Okres predynastyczny – okres przedhistoryczny starożytnego Egiptu bezpośrednio poprzedzający panowanie I dynastii, w którym występują kultury Nagada I, II i III, przy czym okres kultury Nagada III pokrywa się w znacznej części z panowaniem I dynastii[1].
Z powodu braku źródeł pisanych niemożliwe jest dokładne przedstawienie historii politycznej tego okresu. Opierając się na badaniach archeologicznych i późniejszych przekazach historycznych można stwierdzić, że jakiś czas przed zjednoczeniem Egipt był podzielony na dwa królestwa: Północne ze stolicą w Buto i Południowe ze stolicą w Nechen (Hierakonpolis)[2], a potem Tinis (Abydos). M. Marciniak pisze: „Źródła określają władców tych dwóch na wpół legendarnych królestw mianem Sług Horusa lub Towarzyszy Horusa. (...) O panowaniu władców tych dwóch królestw mamy bardzo mało wiadomości. Skąpe wzmianki, jakie spotykamy (...) nie pozwalają na szersze omówienie tych czasów”[2]. W ciągu stulecia lub dwóch okresu predynastycznego występują królowie, określani przez historyków jako dynastia zerowa[1]. M. Stepień zauważa: „Różne tradycje podają imiona półboskich władców sprzed I dynastii, przy czym nie ma nawet zgodności pod jakim rzeczywistym imieniem oni panowali ani, czy też wszyscy byli królami i jak dużych części Egiptu”[3].
Znane są imiona tylko dwóch władców dynastii 0. Jest to król Ka' i król Skorpion – obaj władali tylko Górnym Egiptem[2] w okresie Nagada IIIb. Zdaniem części badaczy ostatnim władcą dynastii 0 był Narmer, jednak część historyków uważa, że Narmer jest pierwszym władcą I dynastii[3]. Skorpion podjął działania mające na celu zjednoczenie obu królestw, jednak najprawdopodobniej nie osiągnął celu, choć rozszerzył swoje panowanie aż do Memfis[2]. Dopiero jego następca, Narmer, dokonał zjednoczenia obu królestw[4].
Jeszcze w I poł. XX wieku w historiografii okres ten był określany jako „kultura amrańska” i „kultura gerzeńska”, terminy te zostały zastąpione przez Nagada I, II. Ostatecznie wyróżniono trzy fazy kultury Nagada[1]. Okres Nagada III podzielono na cztery podokresy[5]:
Nagada IIIa – dawniej zaliczana do tzw. późnej kultury gerzeńskiej. Z tego okresu pochodzą bogate groby z Abydos (np. Thinis), świadczące o przeniesieniu do tego miasta siedziby władców z Hierakonpolis (np. Nechen). Niektórzy postulują istnienie w tym czasie dynastii 00, wyodrębnionej z dynastii 0.
Nagada IIIb – zwana również okresem protodynastycznym, w której następuje przejście do czasów historycznych – pojawiają się pierwsze serechy – tablice podzielone na dwie części, górną zawierającą imię władcy i dolną z przedstawieniem pałacu. Obejmuje panowanie dynastii 0.
Obecnie w historiografii używa się terminologii Okres predynastyczny, jak i Okres Nagada III faza b na kreślenie tego samego etapu w dziejach Egiptu. W szerszym znaczeniu Okres predynastyczny odnosi się do wszystkich kultur przełomu epipaleolitu i neolitu na terenie Egiptu.
Starsze kultury okresu predynastycznego
W. Chmielewski wymienia następujące kultury w okresie pradziejów Egiptu[6]:
kultura kormusańska – kultura istniejąca pomiędzy 25 a 14 tys. p.n.e.
kultura halfiańska – kultura istniejąca pomiędzy 17 a 14 tys. p.n.e.
Rekonstrukcja grobu z okresu predynastycznego w Royal Ontario Museum
kultura aterska – kultura istniejąca pomiędzy 15 a 13 tys. p.n.e.
tradycja kulturowa katarakty – termin wprowadzony przez J. Schinera na określenie kilkudziesięciu stanowisk na północ i południe od 2 katarakty, kultura istniejąca pomiędzy 17 a 3 tys. p.n.e. Tradycja kulturowa katarakty została podzielona na fazy:
faza Gemain
faza qudańska
faza abkańska
kultura sebilska – kultura istniejąca pomiędzy 13 a 9 tys. p.n.e.
okres Nagada I – zwany również kulturą amrańską, trwał w przybliżeniu 500 lat, od ok. 4000 do 3500 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c.
okres Nagada II – zwany również kulturą gerzeńską, rozwijająca się terenach starożytnego Egiptu przez w przybliżeniu 300 lat, od ok. 3500 do 3200 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c.
↑Stary i Nowy Świat od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, [w:] JoachimJ.ŚliwaJoachimJ. (red.), Wielka Historia Świata, Tom 2, Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 74–75, ISBN 83-85719-83-0.
