Oradea (węg.Nagyvárad[1]) – miasto w Rumunii w okręgu Bihor, stolica krainy historycznej Kriszana. Miasto liczy, zgodnie ze spisem ludności z 2002 roku, 206 614 mieszkańców. Natomiast liczba mieszkańców całego zespołu miejskiego wynosi ok. 241 tys. Oradea należy do najlepiej rozwiniętych miast w Rumunii. Merem miasta jest Ilie Bolojan.
Miasto położone jest w pobliżu granicy z Węgrami (13 km) nad rzeką Crișul Repede (Szybki Keresz).
Historia
Ta sekcja od 2010-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach:
Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Rozwój miasta zahamowało jego zniszczenie podczas najazdu mongolskiego w 1241 r. Oradea długo odzyskiwała dawne znaczenie. W mieście pracował Georg von Peurbach, skutkiem czego była Tabula Varadiensis. Od 1445 biskupem Waradynu był Jan Vitéz, protektor Grzegorza z Sanoka. W 1541 znalazła się w granicach Wschodniego Królestwa Węgier, które w 1570 r. zostało przekształcone w Księstwo Siedmiogrodu, zależne od Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku – już w granicach monarchii Habsburgów – zaczęła odzyskiwać swą świetność. To wówczas wiedeński architekt Franz Anton Hillebrandt zaprojektował przebudowę miasta w stylu barokowym. Rozkwit przyniósł miastu wiek XIX, gdy węgierski Nagyvárad stał się ważnym centrum gospodarczym i kulturalnym.
Teatr
Po rozpadzie Austro-Węgier Oradea znalazła się w granicach Rumunii, mimo iż większość stanowili w niej Węgrzy (w 1910 91,1%, w 1919 62%). Po drugim arbitrażu wiedeńskim miasto powróciło do Węgier w 1940, ale w wyniku traktatu paryskiego ponownie znalazło się w granicach Rumunii w 1947 (faktycznie od października 1944, po zdobyciu miasta przez Armię Czerwoną).
Gospodarka
Przez wieki Oradea należała do najbogatszych miast Węgier. Po roku 1989, w Oradei doszło do szerokich zmian ekonomicznych, które dotyczyły głównie sektora usług, ze względu na znaczący rynek konsumencki.
Bezrobocie w Oradei wynosi ok. 6% i jest nieco mniejsze niż średnia krajowa, jednak większe niż w całym regionie Bihor (ok. 2%). Miasto wytwarza ok. 63% całej produkcji przemysłowej regionu Bihor, chociaż zamieszkuje je zaledwie 34,5% mieszkańców regionu.
Główne działy gospodarki to:
przemysł meblowy
przemysł tekstylny i odzieżowy
przemysł obuwniczy
przemysł spożywczy
W roku 2003, w Oradei powstał pierwszy hipermarket – Lotus Market.
Komunikację w Oradei zapewnia przedsiębiorstwo OTL. Składają się na nią 3 linie tramwajowe (1R, 1N, 2, 3R, 3N) i większa liczba linii autobusowych. W mieście znajdują się 3 dworce kolejowe; Główny, Wschodni (Est) i Zachodni (Vest). Vest mieści się w dzielnicy Ioșia, a dworzec główny (zwany też po prostu Oradea) mieści się w centrum miasta, koło dzielnicy Vie.
Architektura
Ratusz
Architektura Oradei jest mieszanką między budowlami ery socjalistycznej oraz barokową i secesyjną architekturą z czasów monarchii austro-węgierskiej. Po upadku reżimu Ceaușescu doszło do znacznych zaniedbań, jednak od roku 2002, kiedy Rumunia weszła w okres boomu gospodarczego doprowadzono do renowacji zabytkowej architektury.
Zabytki i turystyka
Twierdza z lotu ptakaPałac biskupów rzymskokatolickichPomnik króla Węgier Władysława I ŚwiętegoHotel Vulturul Negru (Czarny Orzeł) – przykład secesyjnej architektury
Główne atrakcje turystyczne to zabytkowe centrum miasta oraz uzdrowiska Băile Felix i Băile 1 Mai, położone w pobliżu miasta.
Twierdza w Oradei(inne języki) – twierdza w formie pięciokąta, sięgająca czasów średniowiecznych, obecnie budynek Instytutu Sztuk Pięknych miejscowego uniwersytetu
Pałac biskupów rzymskokatolickich(inne języki) – barokowy pałac z 365 oknami, wzniesiony w l. 1762–1777, dawna siedziba Muzeul Țării Crișurilor
Biserica cu Lună – wyjątkowy na miarę europejską kościół z mechanizmem zegarowym wskazującym fazy księżyca, wzniesiony w stylu barokowym w l. 1784–1790
W mieście tym swoją siedzibę ma klub piłkarski FC Bihor Oradea, który został założony w 1958 roku jako Crișul Oradea. W 1961 roku klub po raz pierwszy w swojej historii awansował do drugiej ligi rumuńskiej. W 1963 roku wygrał te rozgrywki i wywalczył historyczny awans do pierwszej ligi Rumunii. W 2003 roku został wicemistrzem drugiej ligi i wygrywając baraż z Oțelulem Gałacz powrócił do pierwszej ligi. W 2004 roku był ostatni w Divizii A i znów został zdegradowany do drugiej ligi.
↑Nazwa przyjęta jako druga urzędowa, obok rumuńskiej, w 2001: Hotărâre pentru aprobarea Normelor de aplicare a dispozițiilor privitoare la dreptul cetățenilor aparținând unei minorități naționale de a folosi limba maternă în administrația publică locală, cuprinse în Legea administrației publice locale nr. 215/2001. Monitorul Oficial al Românei, Anul XIII, Nr. 781, 7 decembrie 2001.
47°03′N 21°56′E/47,050000 21,933333
.jpg)
_-_Oradea.JPG)
_-_pia%C5%A3a_Unirii.JPG)
Linköping, Szwecja
Coslada, Hiszpania
Debreczyn, Węgry
Giv’atayim, Izrael
Mantua, Włochy
Montbéliard, Francja
Iwano-Frankowsk, Ukraina
Vršac, Serbia
Waregem, Belgia
