Odmiana językowa (ang. language variety, speech variety), niekiedy również lekt (ang. lect) lub kod językowy[1] – wyodrębniona forma realizacji mowy, zbiór pewnych elementów językowych, wyróżnionych pod względem funkcjonalnym, socjalnym, terytorialnym[2]. Mianem odmiany można określić pewien język, dialekt czy też rejestr, styl lub odmianę standardową danego języka[3]. Pojęcie odmiany językowej bywa odróżniane od pojęcia wariantu – pod tym drugim określeniem rozumie się wówczas pojedyncze cechy lub elementy językowe, w przeciwieństwie do odmiany jako zespołu jednostek o podobnej dystrybucji[2].
Stosowanie terminu „odmiana językowa” w odniesieniu do różnych form mowy pozwala uniknąć używania oznaczenia „język”, które jest popularnie kojarzone z językiem standardowym oraz terminu „dialekt”, który bywa rezerwowany dla kodów terytorialnych, postrzeganych jako mniej prestiżowe lub mniej „poprawne” niż standard literacki[4]. W dyskursie lingwistycznym mowa zarówno o standardowych (literackich), jak i niestandardowych (nieliterackich) odmianach językowych[5]. Termin „lekt” pozwala neutralnie określić środek komunikacji pewnej społeczności w sytuacjach, gdy wybór precyzyjniejszej jednostki klasyfikacyjnej byłby kwestią sporną. Na neutralne określenie bytów językowych bywa używane także oznaczenie „idiom”, spotykane m.in. w serbsko-chorwackiej tradycji lingwistycznej[6][7][8][9]. Niektórzy badacze posiłkują się terminem „forma egzystencji języka”[2].
Wśród odmian językowych można wyróżnić odmiany socjalne (diastratyczne), terytorialne (diatopiczne, geograficzne) oraz sytuacyjne (diafazyczne, funkcjonalne)[2][10]. Zróżnicowanie polegające na odrębności leksykalnej, takie jak slang czy żargon, rozważane jest często w ramach konkretnych stylów lub poziomów formalności (rejestrów), choć takie formy również bywają ujmowane jako swoiste odmiany językowe[3].
O’Grady et al. definiują „dialekt”: „regionalna lub społeczna odmiana języka, cechująca się swoistymi właściwościami fonologicznymi, składniowymi i leksykalnymi”[3]. Dialekt o podłożu regionalnym określany jest mianem dialektu regionalnego (in. regiolekt, geolekt[11]); sporadycznie spotyka się również terminy „regionalekt”[12] i „topolekt”[13], zwłaszcza w kontekście języka chińskiego. Lingwiści wyróżniają także odmiany powiązane z konkretnymi grupami etnicznymi (etnolekty), klasami socjoekonomicznymi (socjolekty) lub innymi wyodrębnionymi wspólnotami społeczno-kulturowymi. Badaniem dialektów i ich rozmieszczenia geograficznego zajmuje się dialektologia[3].
Standard językowy (zwany również językiem standardowym lub ogólnym) to odmiana językowa, która przeszła proces kodyfikacji, polegający na usankcjonowaniu normatywnej postaci gramatyki, ortografii i leksyki oraz opublikowaniu wyników tych rozstrzygnięć w wydawnictwach takich jak słowniki. Standard charakteryzuje się większym poważaniem społecznym w porównaniu do kodów niestandardowych. Pełni także funkcję normy piśmienniczej w danej społeczności[14], gdzie jest nauczany i promowany w procesie edukacji oraz postrzegany jako miara dla oceny środków językowych[15][16].
Pod względem lingwistycznym standardy nie wykazują szczególnych cech, które predysponowałyby je do wyższego prestiżu kulturalnego względem innych lektów – ich kształt i status normatywny stanowi wynik splotu okoliczności historycznych[17]. Dla zaznaczenia tego faktu stosuje się niekiedy określenie „dialekt standardowy” (ang. standard dialect)[18].
W niektórych przypadkach zasady języka standardowego są ustalane przez autorytatywne gremium, takie jak Akademia Francuska[19], która kodyfikuje normy literackiej francuszczyzny[20]. W innych przypadkach za czynnik normotwórczy przyjmuje się powszechną praktykę językową. John Algeo stwierdza, że normę języka angielskiego tworzy „to, co użytkownicy angielszczyzny decydują się uznać za właściwe”[21].
Rejestr językowy (utożsamiany również ze stylem) to odmiana języka używana w danym kontekście społecznym[22]. Kontekst społeczny można definiować w kategoriach większej lub mniejszej formalności[23], a także rozpatrywać pod względem szerzej pojętych okoliczności sytuacyjnych. Jako szczególny przykład rejestru podaje się mowę matczyną, używaną w kulturach zachodnich przez dorosłych mówiących do niemowląt i małych dzieci[22]. Wyróżnia się także rejestry związane z poszczególnymi zawodami lub grupami interesów; termin „żargon” odnosi się konkretnie do słownictwa związanego z takimi rejestrami.
Istnienie rejestrów jest uwarunkowane sytuacjami komunikatywnymi oraz celami funkcjonalnymi mówiącego. Odróżniają się zatem od dialektów, które odzwierciedlają różnice pomiędzy różnymi użytkownikami języka[24]. Dialekt i rejestr można toteż pojmować jako różne wymiary wariacji językowej. Rejestry nie są ściśle powiązane ze zróżnicowaniem gwarowym (każdy dialekt można realizować na różne sposoby), choć dla użytkownika dialektu nieliterackiego rolę specjalnego rejestru (sytuacyjnej formy języka) może pełnić dialekt standardowy[24].
Idiolekt definiuje się jako „sposób użycia języka właściwy dla danej osoby”[25]. Na kształt mowy indywidualnej może rzutować kontakt mówiącego z dialektami regionalnymi i środowiskowymi, rejestrami zawodowymi, a – w przypadku osób wielojęzycznych – także kontakt z różnymi językami[26]. Pod pojęciem familiolektu rozumie się natomiast mowę charakterystyczną dla pewnej rodziny[27][28]. Familiolekt cechuje się swoistymi właściwościami leksykalnymi bądź innego rodzaju odrębnościami w zakresie praktyki językowej[29][30].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
Betonové Jímky Rokycany Szamba betonowe Legionowo z całego świata szara ruda rudo-szara wymiary granatowa czerwona kostka granitowa na podjazdy i chodniki ścierzki brukarstwo szamba betonowe świdnica claims to be legal
