Niels Henrik Abel
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 sierpnia 1802
Findö koło Stavanger

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1829
Frolandsvark pod Arendal

Zawód, zajęcie

matematyk

podpis

Niels Henrik Abel (ur. 5 sierpnia 1802 w Findö koło Stavanger, zm. 6 kwietnia 1829 we Frolandsvark pod Arendal) – norweski matematyk zajmujący się algebrą i analizą. Niezależnie od Paola Ruffiniego udowodnił niemożność rozwiązania równania algebraicznego stopnia wyższego niż cztery przez pierwiastniki (twierdzenie Abela-Ruffiniego). Badał też szeregi i całki eliptyczne[1].

Życiorys

Pochodził z biednej rodziny. Uczył się w szkole katedralnej w Christianii (obecnie Oslo) i od najmłodszych lat wykazywał wielkie zdolności matematyczne. W wieku 15 lat pod kierunkiem swego nauczyciela, Bernta Holmboe’a, Abel zaczął studiować matematykę wyższą, czytając dzieła Eulera, Lagrange’a i Laplace’a. Mając 16 lat udowodnił wzór dwumianowy dla dowolnego wykładnika rzeczywistego. Po śmierci ojca miał w 1820 przerwać naukę w szkole i zająć się zarobkowaniem na utrzymanie matki i rodzeństwa, lecz Holmboe pomógł mu uzyskać stypendium i rok później Abel mógł podjąć studia na Uniwersytecie w Christianii, które ukończył w 1822. W 1823 przez 29 dni przebywał na należącej do Norwegii wyspie Jan Mayen, gdzie żył w odosobnieniu od świata zewnętrznego. W latach 1825–1827 przebywał na koszt państwa w Berlinie i Paryżu. Od 1827 był docentem uniwersytetu w Christianii.

Jeszcze w szkole Abel podjął badania nad rozwiązaniem równań piątego stopnia przez pierwiastniki, następnie zainteresował się równaniami całkowymi i całkami eliptycznymi, które skierowały jego uwagę na funkcje eliptyczne. W 1824 podjął na nowo badania nad rozwiązalnością równań algebraicznych piątego stopnia i przy pomocy stworzonej niezależnie od Galois teorii grup udało mu się udowodnić, że w ogólnym przypadku równanie takie nie daje się rozwiązać przez pierwiastniki. Inne jego prace dotyczyły zbieżności szeregów liczbowych i potęgowych. W 1829 Uniwersytet Fryderyka Wilhelma w Berlinie zaproponował mu, w uznaniu jego zasług, objęcie katedry matematyki. Kilka dni po otrzymaniu tej wiadomości Abel zmarł na gruźlicę, która była skutkiem złych warunków życia w dzieciństwie i młodości[2].

Upamiętnienie

W 2001 rząd Norwegii zdecydował o ustanowieniu Nagrody Abela, która jest przyznawana za najwybitniejsze osiągnięcia w dziedzinie matematyki.

Jego imieniem nazwano planetoidę (8525) Nielsabel[3], krater Abel na Księżycu[4] i wyspę Abeløya w archipelagu Svalbard na Morzu Barentsa.

Dzieła

  • Oeuvres complètes de N. H. Abel, Christiania, 1839 (drugie wydanie w 1881)

Zobacz też

Przypisy

  1. Abel Niels Henrik, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-07-29].
  2. Abel Niels Henrik, [w:] Oksfordzki słownik biograficzny, tłum. Bożenna Stokłosa, Piotr Kłossowicz, Warszawa 1999, s. 5.
  3. (8525) Nielsabel w bazie Minor Planet Center (ang.)
  4. Abel on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2022-09-07]. (ang.).

Linki zewnętrzne


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się