| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
IX |
| Numer ref. |
1362 |
| Region[b] |
Azja i Pacyfik |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | |
Ogasawara-shotō[a] (jap. 小笠原諸島 Ogasawara-shotō, hist. Bonin Islands[1], daw. pol. Bonin[2]) – należący do Japonii archipelag wulkanicznych wysp, leżących około 1000 km na południe od Tokio. Stanowi barierę oddzielającą Morze Filipińskie od Pacyfiku. Geograficznie stanowi część Mikronezji w Oceanii[3][4].
Ogasawara Shōto dzielą się m.in. na trzy mniejsze zgrupowania wysp: Mukojima Rettō, Chichijima Rettō i Hahajima Rettō, które noszą wspólną nazwę archipelagu Ogasawara-guntō. Pod względem administracyjnym do archipelagu zalicza się ponadto wyspy Kazan oraz pojedyncze wyspy Nishino-shima (na Morzu Filipińskim), Okino Tori-shima (na Morzu Filipińskim) oraz Minami Tori-shima (na Oceanie Spokojnym).
Administracyjnie wyspy są podprefekturą o nazwie Ogasawara-shichō (小笠原支庁)[5], podlegającą metropolii tokijskiej.
W 2011 roku wyspy zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Z uwagi na wielość gatunków endemicznych i ich szczególne przystosowanie do warunków na archipelagu, wyspy określane są jako „Galapagos Orientu”.
W XVII. w. japońscy rozbitkowie nazwali wyspy Mujinshima (dosł. „Bezludne Wyspy”) i nazwa ta została użyta w dziele Sangoku Tsūran Zusetsu autorstwa japońskiego uczonego Hayashiego Shihei (1738–1793), które nabył francuski sinolog Jean-Pierre Abel-Rémusat (1788–1832)[6]. Rémusat niepoprawnie odczytał słowo mujin (無人, pol. „bezludny”) jako bonin[6]. Tłumaczenie to znalazło się najpierw w jego artykule opublikowanym w czasopiśmie naukowym „Journal des Savans”, a następnie zostało użyte na mapie Azji z 1818 roku autorstwa brytyjskiego kartografa Aarona Arrowsmitha (1750–1823), co przyczyniło się do utrwalenia nazwy[6]. Nazwa Bonin Islands pozostawała w użyciu przez prawie 200 lat[6].
W dziele Hayashiego Shihei znalazła się legenda o odkryciu wysp w 1593 roku przez japońskiego pana feudalnego[7]. W 1727 roku rōnin Kunai Sadatō Ogasawara zwrócił się do Siogunatu Tokugawów o pozwolenie na wysłanie statku na wyspy i zajęcie ich w imieniu swojego przodka – Sadayoriego Ogasawary (zm. 1625), który miał odkryć archipelag[7]. Ogasawara uzyskał zgodę i w 1734 roku wysłał statek, który zaginął na morzu[7]. Ogasawara zwrócił się o pozwolenie wysłania kolejnego statku, lecz siogunat po odkryciu nieścisłości w historii Ogasawary i potwierdzeniu braku jego związków rodzinnych z Sadayorim Ogasawarą, wygnał rōnina na banicję[7]. W 1862 roku siogunat posłużył się historią odkrycia Ogasawary, by uwiarygodnić roszczenia Japonii do archipelagu[7]. W tym samym roku zaczął używać nazwy Ogasawara i pod taką nazwą wyspy naniesiono na mapy jako terytorium Japonii[7].
Złożony z ok. 30[8][9][b] wysp i wysepek Ogasawara-shotō leży w północno-zachodniej części Oceanu Spokojnego[9], ok. 1000 km na południe od Tokio[2], w strategicznym miejscu u progu Azji Wschodniej[8]. Archipelag rozciąga się na długości ok. 400 km[10].
Obejmuje trzy główne grupy wysp[8] [c], które noszą wspólną nazwę Ogasawara-guntō[11] oraz mniejsze wyspy – w kierunku z północy na południe są to[12]:
Pod względem administracyjnym wyspy należą do prefektury stołecznej Tokio[2][16] – są podprefekturą o nazwie Ogasawara-shichō (小笠原支庁)[5]. Częścią podprefektury jest samodzielna jednostka wiejska Ogasawara-mura (小笠原村, Ogasawara-Wieś)[17], o powierzchni 106,88 km²[18], która w 2020 r. miała 2 932 mieszkańców[19]. Jedynie dwie wyspy są zamieszkane – Chichi-jima i Haha-jima[16]. Powierzchnia wysp Ogasawara (w ścisłym sensie, czyli 3 głównych grup wysp) wynosi 69,52 km², wysp Kazan (Kazan-rettō) 33,01 km², wyspy Nishino-shima 2,89 km² i wyspy Minami Tori-shima 1,46 km²[18].
Archipelag powstał ok. 50 milionów lat temu i wraz z płytą filipińską uległ przemieszczeniu na północ[9]. Nadal „wędruje” na północny zachód, w tempie ok. 4 cm na rok[9].
Razem z Marianami oraz wyspami Izu jest częścią struktury geologicznej określanej mianem łuku wyspowego (ang. Izu-Ogasawara-Mariana Arc), który znajduje się ponad strefą subdukcji między płytą filipińską, a „wsuwającą się” pod nią płytą pacyficzną, tworząc przy tym na wschód od wysp głęboki rów oceaniczny – Izu-Ogasawara[9].
Powstałe w wyniku wzmożonej aktywności wulkanicznej wyspy zbudowane są ze skał magmowych[9], przede wszystkim andezytu, którego lokalna odmiana zwana jest boninitem, od nazwy „bunin”, która jest zdeformowaną wersją słowa „munin” (pol. „bezludny”)[20]. Skała ta charakteryzuje się znaczną zawartością tlenku magnezu, obecnością piroksenów i brakiem plagioklazy[21]. Wyspy są również miejscem występowania ofiolitów, wychodni skał magmowych utworzonych pod dnem oceanicznym i w różnym stopniu przeobrażonych.
W wyniku długotrwałej erozji typowe formy wulkaniczne takie jak kratery nie są już widoczne[9].
Większość wysp ma strome, trudno dostępne linie brzegowe, często w postaci klifów, których wysokość wynosi przeważnie od 50 do nawet 100 m, a więc niewiele plaż. Ponadto wiele wysp otoczonych jest rafą koralową, stanowiącą dodatkową barierę ochronną. Najwyższy punkt archipelagu (463 m n.p.m.), znajduje się na wyspie Haha-jima.
Na wyspach panuje klimat podzwrotnikowy[22]. Występują tu dwie pory deszczowe, w okresie maj-czerwiec oraz październik-listopad, oraz jedna pora sucha w lipcu i sierpniu[22].
Średnia temperatura roczna wynosi 22,9 °C, najwyższa – 27,6 °C – występuje w sierpniu, a najniższa – 17,6 °C w lutym[22]. W okresie 1966–1997 średnie roczne opady na Chichi-jima wynosiły 1268 mm, znacznie mniej niż wartości odnotowane na początku XX w. – 1609 mm (1907–1939)[22]. Archipelag nawiedza kilka tajfunów rocznie[22].
Izolacja archipelagu spowodowała, że na wyspy dotarło niewiele gatunków z kontynentu azjatyckiego czy Japonii[23]. Ogasawara-shotō charakteryzują się relatywnie ubogą bioróżnordonością[23]. Występuje tu ok. 330 rodzimych gatunków roślin naczyniowych [d], dwa gatunki kręgowców lądowych, 15 ptaków[e], 800 owadów i 100 ślimaków[23][f]. Na wyspach nie występowały naturalnie wielkie ssaki, żaby i ryby słodkowodne[23] [g].
Z uwagi na izolację na wyspach wykształciło się wiele gatunków endemicznych[23]. Około 40% wszystkich roślin, w tym 70% drzew, to endemity[23]. Endemitami są jeden rodzaj, 4 gatunki i 5 podgatunków ptaków[23]. 30% wszystkich gatunków owadów i ponad 90% gatunków ślimaków to gatunki endemiczne[23][h].
Z uwagi na wielość gatunków endemicznych i ich szczególne przystosowanie do warunków na archipelagu, wyspy określane są jako „Galapagos Orientu”[23].
Na wyspach można wyróżnić dwie zasadnicze zbiorowości leśne:
Na wyspach występuje jeden rodzimy gatunek ssaków – nietoperz z rodzaju rudawek – rudawka bonińska (Pteropus pselaphon)[28]. Jest zaliczany do gatunków krytycznie zagrożonych[28]. W wodach archipelagu zaobserwano 23 gatunki waleni; m.in. gatunki zagrożone takie jak płetwal czerniakowy, płetwal błękitny czy waleń japoński, i gatunki narażone takie jak płetwal zwyczajny[28].
Fauna wysp zdominowana jest przez ptaki – zaobserwowano tu 195 gatunków, z czego 14 wpisanych do czerwonej księgi gatunków zagrożonych[29]. Na wyspach gniazdują 22 gatunki rodzimych ptaków lądowych, m.in. boninka Apalopteron familiare – endemiczny gatunek z rodziny szlarników czy endemiczny podgatunek gołębia czarnego gołąb purpurowy Columba janthina nitens[29]. Gniazduje również 16 gatunków ptaków morskich, m.in. albatros ciemnolicy, albatros czarnonogi i nawałnik wędrowny[29].
Na wyspach występują dwa gatunki gadów – jaszczurki Cryptoblepharus nigropunctatus i Perochirus ateles[30].
Pierwszym Europejczykiem, który dostrzegł archipelag był hiszpański żeglarz i odkrywca Bernardo de la Torre – Welsch (2004) dowiódł, że Torre odkrył wyspę Haha-jima 2 października 1543 roku[31], którą nazwał La Farfana (dosł. „sierota”)[32]. Nazwa ta znalazła się na mapie flamandzkiego kartografa Gerarda Merkatora (1512–1594) z 1695 roku, a następnie na mapach autorstwa innego kartografa flamandzkiego Abrahama Orteliusa (1527–1598)[33].
Tradycyjnie jednak przyjmuje się, że archipelag odkrył w 1593 roku Sadayori Ogasawara (zm. 1625), wnuk Nagato Ogasawary, władcy zamku Matsumoto[34]. Sadayori Ogasawara zajął wyspy w imieniu Siogunatu Tokugawów, lecz pozostały one niezamieszkane[16]. Legenda o odkryciu wysp przez japońskiego pana feudalnego została przytoczona w dziele Sangoku Tsūran Zusetsu z 1786 roku autorstwa japońskiego uczonego Hayashiego Shihei (1738–1793)[7].
W 1639 roku do wysp dotarli holenderscy żeglarze Abel Tasman (1603–1659) i Matthijs Quast (zm. 1641), wysłani przez gubernatora kolonii holenderskich na Dalekim Wschodzie Antonio van Diemena (1593–1645) na poszukiwanie mitycznego złota i srebra u wschodnich wybrzeży Japonii[33]. Wyprawa skarbów nie znalazła, ale za to dotarła do archipelagu, który omyłkowo wzięła za wyspy naniesione już na ich mapy[33]. Późniejsze badania wykazały, że był to Ogasawara-shotō[33].
W 1670 roku przy wyspie Haha-jima rozbił się japoński statek towarowy Tenmasen[32]. Rozbitkowie dotarli na ląd, który zastali niezamieszkany i nazwali Mujinshima (dosł. „Bezludne Wyspy”)[6].
W 1675 roku wyspy badał przez 20 dni Shimaya Ichizaemon wysłany przez siogunat Tokugawów[35]. Ichizaemon sporządził serię map archipelagu, który nazywał Mujinshima[36]. Wyprawa badała wyspy pod względem geograficznym, geologicznym i przyrodniczym[36], zbierając szereg okazów roślin i ptaków[37]. Na wyspach Chichi-jima i Haha-jima zamontowano drewniane tabliczki, zajmując je dla siogunatu[35]. Ekspedycja Ichizaemona mogła zostać zainspirowana mitem o wyspie złota, która miała leżeć na południowy wschód od Honsiu i której poszukiwali również Holendrzy, Portugalczycy i Hiszpanie[37].
Pierwszy raport o archipelagu, który dotarł do Europy sporządził niemiecki przyrodnik i podróżnik Engelbert Kaempfer (1651–1716), który przybył do Japonii w 1690 roku[38].
W XVIII w. wyspy były wielokrotnie widziane przez Europejczyków, m.in. przez żeglarzy hiszpańskich[38]. Archipelag pojawiał się na mapach europejskich od XVI w. pod różnymi nazwami i o różnej lokalizaji[38].
W 1785 roku ukazało się dzieło Sangoku Tsūran Zusetsu autorstwa japońskiego uczonego Hayashiego Shihei (1738–1793)[32] traktujące o geopolitycznym położeniu Japonii, w którym autor opisał klimat i żyzność archipelagu, postulując jego kolonizację przez Japonię[39]. Pracę Shihei przetłumaczył jako pierwszy Isaac Titsingh (1745–1812), a jej fragmenty przetłumaczył również francuski sinolog Jean-Pierre Abel-Rémusat (1788–1832), który w swojej publikacji zawarł także mapę archipelagu z 1675 roku[40].
Na początku XIX w. na wyspach zatrzymywały się zagraniczne statki wielorybnicze, okręty i statki badawcze[35]. W 1824 roku do wyspy Haha-jima dotarł brytyjski statek wielorybniczy „Transit”, dowodzony przez Amerykanina Jamesa Coffina z portu wielorybniczego Nantucket w stanie Massachusetts[40]. Coffin nazwał dwie wyspy na cześć swoich pracodawców – Fisher (Haha-jima) i Kidd (Muko-jima), oraz dwie kolejne Pigeon Island (Hira–jima) i South Island (Ane–jima)[41]. Coffin nie zajął wysp ani dla Wielkiej Brytanii ani dla Stanów Zjednoczonych[41]. W 1825 roku kolejny brytyjski statek wielorybniczy „Supply” przybył na wyspy w środkowej części archipelagu – załoga, chociaż zostawiła drewnianą tablicę upamiętniającą jej pobyt, również nie zajęła wysp dla Wielkiej Brytanii[41]. W 1826 roku, inny statek wielorybniczy, „William”, wpadł na skały koło wyspy Chichi-jima i wkrótce zatonął[41]. Załoga uratowała się i po pewnym czasie podjął ją z wyspy inny statek. Na lądzie pozostało dwóch marynarzy, którzy z drewna z wraku statku zbudowali sobie chatę. Przetrwali tu do czerwca 1827 roku, gdy u brzegu wyspy zjawił się brytyjski okręt wojenny „Blossom” pod dowództwem angielskiego geografa i oficera marynarki, kapitana Fredericka Williama Beecheya (1796–1856).
Beechey proklamował wyspy posiadłością korony brytyjskiej, zostawiając miedzianą tabliczkę, informującą o tym fakcie[42]. Zbadał archipelag i nadał im nazwy Perry Islands (Mukojima Rettō), Peel Island (Chichijima Rettō) i Baily Islands (Hahajima Rettō)[42]. W swoim raporcie o wyspach opisywał bogactwo fauny, m.in. wielką liczebność żółwi, ryb i skorupiaków[43]. Na wyspach zostało dwóch członków załogi, których podjął w 1828 roku rosyjski statek „Seniävin” pod dowództwem Fiodora Litkego (1797–1882)[43].
W 1830 roku brytyjski konsul na Sandwich Islands Richard Charlton (1791–1852) wsparł ekspedycję kolonizacyjną na wyspy[44]. Pierwszymi osadnikami było 5 migrantów z Zachodu i ponad 10 rdzennych mieszkańców z Hawajów i innych wysp Pacyfiku, którzy osiedlili się na wyspie Chichi-jima w 1830 roku[45]. Zajmowali się zbieraniem owoców i warzyw, polowaniem na zwierzęta morskie i zaopatrywaniem wielorybników w mięso żółwi morskich i wodę pitną[45]. Wśród osadników znalazł się m.in. Amerykanin Nathaniel Savory (1794–1874)[44], późniejszy szef samorządu kolonistów[46].
14 czerwca 1853 roku do wyspy Chichi-jima przybiły statki amerykańskie pod dowództwem komandora Matthew Perry’ego (1794–1858), który zatrzymał się tu na kilka dni w drodze ku Wyspom Japońskim dokąd płynął z misją rządu amerykańskiego celem nawiązania kontaktów handlowych z Japonią[47]. Perry zbadał wyspy pod względem geograficznym i topograficznym[47]. Planował wykorzystanie wysp do zaopatrywania statków pływających na długich dystansach[48] – uważał, że wyspa Chichi-jima świetnie nadawała się do założenia tu stacji dla parowców kursujących między Stanami Zjednoczonymi a Hongkongiem[49]. Zakupił od Savory’ego tereny nadbrzeżne, by wybudować port[49][i]. Podarował również osadnikom krowy, byki, owce i kozy oraz obiecał przywiezienie im nasion i narzędzi[48].
Perry uważał, że archipelag należy się Stanom Zjednoczonym, ponieważ został odkryty przez Coffina[49]. W październiku 1853 roku wysłał na wyspy komandora Johna Kelly’ego, by uzyskać pomoc osadników w charakterze przewodników oraz by zbadać i zająć dla Stanów Zjednoczonych południową grupę (Hahajima Rettō) wysp[46]. Kelly miał również nadać wyspom amerykańskie nazwy – Coffin Islands a największą wyspę nazwać Hillsborough (Haha-jima)[46]. Kelly proklamował wyspy posiadłością amerykańską, zostawiając tabliczkę, informującą o tym fakcie[46]. Perry zmarł wkrótce po powrocie z wyprawy do Japonii i jego plany wobec archipelagu nie zostały zrealizowane[50].
Plany Perry’ego obudziły zainteresowanie Japonii[50], która chciała zapobiec powstaniu amerykańskiego portu[51]. W XIX w. Japonia zajmowała archipelag dwukrotnie[51]. Po raz pierwszy w 1861 roku – przedstawiciel siogunatu, powołując się na odkrycia Ogasawary, proklamował archipelag posiadłością Japonii[51]. Przywieziono osadników japońskich, którzy jednak po 18 miesiącach opuścili wyspy wskutek niepokojów w Japonii podczas incydentu w Namamugi[51]. Po raz drugi Japonia proklamowała wyspy swoją posiadłością w 1875 roku, wysyłając czterech komisarzy i informując o swoich planach konsula brytyjskiego[51]. Wielka Brytania nie oponowała[51]. W 1876 roku wyspy zostały uznane na arenie międzynarodowej jako część terytorium Japonii[45].
W latach 30. XX w. Japończycy – doceniając strategiczne znaczenie archipelagu – przystąpili do umacniania wysp[45]. W 1939 roku na wyspie Chichi-jima wybudowano bazę lotniczą[45]. W 1944 roku w obliczu niepowodzeń militarnych Japonii wszyscy cywilni mieszkańcy wysp (6886 osób) zostali ewakuowani na Wyspy Japońskie[45].
Po kapitulacji Japonii we wrześniu 1945 roku wyspy przeszły pod kontrolę aliantów reprezentowanych przez wojska amerykańskie[45]. W 1946 roku pozwolono na powrót części ewakuowanych mieszkańców – mieszkańców zachodniego pochodzenia[45].
Wyspy zostały zwrócone japońskiej administracji w 1968 roku, wtedy też powróciła pewna liczba pozostałych wysiedleńców, jak i zaczęli przybywać nieliczni nowi osadnicy[45]. W 1969 roku wprowadzono 5-letni zagospodarowania archipelagu, który następnie przedłużono o 5 lat, by wesprzeć rozwój regionu[45]. Pomimo to populacja wyspy nie rosła i nie udało się tu rozwinąć przemysłu[45].
W latach 70. XX w. większość wysp i wód przybrzeżnych objęto ochroną w ramach powstałego w 1972 roku Parku Narodowego Ogasawara[52].
W 2011 roku wyspy zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[53][j].
Najważniejszą gałęzią jest rozwinięta turystyka, częściowo w granicach parku narodowego[2].
Grunty orne zajmują jedynie 73 km² – pozostały teren jest zalesiony z zasobami m.in. drewna cedrowego, palisandrowego i sandałowego, a także drzewa żelaznego[8]. Na wyspach uprawiana jest trzcina cukrowa, banany, ryż, tytoń i palmy kokosowe[2]. Rozwinęło się tu też rybołówstwo, bazujące głównie na połowach tuńczyka[2].
Z przystani Takeshiba (dzielnica Minato) w północnej części Zatoki Tokijskiej odchodzi, należący do OgasawaraKaiun Co., Ltd., cztery bądź pięć razy w miesiącu statek pasażerski Ogasawara Maru, którego rejs do Chichi-jimy przy dobrej pogodzie trwa 24 godziny. Statek oddany do użytku w 2016 roku ma 150 m i 20 m szerokości. Pomiędzy wyspami Chichi-jima i Haha-jima (2 godz.) kursuje statek Hahajima Maru[54].
Ogasawara nie mają portu lotniczego, jakkolwiek w przeszłości Ani-jima i Chichi-jima były rozważane jako miejsce jego lokalizacji. Z uwagi jednak na występowanie wielu rzadkich lub zagrożonych wyginięciem roślin tworzących unikatowy ekosystem, koncepcję zarzucono.
Ponieważ podróż z Ogasawara do głównych japońskich wysp jest znacząco utrudniona, w związku z tym w nagłych wypadkach, takich jak poważna choroba, informacja o tym jest przekazywana do bazy Japońskich Morskich Sił Samoobrony na Iwo Jimie i stamtąd wysyłany jest śmigłowiec. Istnieje także możliwość wysłania stacjonujących w Iwakuni na Honsiu samolotów Japońskich Powietrznych Sił Samoobrony, takich jak wodnosamolot PS-1 Shin Meiwa, który jest używany również przez osobistości jak np. tokijskiego gubernatora.
Na Chichi-jimie kursuje autobus oraz taksówki. Możliwe jest również czasowe wynajęcie samochodu, skutera, bądź roweru. Transport samochodu z głównych wysp japońskich jest niezmiernie trudny i kosztowny.
Archipelag stanowił pierwowzór dla Sevii Islands występujących w grach z serii Pokémon, a wchodząca jakoby w skład Ogasawara Wyspa Potworów jest znana z kolejnych odsłon opowieści o Godzilli[55].
| Kulturowe |
| ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Przyrodnicze |
|
| Państwa | |
|---|---|
| Terytoria zależne | |
| Integralne części państw położonych poza Australią i Oceanią |
|
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
