Ojraci (ojracki ᡆᡕᡅᠷᠠᡑ, kałm. Өөрд, mong. Ойрад) – zachodnia grupa ludów mongolskich, pod koniec XX wieku licząca ok. 600 tys. ludzi.

Historia

XIII – XV wiek

Na początku XIII wieku Ojraci byli ludem łowiecko-zbierackim zamieszkującym tereny leśne wzdłuż górnego Jeniseju, w dzisiejszej wschodniej Tuwie i ajmaku chubsugulskim. Rządziła nimi dynastia szamanów noszących tytuł beki, której głową był w owym czasie niejaki Kutuka. W roku 1207 Kutuka-beki podporządkował się synowi Czyngis-chana (1206 – 1227) Dżocziemu i tym samym Ojraci zostali włączeni do imperium mongolskiego. Ponieważ przyłączyli się do niego bez stawiania oporu, ich ród panujący połączył małżeński sojusz (kuda) z rodem panującym Mongołów (Bordżigin) i Ojraci stali się jednym z najbardziej wpływowych plemion w ramach imperium. Pod koniec XIV wieku Ojraci przesunęli się bardziej na południe i południowy zachód, aż do jeziora Kuku-nor i basenu Tarymu. W przeciwieństwie do Mongołów Wschodnich ich władcy nie byli Czyngisydami i stąd nie mieli prawa do tytułu chana. Pomimo to za czasów Elbega (ok. 1394 – 1399) Ojraci rzucili wyzwanie Czyngisydom z Północnej dynastii Yuan. Syn Elbega, Mahmud, w roku 1412 zabił chana Öldżejtü (1408 – 1412) i ustanowił podporządkowanego sobie władcę Mongołów. Władza Ojratów nad Mongołami osiągnęła swój szczyt za rządów syna i wnuka Mahmuda, Togona (1418 – 1440) i Esena (1440 – 1455). Esen w roku 1449 zwyciężył i pojmał chińskiego cesarza Zhu Qizhena (1435 – 1449) pod Tumu. Ten triumf sprawił, że w roku 1452 zrezygnował on z rządzenia za pomocą marionetkowego chana i sam obwołał się władcą Mongołów. Ten krok okazał się jednak zgubny, gdyż Esen zginął w wyniku zamachu w roku 1455, a państwo Ojratów rozpadło się[1][2].

XV – XVII wiek

Najważniejsze plemiona Ojratów aż do końca XVI wieku to Chojtowie, Baatudzi, Torguci, Derbeci, Choszuci, Barga i Buriaci. Baatudzi ulegli rozproszeniu w pierwszej połowie XVII wieku, zaś Barga i Buriaci przestali być częścią konfederacji Ojratów gdzieś ok. roku 1625. Ponieważ wodzowie Ojratów nie mogli być chanami, rządzili korzystając z małżeńskiego sojuszu (kuda) z Czyngisydami i używali tytułu tajsz, najwyższej rangi honorowej za panowania dynastii Yuan, sprawując władzę jako regenci nominalnego chana. Po śmierci Esena władza Ojratów nad pozostałymi Mongołami osłabła. Dajan-chan (1479 – 1543) zjednoczył Mongołów i pokonał Ojratów oraz zniósł stanowisko tajszego. Także później Ojraci byli przedmiotem najazdów takich władców Mongołów Wschodnich jak Ałtan-chan (zm. 1582) i Chutugtaj Seczen Chung-Tajdży (zm. 1586). W roku 1623 Ojraci odparli jednak inwazję Chałchasów prowadzonych przez Szołoj Ubaszi Chung-Tajdżiego (zm. 1623?), by w 1640 zawrzeć pokój z Mongołami Wschodnimi, oparty na tzw. Kodeksie Mongolsko-Ojrackim. Ojraci wzięli także udział w tzw. drugim nawróceniu Mongołów na buddyzm i zaczęli zapraszać do siebie tybetańskich lamów oraz wysyłać do Tybetu swoich synów, by ci otrzymali właściwe dla mnichów wykształcenie. Tym samym wzmocnieniu uległy także ich polityczne więzy z Tybetem i począwszy od roku 1640 stali się oni jednymi z głównych obrońców Dalaj i Panczenlamów. Nawrócenie na buddyzm przyniosło również ożywienie kulturalne, czego świadectwem było stworzenie przez ojrackiego mnicha Zaję Panditę tzw. jasnego pisma, lepiej przystosowanego do zapisywania języka ojrackiego niż tradycyjne pismo mongolskie[3].

Trzy państwa Ojratów powstałe w XVII wieku: Chanat Kałmucki [Kalmyk Khanate], Chanat Dżungarski [Zunghar Khanate] i Chanat Choszutów (Tybetański) [Khoshut Khanate]

W pierwszej połowie XVII wieku Ojraci poszerzali swoje terytoria, zajmując większość pastwisk na południe i zachód od Dżungarii, posuwając się wzdłuż Jeniseju, Obu i Irtyszu aż do osad rosyjskich Kozaków w Tarze i Tobolsku oraz pod przywództwem wodza Choszutów Guszri-chana (1642 – 1655) osiedlając się w regionie Kuku-noru na zaproszenie dalajlamy Lobsanga Gjaco. W roku 1642 Guszri, który wywodził swoje pochodzenie od brata Czyngis-chana Kasara, przyjął tytuł chana. Później Dalajlama przyznał ten tytuł także nie-Czyngisydom takim jak wódz Czorosów Gałdan (1678 – 1697) i wódz Torgutów Ajuka (1669 – 1724). Tytuł chana wśród Ojratów nigdy jednak nie stał się dziedziczny i wymagał zewnętrznego potwierdzenia, początkowo przez Dalajlamów, później zaś przez Rosję lub Mandżurów. Około roku 1690 ukształtowały się ostatecznie trzy różne konfederacje lub państwa Ojratów. W Tybecie Choszuci wraz z częścią Chojtów i Torgutów pod rządami potomków Guszri-chana stworzyli chanat tybetański. Torguci wraz grupami Derbetów i Choszutów w latach 30. XVII wieku osiedlili się w rejonie dolnej Wołgi, wypierając stamtąd Nogajów. Przez swoich sąsiadów ci Ojraci byli nazywani Kałmukami i ostatecznie mieli oni zaakceptować tę nazwę. Z kolei w ojczyźnie Ojratów odłam Derbetów rządzony przez wodzów z rodu Czorosów stworzył związek plemienny Dżungarów, w którego skład wchodziła także część Choszutów i Chojtów[4][5]. „Od tego czasu aż do roku 1771 Ojraci pozostawali potężnymi graczami w polityce Azji Wewnętrznej”[6].

Szczyt potęgi Ojraci osiągnęli za panowania wspomnianego już chana Dżungarów Gałdana (1678 – 1697), lecz jednocześnie jego ambicja doprowadziła do ich upadku. Próby podbicia Chałchasów przez Gałdana sprawiły, iż w roku 1691 oddali się oni pod opiekę Mandżurów. Także Choszuci zamieszkujący region Kuku-noru i Tybet czując się zagrożeni przez Gałdana w roku 1697 zaakceptowali protektorat dynastii Qing, by ostatecznie w roku 1724 całkowicie stracić niezależność. Sam Gałdan w roku 1696 poniósł druzgocącą klęskę z rąk Mandżurów, by rok później umrzeć. Jego następcy, Cełang Rabdan (1697 – 1727) i Gałdan Ceren (1727 – 1745) prowadzili ostrożniejszą politykę, pomimo to obaj ostatecznie weszli w konflikt z Mandżurami i przegrali z nimi wojnę, tracąc kolejne terytoria.

XVIII wiek i później

Początkiem końca Dżungarów był konflikt o sukcesję po Gałdan Cerenie, w trakcie którego poszczególni pretendenci do władzy nie wahali się odwoływać do pomocy Qingów, którzy z chęcią interweniowali, podporządkowując sobie kolejne grupy Dżungarów. W roku 1756 bunt przeciwko Mandżurom podniósł wódz Chojtów Amursana, jego rebelia została jednak krwawo stłumiona i ostatecznie zakończyła się niemal zupełnym wytępieniem Dżungarów. Po śmierci Ajuki w roku 1724 Kałmucy dostali się pod panowanie Rosji i w roku 1771 większość z nich uciekła do Dżungarii, gdzie zostali osiedleni przez Mandżurów. Dzisiejsi Mongołowie w Sinciangu są w większości potomkami tych Ojratów, którzy przybyli znad Wołgi, zaś jedynie w niewielkim stopniu Dżungarów[7][8].

Około roku 1775 różne grupy Ojratów były od siebie kompletnie odizolowane. Relacje pomiędzy nimi zostały częściowo odbudowane na przełomie XIX i XX stulecia, jednak komunistyczne rządy Związku Radzieckiego, Mongolii i Chin ponownie uniemożliwiły ich podtrzymywanie w latach 1930 do 1990. Dopiero późniejszy proces liberalizacji umożliwił ich powtórne nawiązanie. Współcześnie do Ojratów zalicza się zamieszkujących Rosję Kałmuków, którzy w roku 1989 liczyli 174 tys. osób; Mongołów Sincinagu, w 1990 liczących 138 tys. osób; zachodnich Mongołów, zamieszkujących głównie ajmak uwski i kobdoski, w 1989 liczących 168.400 osób; Górnych Mongołów z prowincji Qinghai, w roku 1990 liczących 72 tys. osób; Choszutów i Torgutów zamieszkujących Alxa w Mongolii Wewnętrznej, w roku 1990 liczących 41.900 osób; Mongołów Mongolskiego Powiatu Autonomicznego Subei, w roku 1990 liczących 4.200 osób i Jeche Minggadai zamieszkujących powiat Fuyu w prowincji Heilongjiang, w roku 1988 liczących 2.400 osób[9].

Przypisy

  1. Atwood 2004 ↓, s. 419 – 420.
  2. Di Cosmo, Frank i Golden 2009 ↓, s. 161 – 165.
  3. Atwood 2004 ↓, s. 420 – 421.
  4. Atwood 2004 ↓, s. 288, 421.
  5. Di Cosmo, Frank i Golden 2009 ↓, s. 319 – 320.
  6. Atwood 2004 ↓, s. 421.
  7. Atwood 2004 ↓, s. 423.
  8. Di Cosmo, Frank i Golden 2009 ↓, s. 346 – 352.
  9. Atwood 2004 ↓, s. 419, 423.

Bibliografia

  • Christopher P. Atwood: Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York: Facts on File, Inc., 2004. ISBN 978-1-4381-2922-8.
  • Nicola Di Cosmo, Allen J. Frank, Peter B. Golden: The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age. Cambridge: Cambridge University Press, 2009. ISBN 0-521-24304-1.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się