Data i miejsce urodzenia |
ok. 1535 |
---|---|
Pochodzenie | |
Data i miejsce śmierci |
prawd. 5 marca 1609 |
Gatunki | |
Zawód |
Mikołaj Gomółka, Gomulka, Gomolca (ur. ok. 1535 w Radoszkach, zm. po 30 kwietnia 1591, prawd. 5 marca 1609 w Jazłowcu) – polski kompozytor renesansowy i instrumentalista.
Syn mieszczan sandomierskich, Tomasza i Katarzyny Gomółków, był od 1545 chłopcem-śpiewakiem w gronie paziów króla Zygmunta Augusta[1]. W 1548 roku rozpoczął naukę muzyki u Jana Klausa, jednego z królewskich fistulatorów, grającego na instrumentach dętych drewnianych. Odtąd datuje się jego przynależność do tego zespołu, początkowo w charakterze ucznia (1548-1550), a od 1558 jako pełnoprawnego instrumentalisty; zapewne uczył się przy tym nie tylko gry na fletach i instrumentach stroikowych, gdyż zaliczano go wówczas do grupy zwanej „fistulatores Itali”, której członkami byli w zasadzie muzycy grający na instrumentach strunowych i organach. W okresie nauki przebywał na dworze królewskim w Krakowie, Wilnie, Knyszynie, a w 1552 także w Piotrkowie (w czasie sejmu), Gdańsku i prawdopodobnie u ks. Albrechta Hohenzollerna w Królewcu. Kapelę Zygmunta Augusta opuścił 16 sierpnia 1563; w ciągu ostatnich dwóch lat być może udzielono mu płatnego urlopu. W czasie pobytu na dworze musiał zetknąć się z takimi kompozytorami jak Wacław z Szamotuł, Marcin Leopolita czy Valentin Bakfark.
W 1566 powrócił Gomółka do Sandomierza. Zakupił dom w Sandomierzu (kamienica na rogu Rynku i ul. Sokolnickiego, gdzie dziś znajduje się tablica pamiątkowa). O jego działalności muzycznej w tym mieście brak jakichkolwiek wiadomości, zachowały się natomiast dokumenty mówiące, iż rozwijał wówczas aktywność w dziedzinie finansowej oraz pełnił różne funkcje związane z sądownictwem. W 1567 i ponownie 1568 został wybrany jednym z siedmiu ławników; 1572 powołano go na eksponowane stanowisko zastępcy wójta miejskiego, a 1578 czynny był w sądzie zamkowym. Z tego roku pochodzi ostatnia wiadomość o pobycie Gomółki w Sandomierzu. Między styczniem 1567 a majem 1570 poślubił córkę rajcy tarnowskiego Tomasza Kuszmierzowicza, Jadwigę, i najprawdopodobniej miał z nią syna Michała, który obok Mikołaja był muzykiem na dworze Jana Zamoyskiego.
W 1580 Gomółka przebywał prawdopodobnie w Krakowie, uczestnicząc w pracach nad wydaniem psałterza. Być może już wówczas był nadwornym muzykiem biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego, któremu swe dzieło dedykował. W każdym razie dokumenty wskazują, że był w Krakowie w 1586 oraz że w 1587 porzucił służbę na dworze biskupim. Podjął wówczas wraz z trzema wspólnikami poszukiwania górnicze w okolicy Muszyny. W czerwcu 1590 lub wcześniej został z kolei muzykiem na krakowskim dworze kanclerza Jana Zamoyskiego. Pozostawał tam jeszcze 30 kwietnia 1591, i to jest ostatnia znana data z jego życiorysu.
Według jego epitafium w kościele dominikańskim w Jazłowcu, zmarł 5 marca 1609 w Jazłowcu, w 45. roku życia[2] – faktycznie przeżywszy (według znanych danych) 74 lata (=1609[2]-1535[1]), a nie mniej niż 56 lat (=1591-1535).
Jego najbardziej znane, wydrukowane za życia i jedyne zachowane do dziś dzieło to „Melodie na psałterz polski” (oryginalnie: „Melodiæ ná psalterz polski, przez Mikoláiá Gomólke vczynioné”; wydane w drukarni Łazarza Andrysowicza w Krakowie w 1580), skomponowane do poetyckiego tłumaczenia psalmów biblijnych, wykonanego przez Jana Kochanowskiego; poeta poprosił Gomółkę o dokomponowanie do jego Psałterza Dawidowego muzyki, a ten przyniósł gotowe dzieło ledwie kilka miesięcy później. Melodie zawierają 150 krótkich utworów utrzymanych w układzie czterogłosowym, w technice nota contra notam. Posiłkując się rytmiczną siłą akcentową kompozytor zachował niezwykłą wierność akcentacji języka polskiego.
Melodie są wyjątkowe w muzyce europejskiej z dwóch względów:
Wyjątkowa prostota wykonawcza (nota contra notam, budowa zwrotkowa, melodie poszczególnych głosów utrzymane w średnim rejestrze), była zamierzeniem, o którym sam kompozytor pisze w przedmowie:
Są łacniuchno uczynione
Prostakom nie zatrudnione
Nie dla Włochów, dla Polaków
Dla naszych, prostych domaków
Mimo prostoty, pieśni nie są schematyczne – wiele z nich wykazuje wpływy różnorodnych tańców obcych i polskich (pawany, galiardy i in.), przy czym – co jest zupełną nowością w tym czasie – każda stara się oddać wiernie charakter tekstu.
Najbardziej znane psalmy to: Nieście chwałę, mocarze (29.), Kleszczmy rękoma (47.) oraz Siedząc po niskich brzegach babilońskiej wody (137.), Szczęśliwy, który ludzi upadłych ratuje (41.).
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.