Zamek w Wiśniczu
Nowy Wiśnicz – miasto w woj. małopolskim , w powiecie bocheńskim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz . Położone jest na Pogórzu Wiśnickim przy drodze wojewódzkiej nr 965 z Bochni do Limanowej , w odległości 8 km od Bochni.
Nowy Wiśnicz uzyskał lokację miejską w 1616 roku, zdegradowany w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1995 roku[3] . W latach 1976–1982 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Wiśnicz-Lipnica . W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. tarnowskiego .
Historia
Plan Wiśnicza z czasów potopu szwedzkiego
W XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów , a następnie Lubomirskich . Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego . W założonym przez siebie mieście Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Stanisław wybudował klasztor karmelitów bosych . Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił wielki pożar 3 lipca 1863[4] .
W maju 2020 roku za pomnik historii uznany został zespół architektoniczno-krajobrazowy położony na obszarze Nowego Wiśnicza, Starego Wiśnicza i Leksandrowej z zabytkowym ratuszem i kościołem pw. Wniebowzięcia NMP, zamkiem i dawnym klasztorem oo. karmelitów bosych, w którym obecnie mieści się Zakład Karny Nowy Wiśnicz[5] .
Osobny artykuł: Akcja Wiśnicz .
W czasie II wojny światowej w rejonie Nowego Wiśnicza działał 12 Pułk Piechoty Armii Krajowej regionalny oddział Armii Krajowej , który przeprowadził 26 lipca 1944 roku Akcję Wiśnicz – atak na niemieckie więzienie , który był jedną z największych akcji uwolnienia więźniów przez polskie podziemie przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji Polski [6] [7] [8] .
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Nowego Wiśnicza w 2014 roku[9] .
Zabytki
Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Budynek Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu
Jeden z drewnianych domów w Nowym Wiśniczu na rysunku Jana Matejki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10] .
układ urbanistyczny,
zespół kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP z 1620 roku:
kościół,
plebania,
dzwonnica,
ogrodzenie z 2 bramkami,
cmentarz przykościelny,
starodrzew,
zespół poklasztorny karmelitów z 1 poł. XVII w.:
ruina kościoła pokarmelickiego pw. św. Józefa i Zaślubin NP Marii
zabudowania poklasztorne (obecnie więzienie),
cmentarz żydowski ,
cmentarz wojenny ,
kapliczka przydrożna z figurą św. Jana Nepomucena, drewniana, przy drodze do zamku z 2 poł. XVIII wieku,
fortyfikacje bastionowe,
ratusz miejski ,
dworek „Koryznówka”.
sąd, obecnie liceum (PLSP), ul. Grunwaldzka 278 (Bocheńska 6) z lat 1911–1912,
dom, Rynek 13, XVIII/XIX,
dom, Rynek 20, XVII, XX wiek,
Inne zabytki
dom Macieja Trapoli z XVII w.,
Nieistniejące :
kościół Karmelitów pw. Chrystusa Zbawiciela z lat 1622–1630, zburzony przez Niemców w latach 1942–1944,
drewniane podcieniowa zabudowa rynku (uwieczniona przez Jana Matejkę).
Ratusz miejski w Nowym Wiśniczu
Przyroda i turystyka
Miasto leży na obszarze Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego . W bliskiej okolicy znajduje się kilka obiektów chronionej przyrody:
Szlaki turystyczne : niebieski: Bochnia – Nowy Wiśnicz – Kamień-Grzyb – Paprotna (obok Kamieni Brodzińskiego ) – Rajbrot – Łopusze – Przełęcz Rozdziele – Widoma – góra Kamionna – Pasierbiecka Góra – Tymbark .
Pomnik hetmana Stanisława Lubomirskiego-założyciela miasta, usytuowany przed ratuszem
Ludzie związani z miejscowością
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Wiśniczem .
Urodzeni
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowym Wiśniczu .
Zobacz też
Przypisy
↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669 ).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
↑ List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.
↑ https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf.
↑ Königsberg 2017 ↓ .
↑ Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu . „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.
↑ Śląski 1990 ↓ .
↑ Nowy Wiśnicz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol. ) , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa , 30 września 2023 .
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne
Wsie
Integralne części wsi
Bukowiec
Chronów Dolny
Chronów Górny
Ćków
Dębina
Duple
Dwór
Dworskie
Działy
Florkówka
Godki
Góra
Górzko
Grądy
Kącina
Kopaliny Pogwizdowskie
Łacnówka
Łopuszna Dolna
Łopuszna Górna
Mędlówka
Na Dole
Nowa Wieś
Nowy Świat (Królówka)
Nowy Świat (Muchówka)
Osiczyna
Pagórek
Pagórki
Pańska Rola
Podgródek (Kobyle)
Podgródek (Stary Wiśnicz)
Podgródek (Wiśnicz Mały)
Podlesie (Chronów)
Podlesie (Królówka)
Przymiarki
Przyśnica
Rękaw
Rojków Dział
Rybakówka
Skotnica
Smendówka
Sośliny
Stachoniówka
Stara Wieś
Stawy
Strona Północna (Kobyle)
Strona Północna (Kopaliny)
Strona Północna (Stary Wiśnicz)
Strona Południowa (Kobyle)
Strona Południowa (Kopaliny)
Strona Południowa (Stary Wiśnicz)
Strona Środkowa
Studzianki
Uzbornia
Województwo
Wólka
Wyźranka
Zagrody (Chronów)
Zagrody (Królówka)
Zagrody (Leksandrowa)
Zagrody (Stary Wiśnicz)
Zalipie
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla ; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego ; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Gminy miejskie
Bnin (1395–1934)
Boćki (1509–1934)
Brzostek (1367–1934, od 2009)
Budzyń (1458–1934, od 2021)
Ciężkowice (1348–1934, od 2000)
Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023)
Dobrzyca (1440–1934, od 2014)
Gąsawa (1388–1934, od 2024)
Gębice (1425–1934)
Jagielnica (1518–1934)
Jaraczewo (1519–1934, od 2016)
Jazłowiec (1519–1934)
Kopanica (1450–1934)
Lanckorona (1366–1934)
Łohiszyn (1570–1934, od 1959OTP )
Mielnik (1440–1934)
Mieścisko (1474–1934, od 2024)
Narew (1529–1934)
Niżankowice (1431–1934, od 1940OTP )
Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934)
Nowy Dwór (1578–1934)
Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994)
Obrzycko (1458–1934, od 1990)
Odelsk (1546–1934)
Piaski (1775–1934)
Powidz (1243–1934)
Rogowo (1380–1580, 1672–1934)
Rostarzewo (1752–1934)
Rychtal (1294–1934, od 2024)
Ryczywół (1426–1934)
Rynarzewo (1299–1934)
Stara Sól (1557–1934, od 1940OTP )
Szereszów (1569–1934, od 1940OTP )
Święciechowa (1277–1934)
Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958)
Uście Solne (1616–1934)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Wojnicz (1369–1934, od 2007)
Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi
Gminy wiejskie z prawami miasteczka
Alwernia (1778–1934, od 1993)
Babice nad Sanem (1484–1934)
Baligród (1634–1934)
Białobożnica (1910–1934)
Biały Kamień (1493–1934)
Bilcze Złote (1896–1934)
Bobowa (1399–1934, od 2009)
Brzozdowce (1526–1934)
Bukaczowce (1489–1934, od 1940OTP )
Chocimierz (1444–1934)
Chołojów (1650–1934)
Czchów (1355–1934, od 2000)
Czernelica (1575–1934, od 1940OTP )
Czudec (1427–1934)
Dębowiec (1349–1934)
Dobrotwór (1472–1934, od 1959OTP )
Dunajów (1424–1934)
Dźwinogród (1784–1934)
Felsztyn (1380–1934)
Firlejów (1570–1934)
Fredropol (1720–1934)
Frysztak (1366–1934)
Gołogóry (1469–1934)
Gródek (1453–1934)
Gwoździec (1540–1934, od 1940OTP )
Hussaków (1525–1934)
Jabłonów (1602–1934, od 1940OTP )
Janów (1590–1934)
Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934)
Jawornik Polski (1472–1934, od 2024)
Jedlicze (1768–1934, 1959–1966OTP , od 1967)
Jezierna (1542–1934)
Jezupol (1591–1934, od 1940OTP )
Jodłowa (1765–1934)
Kamionka Wielka (1784–1934)
Knihynicze (1563–1934)
Kołaczyce (1358–1934, od 2010)
Konkolniki (1880–1934)
Korczyna (1516–1934)
Kozłów (1577–1934, od 1961OTP )
Krasiczyn (1620–1934)
Krościenko (1348–1934, 1973–1982 )
Krukienice (1490–1934)
Krystynopol (1695–1934, od 1951)
Krzywcza (1398–1934)
Krzywcze Górne (?–1934)
Kudryńce (1518–1934)
Kukizów (1538–1934)
Kułaczkowce (?–1934)
Laszki Murowane (1560–1934)
Leszniów (1471–1934)
Lipnica Murowana (1326–1934)
Lipsko (1620–1934)
Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016)
Lutowiska (1742–1934)
Łysiec (1652–1934, od 1940OTP )
Magierów (1595–1934, od 1940OTP )
Majdan Królewski (1763–1934)
Marjampol (1670–1934)
Markopol (1628–1934)
Milówka (1818–1934)
Narajów (1592–1934)
Narol (1672–1934, od 1996)
Nawaria (1578–1934)
Niebylec (1581–1934)
Niżniów (1508–1934)
Obertyn (?–1934)
Oleszyce (1578–1934, od 1989)
Pistyń (1756–1934)
Płazów (1614–1934)
Podgrodzie (?–1934)
Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940OTP )
Podkamień Jabłonowski (1515–1934)
Potok Złoty (1601–1934, od 1984OTP )
Potylicz (1498–1934)
Probużna (1785–1934)
Pruchnik (1436–1934, od 2011)
Przecław (1419–1934, od 2010)
Radomyśl nad Sanem (1556–1934)
Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001)
Rzochów (1386–1934)
Sokołów (1879–1934)
Sokołówka (1685–1934)
Stanisławczyk (1626–1934)
Stojanów (1547–1934)
Stratyn (1671–1934)
Strusów (1434–1934)
Strzeliska Nowe (1513–1934)
Szczucin (1745–1934, od 2009)
Szczurowice (1648–1934)
Świrz (1427–1934)
Tarnoruda (1578–1934)
Tartaków (1685–1934)
Toporów (1450–1934)
Touste (1720–1934)
Tylicz (1363–1934)
Tymbark (1353–1934)
Tyrawa Wołoska (1707–1934)
Ułaszkowce (1701–1934)
Uście Biskupie (1498–1934)
Uście Ruskie (1739–1934)
Uście Zielone (1548–1934)
Uścieczko (1661–1934)
Waręż (1538–1934)
Wielkie Oczy (1671–1934)
Wielopole Skrzyńskie (1328–1934)
Witków Nowy (?–1934)
Wojniłów (1552–1934, od 1960OTP )
Zakliczyn (1557–1934, od 2006)
Zarudzie (1784–1934)
Zbyszyce (1784–1934)
Żmigród Nowy (1373–1934)
Żołynia (1740–1934)
Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294 , Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422 , Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420 , Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej , [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy , University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.