Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (d. Naczelny Wódz) – najwyższe stanowisko służbowe w Wojsku Polskim przewidziane do obsadzenia na czas wojny.
Aż do 1795 r. był to tytuł należący do polskiego monarchy – księcia albo króla. Stanowisko Naczelnego Wodza pełnione przez osobę inną niż władca pojawiło się po raz pierwszy w czasach Księstwa Warszawskiego pod panowaniem Fryderyka Augusta I, kiedy funkcję tę objął książę Józef Poniatowski. Formalnie ustanowione zostało nieco później – w okresie powstania listopadowego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości funkcję Naczelnego Wodza sprawował Józef Piłsudski, a w czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku marszałek Edward Śmigły-Rydz. W okresie Polski Ludowej nie było jednoznacznego wskazania miejsca i roli Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych w systemie kierowania obroną kraju[1].
W myśl art. 134 ust. 4 Konstytucji RP[2]:
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych jest podsądnym Trybunału Stanu[3].
Od 1 stycznia 2015 w Wojsku Polskim na stopie pokojowej występowały trzy równorzędne naczelne stanowiska wojskowe: Szef Sztabu Generalnego WP (występujący podczas centralnych uroczystości państwowych z udziałem wojska jako najwyższy funkcją żołnierz zawodowy), Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych i Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych. 22 czerwca 2015 Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych gen. broni Marek Tomaszycki został mianowany przez Prezydenta RP na stanowisko kandydata na Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych na czas wojny. Stało się to po ponad roku od śmierci poprzedniego kandydata – gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego[wymaga weryfikacji?]. 28 kwietnia 2017 gen. Tomaszycki zakończył zawodową służbę wojskową, przechodząc do rezerwy. Postanowieniem Prezydenta RP Andrzeja Dudy z 5 maja 2017, Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generał broni Leszek Surawski został wskazany, jako osoba przewidziana do mianowania na stanowisko Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych[4]. 2 lipca 2018 gen. dyw. Rajmund Andrzejczak odebrał z rąk prezydenta RP akty mianowania na stopień wojskowy generała broni i na stanowisko Szefa SG WP. Postanowieniem prezydenta Rzeczypospolitej Andrzeja Dudy z 1 sierpnia 2018 gen. broni Rajmund Andrzejczak został wskazany jako osoba przewidziana do mianowania na stanowisko Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych[5].
| Zdjęcie | Okres | Osoba | Opis |
|---|---|---|---|
|
01.01.1990 – 31.01.1991 | (1923–2014) |
Naczelny Dowódca na okres wojny (od 22 listopada 1983), Prezydent RP (1 stycznia – 22 grudnia 1990), generał armii, przeszedł w stan spoczynku |
| 01.02.1991 – 04.08.1992 | (ur. 1936) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał dywizji | |
| 05.08.1992 – 09.03.1997 | (ur. 1945) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał broni | |
|
10.03.1997 – 29.09.2000 | (1941–2012) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał broni |
|
30.09.2000 – 31.01.2006 | (ur. 1946) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał, przeszedł do rezerwy czynnej |
|
31.01.2006 – 27.02.2006 | (ur. 1951) |
p.o. Szefa Sztabu Generalnego WP, generał broni |
|
27.02.2006 – 10.04.2010 | (1951–2010) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał, zmarł w katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku |
|
10.04.2010 – 07.05.2010 | (ur. 1952) |
p.o. Szefa Sztabu Generalnego WP, generał broni |
|
|
07.05.2010 – 06.05.2013 | (ur. 1951) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał, przeszedł w stan spoczynku |
|
07.05.2013 – 22.06.2015 | (ur. 1963) |
Szef Sztabu Generalnego WP, generał |
|
22.06.2015 – 28.04.2017 | (ur. 1958) |
kandydat na Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych, generał broni, przeszedł w stan spoczynku |
|
29.04.2017 – 02.07.2017 | (ur. 1960) |
kandydat na Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (od 5 maja 2017), Szef Sztabu Generalnego WP, generał |
|
02.07.2017 – 25.10.2023 | (ur. 1967) |
kandydat na Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, Szef Sztabu Generalnego WP, generał broni, wskazany postanowieniem Prezydenta RP z 2 lipca 2018 |
|
25.10.2023 – nadal | Wiesław Kukuła (ur. 1972) |
kandydat na Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, Szef Sztabu Generalnego WP, generał, wskazany postanowieniem Prezydenta RP z 25 października 2023[6] |
Od IX w. do 1795 r. naczelnymi wodzami wojsk polskich byli polscy monarchowie – książęta i królowie. Wojewodowie-palatyni w średniowieczu oraz hetmani wielcy w Rzeczypospolitej szlacheckiej byli jedynie zastępcami naczelnych wodzów-monarchów.
Lista naczelnych wodzów wojsk polskich Księstwa i Królestwa Polskiego oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów:
Księstwo Warszawskie nie było pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych, a jego siły zbrojne stanowiły część wojsk francuskich i realizowały zadania zlecane przez dowództwo cesarskie. Zgodnie z rozkazem Napoleona Bonaparte z 12 lipca 1807 zwierzchnią władzę wojskową nad wszystkimi oddziałami francuskimi, saskimi i polskimi na terytorium Księstwa otrzymał marszałek Louis Davout. 21 marca 1809 nominację na naczelnego wodza wszystkich sił na terenie Księstwa Warszawskiego uzyskał książę Józef Poniatowski[1]. Książę Józef Poniatowski stał się samodzielnym wodzem w okresie wojny z Austrią. Przygotowywana do udziału na głównym teatrze operacji wojennych toczonych przez Francję z V koalicją antynapoleońską, armia polska pozostała ostatecznie w kraju i stawiła skutecznie czoła przeważającemu liczebnie i technicznie korpusowi austriackiemu. W późniejszym okresie, w działaniach przeciw Rosji, oddziały polskie zostały rozdzielone do korpusów francuskich, a książę Józef dowodził jednym z nich[7].
Naczelni wodzowie wojsk polskich Księstwa Warszawskiego:
Po upadku Księstwa Warszawskiego powołane zostało na kongresie wiedeńskim Królestwo Polskie. Choć stanowisko to nie było przewidziane w konstytucji z 1815 roku, funkcję tę sprawował brat cara Aleksandra I:
Konstanty zapewnił sobie niepodzielną i niekontrolowaną władzę nad wszystkimi instytucjami wojska Królestwa Polskiego[11].
Formalne usankcjonowanie stanowiska Naczelnego Wodza nastąpiło w okresie powstania listopadowego. Uchwała Sejmu z 24 stycznia 1831 w art. 1 stanowiła, że dowódca wojsk polskich nosić będzie tytuł Naczelnego Wodza siły zbrojnej narodowej, używać będzie jako oznakę rangi dubeltowego haftu jeneralskiego i na szlifach na krzyż złożone dwie buławy hetmańskie. Kompetencje przyznane przez sejm Wodzowi Naczelnemu sprawiały, że jego władza była niezawisła, a w sprawach polityki zbrojeniowej oraz strategii wojennej nie podlegały kontroli. Dysponując takimi uprawnieniami wodzowie naczelni w powstaniu listopadowym zawiedli pokładane w nich nadzieje, a w większości byli zwolennikami układów z Rosją. Brak umiejętności dowodzenia wojskami cechował gen. Jana Skrzyneckiego. Także Michał Radziwiłł i Henryk Dembiński nie posiadali odpowiednich kwalifikacji do dowodzenia armią. Ostatni z wodzów naczelnych, gen. Maciej Rybiński, nie był w stanie zmobilizować podległych wojsk do działań ofensywnych[12]. Klęska powstania listopadowego oznaczała kres funkcjonowania armii narodowej, w tym stanowiska naczelnego wodza[13].
Wodzowie naczelni powstania listopadowego:
W czasie I wojny światowej, za sprawą Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej powołanej przez Tymczasową Radę Stanu Królestwa Polskiego, podjęto próbę realizacji aktu 5 Listopada. Uchwalony 28 lipca 1917 Projekt Konstytucji Państwa Polskiego zakładał istnienie stanowiska Naczelnego Wodza Sił Zbrojnych, którym miał być przyszły król. Ze względu na zmianę uwarunkowań polityczno-strategicznych w kolejnym roku, projekt ten nie był już procedowany. Stanowił jednak poważną inspirację dla działań na polu legislacyjnym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości[13].
| Okres | Najwyższy zwierzchnik | Naczelny dowódca | ||
|---|---|---|---|---|
| Zdjęcie | Osoba | Opis | ||
| 10.04.1917 – 12.10.1918 | Wilhelm II Hohenzollern oraz Karol I Habsburg |  |
Hans Hartwig von Beseler | Naczelny Dowódca Wojsk Polskich Królestwa Polskiego (Regencyjnego) zwanych Polską Siłą Zbrojną od 10 kwietnia 1917 do 24 października 1918[16], Generalny Gubernator Warszawski (1915–1918), generał-pułkownik. |
| 12 – 24.10.1918 | Rada Regencyjna | |||
| 25.10 – 11.11.1918 |   |
Tadeusz Rozwadowski (de facto) Rada Regencyjna (de iure) |
Szef Sztabu Wojsk Polskich Królestwa Polskiego od 25 października do 15 listopada 1918, powołany po przejęciu 12 października zwierzchnictwa nad wojskami przez Radę Regencyjną i złożeniu 24 października dymisji przez Hansa von Beselera[17]. | |
| 11 - 14.11.1918 |  |
Józef Piłsudski | Naczelny Dowódca Wojsk Polskich (okres do samorozwiązania Rady Regencyjnej). | |
| 14 – 29.11.1918 | Naczelnik Państwa Józef Piłsudski | Naczelny Dowódca Wojsk Polskich (okres od współistnienia prowizorium rządowego Królestwa Polskiego i rządu Republiki Polskiej do wejścia w życie dekretu Naczelnika Państwa o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej[18]) | ||
Konstytucja marcowa w art. 46 głosiła Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny. Naczelnego Wodza sił zbrojnych Państwa na wypadek wojny mianuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych, który za akty, związane z dowództwem w czasie wojny, jak i za wszelkie sprawy kierownictwa wojskowego – odpowiada przed Sejmem.
Na mocy dekretu Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z dnia 6 sierpnia 1926 o sprawowaniu dowództwa nad siłami zbrojnymi w czasie pokoju i ustanowieniu Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych[19] powołany został urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, będącego stałym zastępcą Ministra Spraw Wojskowych we wszystkich sprawach, dotyczących przygotowania sił zbrojnych i Państwa do obrony na wypadek konfliktu zbrojnego i kandydatem na Naczelnego Wodza. Za pośrednictwem Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych i Ministra Spraw Wojskowych zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi w czasie pokoju sprawował Prezydent RP. Inspektor nie był odpowiedzialny przed Sejmem i rządem (podlegał bezpośrednio prezydentowi).
Konstytucja kwietniowa: Prezydent Rzeczypospolitej był Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych (art. 12.d), mianował i zwalniał Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (art. 13 d), postanawiał o użyciu sił zbrojnych do obrony Państwa; w razie mianowania Naczelnego Wodza prawo dysponowania siłami zbrojnymi przechodziło na niego; za akty, związane z dowództwem, Naczelny Wódz odpowiadał przed Prezydentem Rzeczypospolitej, jako Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych (art. 63).
| Zdjęcie | Osoba | Opis |
|---|---|---|
|
Józef Piłsudski | Naczelny Dowódca Wojsk Republiki Polskiej oraz II Rzeczypospolitej (od 14/17 listopada 1918 do 14 grudnia 1922), Tymczasowy Naczelnik Państwa (od 22 listopada 1918) i Naczelnik Państwa (od 20 lutego 1919 do 14 grudnia 1922), Pierwszy Marszałek Polski (od 19 marca 1920), Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (od 27 sierpnia 1926 do 12 maja 1935), Minister Spraw Wojskowych {od 17 do 23 listopada 1918, 16 maja 1926 do 12 maja 1935}. |
| Zdjęcie | Osoba | Opis |
|---|---|---|
 |
Edward Śmigły-Rydz | Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (od 12 maja 1935 do 7 listopada 1939), Marszałek Polski (od 10 listopada 1936), Naczelny Wódz (od 1 września 1939[20] do 7 listopada 1939[21]). |
 |
Władysław Sikorski | Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (od 7 listopada 1939 do 4 lipca 1943) oraz Premier Rządu RP na uchodźstwie (1939–1943), generał broni (24 grudnia 1940). |
 |
Kazimierz Sosnkowski | Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (od 8 lipca 1943 do 30 września 1944), zwolniony ze stanowiska Naczelnego Wodza przez Prezydenta RP pod presją rządu brytyjskiego za krytykę Wielkiej Brytanii w kwestii braku pomocy dla powstania warszawskiego zawartą w przemówieniu radiowym z 1 września 1944; generał broni (od 10 listopada 1936). |
 |
Tadeusz Komorowski | Naczelny Wódz (od 30 września 1944 do 8 listopada 1946), generał dywizji (od 1 marca 1944), zgodnie z dekretem Prezydenta RP z dnia 30 września 1944 mianowany Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „Pan Generał wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Rządu”, co nastąpiło w dniu 21 czerwca 1945. W okresie od 5 października 1944 do 5 maja 1945, kiedy gen. Komorowski przebywał w niewoli niemieckiej, obowiązki Naczelnego Wodza wykonywali: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Minister Obrony Narodowej i szef Sztabu Naczelnego Wodza. |
 |
Władysław Anders | Pełniący obowiązki Naczelnego Wodza (od 26 lutego 1945 do 21 czerwca 1945), Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (od 8 listopada 1946 do 4 sierpnia 1954), generał broni (od 16 maja 1954). |
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej początkowo nie wspominała o stanowisku naczelnego dowódcy. Stanowiła jedynie, że Rada Państwa obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami (art. 25.8), wprowadza stan wojny (w przerwie między obradami Sejmu) i stan wojenny oraz ogłasza mobilizację (art. 28), zaś Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej. Stanowisko Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych wprowadziła ustawa z 21 listopada 1983[22].
| Zdjęcie | Osoba | Opis |
|---|---|---|
 |
Michał Rola-Żymierski | Naczelny Dowódca Armii Ludowej (1944) i Naczelny Dowódca Wojska Polskiego (1944–1947), Marszałek Polski (od 3 maja 1945). |
 |
Wojciech Jaruzelski | Zwierzchnik Sił Zbrojnych PRL i Naczelny Dowódca na okres wojny (od 22 listopada 1983), generał armii (od 23 września 1973). W listopadzie 1983 Wojciech Jaruzelski, łączący funkcje państwowe (Prezesa Rady Ministrów i Ministra Obrony Narodowej) z funkcją partyjną (I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR) postanowił formalnie przekazać kierowanie Siłami Zbrojnymi PRL gen. broni Florianowi Siwickiemu, lecz nie zamierzał pozbawiać się bezpośredniego wpływu na jedno z dwóch najważniejszych ministerstw. W tym celu podjął działania zwieńczone w dniu 22 listopada 1983 następującymi decyzjami organów ustawodawczych i wykonawczych państwa: Sejm PRL powołał jednomyślnie gen. broni Floriana Siwickiego na urząd Ministra Obrony Narodowej oraz gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego na stanowisko przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju i Zwierzchnika Sił Zbrojnych PRL, natomiast Rada Państwa mianowała gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych na okres wojny. |
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
