest przesiąknięte herezją…”[31] Półtora roku później, w listopadzie 2015, Agudath Israel of America potępiła ruchy ordynacji kobiet, a nawet więcej: ogłosiła, że otwarta ortodoksja, Jesziwa Maharat, Jesziwa Chowewej Tora i inne powiązane podmioty odrzucają podstawowe zasady judaizmu i przez to są podobne do innych ruchów dysydenckich z całej historii Żydów[32][33][34].
W tym samym miesiącu Konferencja Europejskich Rabinów złożyła pozew, stwierdzając: „Konferencja z wielkim bólem widzi odchylenia od fundamentów religijnych emanujących z ruchu zwanego „otwartą ortodoksją” i ostrzega, że ci, którzy działają w tym duchu, absolwenci wspomnianego ruchu ... nie będą przez nas uznawani za rabinów, ze wszystkim, co się z tym wiąże”. Jonathan Guttentag z Manchesteru w Wielkiej Brytanii wyjaśnił, że systematycznie testując granice normatywnej praktyki żydowskiej, otwarta ortodoksja „odsunęła nieco kopertę i ... doszła do miejsca, w którym jej zwolennicy wychodzą poza szeroką definicję („parasol”) ortodoksji”.”[35]
Podobne opinie zostały powtórzone w oświadczeniu prasowym wydanym przez Rabinical Alliance of America z 22 lutego 2018 r. W oświadczeniu tym porównano otwartą ortodoksję do reformowanego i konserwatywnego judaizmu i stwierdzono, że „duchowieństwo tego ruchu wyznaje filozofię pokolenia grzechu Złotego Cielca”[36].
Wpływowi przywódcy nurtu umiarkowanej (eng. central) ortodoksji uznali również „praktyki lub wierzenia” ruchu otwartej ortodoksji są „niezgodne z ortodoksyjnym judaizmem”. Do autorów tego stwierdzenia należą między innymi Hershel Schacter, Rosh Yeshiva z Rabbi Isaac Elchanan Theological Seminary (RIETS), Yeshiva University[37][38] i Avrohom Gordimer, koordynator rabiniczny w OU Kosher[39][40].
Steven Pruzansky, rabin Kongregacji Bnai Yeshurun w Teaneck, New Jersey i członek Rady Rabinicznej Ameryki (RCA) w zarządzie Beth Din of America stwierdził, że podejście Weissa bardzo przypomina amerykański judaizm konserwatywny z początku XX wieku[41]. Dlatego też – jego zdaniem – trafniej byłoby nazwać ten ruch [otwartej ortodoksji] judaizmem „neokonserwatywnym” niż „ortodoksyjnym”. Na koniec swojego artykuł opinii w Matzav.com, stwierdza, że „jasność i uczciwość wymagają co najmniej uznania, że na naszych oczach, w życiu żydowskim, powstał nowy ruch poza światem ortodoksji, jaki już widzieliśmy wcześniej. Można go określić... [ruchem] neokonserwatywnym. „Otwarta ortodoksja” to zwodnicza nazwa marki, slogan reklamowy i próba pozostania przywiązanym do świata Tory, aby przekształcić go od wewnątrz, ale z dala od rzeczywistości. Rzeczywistość jest taka, że żyjemy w okresie powstania neokonserwatystów.”[42]
Moshe Averick, felietonista żydowskiego magazynu The Algemeiner Journal i autor „Nonsense of a High Order: The Confused and Illusory World of the Atheist”, zgadza się z Pruzanskim, że Weiss stworzył nowy ruch żydowski w Ameryce, porównując go do Izaaka Mayera Wise’a (założyciela judaizmu reformowanego) i Solomona Schechtera (założyciela konserwatywnego judaizmu w Stanach Zjednoczonych). Porównuje on ordynację trzech kobiet na maharat dokonaną przez Weissa 16 czerwca 2013 r. z tak zwanym Trefnym bankietem z 1883 roku. Wydarzenie to (Trefny bankiet) przypieczętowało rozłam między judaizmem reformowanym a tradycyjnym w Ameryce. Averick pisze: „Ruch [zapoczątkowany przez] Weissa, forma judaizmu, która entuzjastycznie przyjmuje ideologie feminizmu i liberalno-postępowego modernizmu, jednocześnie pokrywając ją silnym ortodoksyjnym posmakiem, można by określić dokładnie jako ortodoksyjno-feministyczny judaizm postępowy”. I dodaje: „termin ukuty przez rabina Stevena Pruzansky’ego: „Judaizm neokonserwatywny” udało mu się idealnie dopasować do szczeliny pomiędzy lewą stroną judaizmu ortodoksyjnego a prawą judaizmu konserwatywnego.”[43]
W październiku 2013 r. dziesiątki rabinów, którzy określili się jako „członkowie o dobrej reputacji lub [którzy] identyfikują się z Radą Rabiniczną Ameryki”, podpisali list, w którym argumentowali, że otwarta ortodoksja „raz po raz wyrywała się naprzód, przekraczając granicę, która dzieli ortodoksję od neokonserwatyzmu”[44].
Unia Ortodoksyjna (UO), Rada Rabinacka Ameryki (RRA) i Krajowa Rada Młodego Izraela (eng. National Council of Young Israel) – jedna po drugiej – w reakcji na ruch otwartej ortodoksji odpowiedziały zerwaniem więzi z instytucjami otwartej ortodoksji. RRA nie akredytuje kwalifikacji rabinicznych absolwentom Szkoły Rabinackiej – Jesziwy Chowewej Tora[45] lub Jesziwy Maharat[46]. Ani UO, ani Młody Izrael nie przyjmują kobiet jako na stanowiska rabinackie[47], a Synagogi Młodego Izraela przestały przyjmować kandydatów z akredytacją YCT[48].
W opozycji do ruchu otwartej ortodoksji, powstały nawet nowe organizacje (w nurcie ortodoksyjnego judaizmu) motywowane potrzębą aktywnego i zdecydowanego wyrażania sprzeciwu lub krytyki wobec stanowisk otwartej ortodoksji. Reakcją były też stanowiska lub działania wstrzymywania się, bądź powolnego zabierania stanowiska przez istniejące organizacje nurtu ortodoksji. Tak było m.in. z Koalicją na rzecz Wartości Żydowskich (KnrWŻ)[49] i Tradycyjnymi Ortodoksyjnymi Rabinów Ameryki (TORA)[50].
Według Marca Shapiro, Avrohom Gordimer „przyjął płaszcz obrońcy wiary” i „stawia za swój cel ujawnienie nieortodoksyjnej natury otwartej ortodoksji”. Shapiro stwierdził, że „odmawianie im prostej uprzejmości wymienia ich nazwisk ... jest (...) po prostu haniebne”[51]. Gordimer odpowiedział w artykule w Cross Currents[52]. Ysoscher Katz, przewodniczący Wydziału Talmudu w Szkole Rabinackiej Jesziwat Chovevei Tora, pomimo wcześniejszych deklaracji na Facebooku, że jest otwarty na dyskusję, zagroził podjęciem działań prawnych przeciwko Cross Currents, jeśli nadal będą publikować „zniesławiające i bezpodstawne oskarżenia Avrohoma Gordimera” przeciwko niemu[53].
W przeciwieństwie do negatywnej postawy rabinackiej społeczności ortodoksyjnej, Steven Bayme, Dyrektor Krajowy (USA) ds. Społeczności Żydowskiech w Amerykańskim Komitecie Żydowskim (AJC), uważa otwartą ortodoksję za najbardziej autentyczną formę nurtu nowoczesnej ortodoksji w judaizmie. Odnosząc się do nominacji Ashera Lopatina na prezydenta Szkoły Rabinackiej Jesziwat Chovevei Tora, Bayme powiedział: „Wydarzenie to uwidoczniło moc ortodoksji, która jest naprawdę nowoczesna, w sensie syntezy nowoczesnej wiedzy i kultury z judaistyczną tradycją i nauką, oraz „otwartość ortodoksji”, otwartej na wszystkich Żydów i otwartej na wysłuchanie innych punktów widzenia”[54].
Sama YCT, pomysł Weissa, ostatecznie jednak zareagowała na poważną dezaprobatę ortodoksów, próbując – przynajmniej w nazwie – zdystansować się od terminu „otwarta ortodoksja”. Na swojej stronie internetowej, jesziwa usunęła wszystkie odniesienia do nazwy „otwarta ortodoksja”, zastępując słowo „otwarta” słowem „nowoczesna”. W sierpniu 2017, w wywiadzie dla „The Jewish Week” Asher Lopatin, prezydent szkoły, powiedział: „Kiedy mówią: «otwarta ortodoksja», ja mówię: «Jesteśmy nowoczesną ortodoksją. Jesteśmy w pełni częścią nowoczesnej ortodoksji»”[3]. Pomimo tego, liderzy nowoczesnej ortodoksji, jak i mainstreamowej ortodoksji kwestionują i tę afiliację[55].
Awi Weiss aż do emerytury (2015) pełnił funkcję rabina („Starszy rabin”) w Instytucie Hebrajskim w Riverdale. Obecnie nadal służy tam jako „rabin-rezydent”. Instytut ten nadal określa siebie jako „synagoga otwartej ortodoksji”[56].
Judaizm otwartej ortodoksji zalicza jako swoich członków znanych liderów, którzy wcześniej byli związani z innymi znanymi grupami jako liderzy świeccy czy badacze. Do tych związanych z judaizmem otwartej ortodoksji zalicza się[57][58][59][60] następujących liderów religijnych:
Inni znani rabini, tacy jak rabin Haskel Lookstein, często opowiadali się po stronie ruchu otwartej ortodoksji, jednak nigdy oficjalnie się z tym ruchem nie związali[58].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.