Mandryl równikowy
Mandrillus leucophaeus
|
(F. Cuvier, 1807)
|
|
Samica z dzieckiem
|
Samiec
|
Systematyka
|
Domena
|
eukarionty
|
Królestwo
|
zwierzęta
|
Typ
|
strunowce
|
Podtyp
|
kręgowce
|
Gromada
|
ssaki
|
Podgromada
|
żyworodne
|
Nadrząd
|
łożyskowce
|
Rząd
|
naczelne
|
Podrząd
|
wyższe naczelne
|
Nadrodzina
|
koczkodanowce
|
Rodzina
|
koczkodanowate
|
Podrodzina
|
koczkodany
|
Rodzaj
|
mandryl
|
Gatunek
|
mandryl równikowy
|
Synonimy
|
- Simia leucophaea[a] F. Cuvier, 1807[3]
- Simia papio sylvicola[b] Kerr, 1792[4]
- Simia papio variegata[b] Kerr, 1792[5]
- Simia papio cinerea[b] Kerr, 1792[5]
- Simia papio livea[b] Kerr, 1792[5]
- Simia Sylvestris[c] Link, 1795[6]
- Simia silvestris[c] Schreber, 1797[7]
- Simia Dentata G. Shaw, 1800[8]
- Cynocephalus drill[d] Lesson, 1838[9]
- Papio mundamensis Hilzheimer, 1906[10]
- Mandrillus poensis Zukowsky, 1922[11]
|
|
Podgatunki
|
- M. l. leucophaeus (F. Cuvier, 1807)
- M. l. poensis Zukowsky, 1922
|
|
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12]
|
|
Zasięg występowania
|
|
|
Systematyka w Wikispecies
|
|
|
Multimedia w Wikimedia Commons
|
|
|
Hasło w Wikisłowniku
|
|
Mandryl równikowy[13], dryl[14] (Mandrillus leucophaeus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), blisko spokrewniony z mandrylem barwnolicym (M. sphinx), od którego różni się głównie jednolitym ubarwieniem twarzy. Jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
Mandryl równikowy występuje w zależności od podgatunku[15][13]:
- M. leucophaeus leucophaeus – mandryl równikowy – obszar rzeki Cross w południowo-wschodniej Nigerii, na wschód od rzeki Sanaga i jej dopływu rzeki Mbam w zachodnim Kamerunie; w głębi lądu od wybrzeża, od północy zasięg ograniczony przez pochodną granicę sawanny.
- M. leucophaeus poensis – mandryl wyspowy – południowo-zachodni kraniec wyspy Bioko, w pobliżu Gwinei Równikowej.
Taksonomia
Gatunek zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1807 roku francuski zoolog Frédéric Cuvier, nadając mu nazwę Simia leucophaea; opis ukazał się łamach czasopisma „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”[3]. Miejsce typowe to Afryka[16][17]. W 1970 roku ICZN, aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego, uchyliła wcześniejsze nazwy – Simia papio sylvicola, Simia papio variegata, Simia papio cinerea, Simia papio livea Roberta Kerra z 1792 roku – co do zasady pierwszeństwa, ale nie co do zasady homonimii[1], natomiast w 1984 roku ICZN uznała za nieważną nazwę Simia sylvestris Johanna Linka z 1795 roku i Simia silvestris Johanna von Schrebera z 1797 roku[2]. Holotyp to zamontowana skóra (w znaturalizowanej pozycji) i zamontowany szkielet dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-2005-987) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[18]. Podgatunek poensis formalnie opisał w 1922 roku niemiecki zoolog Ludwig Zukowsky jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Mandrillus poensis[11]. Miejsce typowe to wyspa Bioko[11]. Na materiał typowy składało się kilka okazów zebranych przez Güntera Tessmanna 25 maja 1921 roku i przechowywanych w Zoologisches Museum, Centrum für Naturkunde w Hamburgu: trzy czaszki z żuchwą dorosłych osobników (sygnatury ZMUH 40539, 40540, 40541) oraz skóra (sygnatura ZMUH 40559)[11].
Populacja z Bioko oddzieliła się od populacji kontynentalnej około 10 000 lat temu, kiedy wyspa była jeszcze połączona z lądem[19][15].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[15].
Etymologia
- Mandrillus (Mandril): fr. mandrill „mandryl”, hiszp. mandril „mandryl”, od ang. mandrill „pawian”, od man „człowiek”; drill „wiertło”[20].
- leucophaeus: gr. λευκοφαιος leukophaios „biało-szary, koloru popiołu”[21].
- poensis: Fernando Póo lub Fernando Pó, dawna nazwa wyspy Bioko[22].
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) samic 45,5–50 cm, samców 72–83 cm, długość ogona samic 5–9,4 cm, samców 8,6–12,5 cm; masa ciała samic 6,5–12 kg, samców 14,5–27 kg[19][23]. Występuje wyraźny dymorfizm płciowy, dorosłe samce są ponad dwukrotnie cięższe od dorosłych samic[24][19]. Pysk jest kościsty, ma niepokryty futrem front, jest to bardzo wyraźnie zaznaczona kość tworząca nos oraz kości policzkowe. Twarz ma kolor czarny, który silnie kontrastuje w z szarobiałą sierścią jej otoczenia, w tym brody u samców. Owo jednolite ubarwienie twarzy odróżnia go od Mandrillus sphinx. Ubarwienie ciała jest niejednolite, od czerni i szarości, do brązu, miejscami białe lub oliwkowe. Modzele pośladkowe koloru liliowego, czerwono obrzeżone.
Ekologia
Mandrillus leucophaeus jest gatunkiem pół naziemnym. Żyją one w grupach około dwudziestu osobników, które okresowo mogą się ze sobą łączyć w zespoły do dwustu osobników. Stadom przewodzą starsze samce. Sezon urodzeń trwa od grudnia do kwietnia. Długość ciąży nie była badana, ale jest uznawana za podobną do długości ciąży u Mandrillus sphinx, czyli między 176 dni. Matki opiekują się potomstwem i zapewniają mu ochronę. Czasem pomagają w tym samce. Okresowo występuje obrzmienie okolicy sromu, krocza, czasem odbytu. Jest ono największe w okresie owulacji. Samice zachęcają w ten sposób samców i dają znak gotowości seksualnej[25].
Mandryl ten odżywia się zarówno owocami, ziołami, korzeniami, jajami, owadami, jak i okazjonalnie małymi ssakami.
Uwagi
- ↑ Nazwa zachowana na mocy uprawnień ICZN[1][2].
- ↑ a b c d Nazwa częściowo nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN[1].
- ↑ a b Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN[2].
- ↑ Nowa nazwa dla Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.
Przypisy
- ↑ a b c ICZN. Opinion 935: Simla leucophaea F.Cuvier, 1807 (Mammalia): validated under the plenary powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 27 (3/4), s. 171–172, 1970. (ang.).
- ↑ a b c ICZN. Opinion 1268: Simia leucophaea F. Cuvier, 1807 (Mammalia, Primates): suppression of two senior synonyms. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 41 (1), s. 17–18, 1984. (ang.).
- ↑ a b F. Cuvier. Description d’un papion qui pourroit se rapporter à l’une des espcces décrites par Pennant. „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”. 9, s. 477, 1807. (fr.).
- ↑ Kerr 1792 ↓, s. 61.
- ↑ a b c Kerr 1792 ↓, s. 62.
- ↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 61. (niem.).
- ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1797, s. ryc. viii.d. (niem.).
- ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 504. (ang.).
- ↑ R. Lesson: Compléments de Buffon. Wyd. 2. Cz. 1. Paris: P. Pourrat Frères, 1838, s. 259. (fr.).
- ↑ M. Hilzheimer. Papio mundamensis, Felis deliensis, Canis reissii und andre neue Säugetiere. „Zoologischer Anzeiger”. 30, s. 109, 1906. (niem.).
- ↑ a b c d L. Zukowsky. Der Dril von Fernando Po. „Archiv für Naturgeschichte”. Abteilung A. 88 (3), s. 184, 1922. (niem.).
- ↑ E.L.E.L. Gadsby E.L.E.L., D.T.D.T. Cronin D.T.D.T., C. Astaras & I.C.A.& I. Imong C. Astaras & I.C.A.& I., Mandrillus leucophaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 54, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Mandrillus leucophaeus (F. Cuvier, 1807). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Mandrillus leucophaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ MNHN-ZM-2005-987, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-19] (fr. • ang.).
- ↑ a b c D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 398, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, leucophaeus [dostęp 2023-09-19] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, poensis [dostęp 2023-09-19] .
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ GaislerG. J. GaislerG., Zejda.Z. J. Zejda.Z., Ssaki Świata. Muza SA, 1997 .brak strony (książka)
- ↑ Owen.O. J. Owen.O., Wielka Encyklopedia Zwierząt, 2003 .brak strony (książka)
Bibliografia
- R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 54, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- K. Briercheck: Mandrillus leucophaeus. (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2009-01-02]. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 32270
- EoL: 310782
- GBIF: 5219557
- identyfikator iNaturalist: 43532
- ITIS: 573030
- NCBI: 9568
- identyfikator taksonu Fossilworks: 232590