O kulcie jednostki i jego następstwach, Warszawa, Marzec 1956, Pierwsza edycja tajnego referatu, wydanego na użytek wewnętrzny PZPR

O kulcie jednostki i jego następstwach (ros. О культе личности и его последствиях, O kultie licznosti i jego posledstwijach) – tajny referat wygłoszony 24 i 25 lutego 1956 na zamkniętym posiedzeniu XX Zjazdu KPZR przez Nikitę Chruszczowa, sekretarza generalnego KC KPZR, przywódcę ZSRR i następcę Józefa Stalina.

Treść raportu i jego znaczenie

W referacie tym Stalin został ukazany jako zbrodniarz stojący na czele partii bolszewików, winny zbrodniom, które zostały popełnione, gdy sprawował władzę, i wprowadzeniu tzw. kultu jednostki[1].

W ten sposób Chruszczow, członek ścisłego kierownictwa WKP(b) od początku wielkiej czystki, obarczył wyłączną odpowiedzialnością za terror zmarłego Stalina i rozstrzelanego później Berię, z czasem ujawniając kolejnych polityków odpowiedzialnych za represje. Odpowiedzialność za krwawy terror została zatem ograniczona do kwestii personalnych, z pominięciem źródeł systemowych. System państwa totalitarnego miał bowiem pozostać nietknięty, przy ograniczeniu policyjnych represji, określanych jako błędy i wypaczenia słusznych założeń systemu monopartyjnej dyktatury bolszewików określanej przez nich jako dyktatura proletariatu.

Oznaczało to gwarancję bezpieczeństwa osobistego dla partyjnej nomenklatury, współpracowników i wykonawców woli Stalina – ludzi, których do władzy wyniósł terror lat 30. XX wieku. Jednocześnie oznaczało to też pozytywne zmiany dla milionów zwykłych ludzi w ZSRR i w podporządkowanych mu krajach satelickich. Chruszczow ogłosił amnestię[2][3] dla milionów więźniów Gułagu i ograniczył[2] system obozów koncentracyjnych (łagrów) – od tej pory trafiali do nich w zasadzie wyłącznie więźniowie kryminalni.

Rok wygłoszenia referatu stanowi też cezurę czasową początku tzw. odwilży (destalinizacji) w ZSRR, podczas której możliwe stały się publikacje utworów byłych więźniów obozów, jak np. Aleksandra Sołżenicyna[4].

Nie wszyscy mieszkańcy państwa przyjęli treść referatu ze spokojem. W rodzinnym kraju Stalina i Berii – Gruzji – wybuchły czterodniowe zamieszki, podczas których protestujący domagali się rehabilitacji Stalina i odsunięcia od władzy Chruszczowa[5].

Publikacja

W ZSRR do 1989 roku referat nie był publikowany otwarcie, ale bezpośrednio po XX Zjeździe był czytany i omawiany na tzw. dniach otwartych listów – na dostępnych dla wszystkich zebraniach partyjnych i komsomolskich[5]. Tekst referatu został po XX Zjeździe KPZR przekazany KC PZPR, gdzie stanowił druk przeznaczony do użytku wewnętrznego. Kopię jednego z egzemplarzy zdobył wywiad izraelski i przekazał CIA, która ujawniła treść prasie[6].

Opublikowany na Zachodzie referat wywołał wstrząs przede wszystkim w środowiskach komunistycznych i komunizujących intelektualistów, traktujących dotychczasowe doniesienia o terrorze i zbrodniach w ZSRR jako antykomunistyczną propagandę.

W Polsce szerokie upowszechnienie referatu było pretekstem do antystalinowskich wystąpień w ramach PZPR (rewizjonizm), które w połączeniu z ruchem robotniczym po strajku generalnym i demonstracjach ulicznych w Poznaniu w końcu czerwca 1956 roku, doprowadziły w konsekwencji do wydarzeń polskiego Października, dojścia do władzy Władysława Gomułki i przejściowego złagodzenia polityki partii komunistycznej w Polsce[5].

Przypisy

  1. Taubman 2006, s. 268–269.
  2. a b Anne Applebaum, Gułag, Warszawa 2005, ISBN 83-7391-304-1, s. 467 i następne.
  3. Aleksandr Sołżenicyn, Archipelag Gułag, Warszawa 1990, ISBN 83-85135-00-6.
  4. Taubman 2003, s. 525–528.
  5. a b c Taubman 2003, s. 286–291.
  6. R. Corley, Victor Grayevsky. Journalist and double agent (Obituary), The Independent 17 listopada 2007.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

  • Tekst referatu (ros.)
  • Tekst referatu (ang.)
  • Tekst referatu (pol.)
  • Tekst referatu (pol.)
  • Tekst referatu – bliblioteka CIA (pol.)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się