1429 – 13 lipca nadanie praw miejskich[4]. Książęta mazowieccy, Siemowit, Kazimierz II, Władysław I, nadają Mławie przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim[8], na tzw. surowym korzeniu[4]
1470 – pierwszy mławianin Jakub, syn Wojciecha z Mławy zapisał się na Akademię Krakowską[8]
1477 – prawdopodobny rok wzniesienia pierwszego murowanego kościoła – kościół parafialny na rynku pod wezwaniem św. Trójcy[8][4]
1485 – najstarsza (pierwsza) wzmianka o szkole parafialnej i jej nauczycielu, był nim bakałarz Mikołaj[9]
1491 – został zatwierdzony przez księcia Janusza II cech szewców w Mławie na prawach szewców w Ciechanowie[9]
1495 – Mława przestała być miastem książęcym i została przez króla Jana Olbrachta włączona do ziem Królestwa Polskiego stając się częścią dóbr królewskich[8][4]. Mława została starostwem niegrodzkim[9]
1504 – źródła historyczne[doprecyzuj!] wymieniają pierwszego znanego burmistrza Mławy, którym jest Piotr Czychwlas[8]
1730 – powstanie na mocy przywileju Augusta II cechu oraczy[9]
1764 – Mława staje się starostwem grodowym na skutek decyzji sejmu koronnego[9][8][4]. Do starostwa należą wsie: Modła, Nowa Wieś, Wola i Mławka[potrzebny przypis]
1940 – utworzenie w grudniu getta dla ludności żydowskiej[22]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Warszawskiej, Długiej, Płockiej, Zduńskiej i Szewskiej[22].
do 1942 – likwidacja getta (listopad)[22]. Wymordowanie przez Niemców 6.500 mławskich Żydów[23]
1945 – 18 stycznia Niemcy zamordowali w żwirowni na Kalkówce pod Mławą 364 osoby[8]
Najstarsze ślady osadnictwa w Mławie, datowane na przełom XIII i XIV w., odkryto w rejonie obecnego rynku oraz na przedmieściach Kozielsk i Zabrody[4]. W rejonie obecnego Starego Rynku przed rokiem 1491 istniała osada przedlokacyjna[4]. Miała ona charakter targowy. Odbywały się tutaj sądy książęce[4].
W chwili lokacji Mława leżała w północnej części Mazowsza, przy granicy z ówczesnym państwem zakonu krzyżackiego[4]. W średniowieczu przez tereny Zawkrza, na którym leży Mława, przebiegały szlaki handlowe łączące wschodnie Mazowsze z Wielkopolską, a także Warszawę z Państwem Krzyżackim[4]. Znaczenie tych ostatnich stało się istotne zwłaszcza na początku XV w.[4]
Pierwszy wczesnośredniowieczny gród na terenie obecnej Mławy (w Kozielsku) powstał z powodu pobliskich dróg oraz obronnego charakteru miejsca[4]. Wykopaliska wskazują, że szlaki te funkcjonowały już w XII-XIII w.[4] Szacuje się, że obecny układ drogowy pokrywa się z przedlokacyjną siecią dróg[4].
Przygraniczne położenie na szlakach handlowych okazało się korzystne dla rozwoju miasta[4]. Jego mieszkańcy zajmowali się handlem, głównie bydłem z Rusi[4]. Miasto wielokrotnie otrzymywało przywileje handlowe[29][4]. Wytyczony w czasie lokacji stosunkowo duży rynek targowy (120 × 145 m) potwierdza handlowy charakter miasta[4]. W 1477 r. na rynku wybudowano kościół, w 1545 r. król Zygmunt Stary wydał miastu prawo do zbudowania ratusza, który również powstał w przestrzeni rozległego rynku[4].
Mława od roku 1495 jako jedno z trzech miast powiatowych ziemi zawkrzeńskiej wchodziła w skład Mazowsza Płockiego jako dobra królewskie[4]. Siedzibę starosty stanowił nieistniejący już budynek w rejonie obecnej Lelewelówki. Miasto liczyło wtedy około 2500 mieszkańców, z których 60% zatrudnionych było w blisko 250 zakładach rzemieślniczych, skupionych w 12 cechach[4]. Głównymi źródłami dochodów były jarmarki oraz produkcja i eksport do Gdańska piwa, do cechu piwowarów należało 120 mieszkańców[4]. W 1564 r. w Mławie było 429 domów[4].
Przez liczne pożary[30] i epidemiedżumy[31] Mława straciła w wiekach XVII i XVIII znaczenie. Stan ten trwał do połowy XVIII w.[4] Przykładowo w 1616 r. liczba domów spadła do 320, w 1664 r. do zaledwie 45 (liczba ludności to jedynie 20 rzemieślników)[4].
W Mławie po raz pierwszy epidemię dżumy odnotowano w źródłach w latach 1572–1573[11]. W ciągu roku liczba mieszkańców miasta i podmiejskiej wsi Modły spadła o połowę: zmarło ok. 1300 osób, czyli więcej niż połowa mieszkańców[11]. Urzędnik spisujący stan inwentarza (dóbr miejskich w 1573 roku) tymi słowami podsumował skutki epidemii: „Powietrzem ludzi wymarło w miasteczku i we wsi Modle wiele ultra 1300. Drudzy głodem umarli i nędznieli bardzo”[11].
W 1689 roku o stosowanie czarów zostały oskarżone Marianna Kukulina i Zofia Rzeszotarska; w procesie sądowym zostały skazane na śmierć poprzez spalenie na stosie, wyrok wykonany został na tzw. „szubienicznej górze”[32].
Pożar w 1692 roku wybuchł w niedzielę 23 listopada, nieznane są jego przyczyny[13]. Ogień został przeniesiony na stojący samodzielnie murowany ratusz i kościół parafialny, których nie udało się odizolować od płomieni[13]. Oba budynki doszczętnie spłonęły[13]. W późniejszych aktach wizytacyjnych zanotowano, że z mławskiej świątyni, zbudowanej w stylu gotyckim, pozostały wypalone mury i fundamenty[13]. Gwałtowność pożaru spowodowała, że z dymem poszły drewniane ołtarze, obrazy czy organy z początku XVIII[13]. Uratowano jedynie barokowe tabernakulum oraz znajdujące się w skarbcu księgi metrykalne i miejskie[13]. Jan III Sobieski zwolnił miasto od płacenia podatków na kilka lat[13].
W roku 1764 ponownie ustanowiono w mieście przez sejm koronny starostwo grodowe; miasto stało się siedzibą administracyjną i sądowniczą ziemi zawkrzeńskiej[4]. Liczba domów w mieście wynosiła wówczas 85[4].
Za Stanisława Augusta Poniatowskiego odbudowano ratusz, wybudowano na rynku cztery studnie[4]. Rozwój miasta został zahamowany przez rozbiory Polski (Mława znalazła się w Prusach) i pożar z roku 1783, w którym spłonęły niemalże wszystkie domy[4].
W 1840 r. w Mławie przywrócono zarówno siedzibę powiatu, jak i sądu okręgowego[4]. Dodatkowo w mieście, ponownie znów przygranicznym, powstała komora celna, powstały: szpital (1856), spichlerz (1860), synagoga (1856), zbór ewangelicki (1870) i cerkiew (1879), rozbudowano także kościół parafialny (1882–1886)[4]. Rozwój istotnie przyspieszył wraz z wybudowaniem w sąsiedztwie Mławy linii Kolei Nadwiślańskiej (stacja kolejowa na Wólce)[4]. W centrum miasta, w rejonie Nowego Rynku powstała siedziba ochotniczej straży pożarnej (1881)[4]. Wokół placu oraz w centralnej części miasta powstawały nowe murowane kamienice, głównie w stylu secesyjnym. W 1905 r., na północ od rynku, wybudowano halę targową[4]. Liczba ludności wzrosła do 8 tysięcy[4]. Pod koniec XIX w. w Mławie były trzy place targowe: Stary Rynek z ratuszem i kościołem, Nowy Rynek oraz trzeci, zwany Zielonym[4]. W mieście handlowano głównie zbożem oraz wełną[4].
Na początku XX w. Mława liczyła 15 tysięcy mieszkańców i około 600 domów[4]. 120 z nich było murowanych[4]. Mława stała się najbogatszym miastem północnego Mazowsza[4]. W 1917 r. Wólka formalnie została włączona w granice administracyjne Mławy[4]. W 1921 r. liczba mieszkańców wzrosła do 17 tysięcy[4].
Mława należała do najbardziej kulturalnych żydowskich miasteczek w Polsce. Ta mała żydowska gmina wydała kilka pokoleń żydowskiej inteligencji.
Miasto już za czasu socjalizmu nabyło tradycję przemysłu elektronicznego poprzez zakład UNITRY, które to wraz z przemianami ustrojowymi, przestały istnieć[potrzebny przypis]. Następnie w latach dziewięćdziesiątych powstał CURTIS Zbigniewa Niemczyckiego produkujący telewizory[potrzebny przypis]. W 1999 r. fabrykę kupiło LG, którą to rozbudowało i zwiększyło zatrudnienie[potrzebny przypis]. Dzisiaj w zakładzie produkuje się telewizory najnowszej generacji i urządzenia mobilne spod tej marki[potrzebny przypis]. Poza tym drugim pracodawcą pod względem zatrudnienia jest ubojnia drobiu Wipasz[potrzebny przypis].
Oba zakłady znajdują się w Dzielnicy Przemysłowej miasta[potrzebny przypis]. Oprócz tego w mieście działają mali producenci obuwia, wędlin, zakład produkujący windy.
Transport
W Mławie funkcjonuje Mławska Komunikacja Miejska (MKM), kiedyś zarządzana przez nieistniejące już przedsiębiorstwo PKS Mława, swego czasu jedną z największych firm tego typu w województwie mazowieckim[38], teraz przez Urząd Miasta.MKM posiada 4 linie[28]: 1, 2, 3 oraz 4. Autobusy kursują przez cały rok. Mieszkańcy korzystają z niej za darmo dzięki „Karcie Mławiaka”[39].
Przez Mławę przebiegają: droga krajowa nr 7, drogi wojewódzkie: nr 544 Brodnica – Działdowo – Mława – Przasnysz – Ostrołęka, nr 563 Rypin – Żuromin – Mława, nr 615 Mława – Ciechanów, drogi powiatowe o numerach: 351, 303, 312, 320, 352.
Kościół parafialny pw. św. Trójcy – wybudowany prawdopodobnie w 1477 r[8]. pierwotnie w stylu gotyckim[potrzebny przypis]. Po pożarze z 1692 roku został odnowiony w stylu barokowym w latach 1712–1719[potrzebny przypis]. Powiększony i całkowicie przebudowany w latach 1882–1886 w stylu stylu neobarokowym poprzez dostawienie naw bocznych i wież frontowych[40]. Pozostałościami po pierwotnym założeniu gotyckim są ściany prezbiterium z oknem nad ołtarzem, łuk tęczowy oddzielający prezbiterium od nawy głównej i widoczna za ołtarzem bocznym w prawej nawie przypora zewnętrzna znajdująca się obecnie wewnątrz świątyni.
Kościół pw. św. Wawrzyńca – 1786 r. na wzgórzu cmentarnym, późnobarokowy z klasycyzującą elewacją frontową. Wcześniejsza od kościoła zakrystia sklepiona kolebkowo–krzyżowo powstała w 2 poł. XVI wieku z fundacji mieszczan mławskich braci Zagórnych: Marcina i Andrzeja kanonika gnieźnieńskiego. W 1550 roku powstał kolejny kościół drewniany, a w 1786 obecny murowany[41].
Spichlerz „Lelewelówka” drewniany z XVIII w., jedyna pozostałość po zabudowaniach starościńskich, czasami zwyczajowo zwanych zamkiem.
Kamienice z elementami dekoracji secesyjnych z początku XX w.
Pomnik Obrońcom Mławy upamiętniający bitwę pod Mławą w 1939 r.
Pozycja Mławska – linia polskich fortyfikacji wybudowanych w przeddzień II wojny światowej. W skład obiektu wchodzi 55 schronówżelbetowych, pozostałości budowli ziemno drewnianych i okopów. Pozycja Mławska była główna areną bitwy pod Mławą.
Więzienie powiatowe wybudowane w 1889 roku, obecnie siedziba Oddziału w Mławie Archiwum Państwowego w Warszawie.
Spichlerz Obywatelski przy ulicy Długiej, wybudowany w latach sześćdziesiątych XIX wieku, obecnie supermarket i dom handlowy.
Park miejski im. Józefa Piłsudskiego, założony w 1897 roku jako ogród spacerowy, powstał z poszerzenia ogrodu przy cerkwi prawosławnej. Przez mieszczan zwany „Salonem Mławy”. Po II wojnie światowej nazwany im. J. Stalina, a od 1956 do 2017 im. Dąbrowszczaków. W parku warto zobaczyć fontannę wykonaną w brązie według projektu autorstwa Andrzeja Borcza przedstawiającą czterech zdunów, legendarnych założycieli miasta i Muławę od której imienia miasto wywodzi swoją nazwę, pomnik Józefa Piłsudskiego, Dąb Niepodległości z tablicą pamiątkową oraz dawną popówkę, jedyną pozostałość po zburzonej cerkwi w tzw. II RP, mieszcząca Urząd Stanu Cywilnego w Mławie.
Budynek bankowy przy ulicy J. Lelewela 6 (lata trzydzieste XX w.) – przykład architektury modernistycznej (funkcjonalizm), realizacja pracy dyplomowej absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej Wacława Olszewskiego (domniemane autorstwo projektu)[44].
Dom drewniany piętrowy przy ulicy Warszawskiej 51.
Edukacja mławska ma bogate tradycje historyczne. Zapewnia pełny cykl edukacyjny od żłobka po studia wyższe – zarówno w placówkach publicznych, jak i prywatnych. W Mławie znajduje się 6 szkół podstawowych i 1 podstawowa szkoła specjalna, 4 licea ogólnokształcące i 5 liceów profilowanych i szkół zawodowych. Tę podstawową edukację uzupełniają szkolnictwo artystyczne – szkoła muzyczna I i II stopnia i wyższe – Zamiejscowy Wydział Elektroniki, Dziennikarstwa i Technik Multimedialnych w Mławie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Ciechanowie. Kształci on studentów w kierunkach Elektronika i Telekomunikacja oraz Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna[potrzebny przypis].
↑ abcdefghLeszekL.ZygnerLeszekL., Krótka historia Mławy w datach, [w:] JacekJ.Dusza (red.), Mława - miasto pogranicza, Ciechanów: Drukarz S.C. we współpracy ze Stowarzyszeniem Rozwoju Wiedzy i Umiejętności w Mławie, 2002, s. 165-172, ISBN 83-905127-7-7.
↑Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
↑ abcdeEpidemia dżumy w XVI wieku [online], Codziennik mławski – Mława, 22 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-28](pol.).
↑Wojciech Górczyk. Ciechanów – Lokacja i geneza herbu. „In Tempore”, s. 11, 2010. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISSN 1898-9020. [dostęp 2011-07-20]. (pol.).
↑ abcdefghiGore! Gore! Wielki pożar w Mławie [online], Codziennik mławski – Mława, 3 marca 2019 [dostęp 2019-03-03](pol.).
↑ abcdefgTomasz Chludziński, Janusz Żmudziński, Mazowsze. Mały przewodnik, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 167–168.
↑DanielD.KrzanowskiDanielD., Bitwy i potyczki 1863-1864 : na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Szczecin: Volumina.pl Reprinty, 2012, ISBN 978-83-62905-53-9, OCLC 932217796 [dostęp 2020-09-19].brak strony (książka)
↑ abLeszekL.ArentLeszekL., Powstanie Szkoły Handlowej, „Codziennik Mławski”, archive.vn, 5 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-05].
↑Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 168.
↑ abcCzesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 324. ISBN 83-01-00065-1.
↑TomaszT.SzypulskiTomaszT., Historia – Punkt Informacji Turystycznej w Mławie – Miejski Dom Kultury w Mławie [online] [dostęp 2018-03-31](pol.).
↑Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. 242.
↑Pogrom Cyganów w Mławie „Gazeta Wyborcza” z dnia 28 czerwca 1991 s. 1.
↑ abNetN.P.C.NetN., Papież Jan Paweł II [online], www.mlawa.pl [dostęp 2018-03-31](pol.).
↑VI Rekonstrukcja Bitwy pod Mławą 2013 | HISTORIA.org.pl – historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne [online], historia.org.pl [dostęp 2018-03-31](pol.).
↑Spalenie na stosie dwóch czarownic? [online], Codziennik mławski – Mława, 2019 [dostęp 2019-01-01](pol.).1 stycznia
↑LucynaL.NowakLucynaL., JoannaJ.StańczykJoannaJ., AgnieszkaA.ZnajewskaAgnieszkaA., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008, ISSN 1734-6118(pol.).brak strony (książka)
↑Robert M. Kunkel „Architektura Gotycka na Mazowszu”, wyd. DiG, Warszawa 2006, s. 273.
↑Robert M. Kunkel „Architektura Gotycka na Mazowszu”, wyd. DiG, Warszawa 2006, s. 274.
↑NetN.P.C.NetN., Hejnał Miasta Mława [online], www.mlawa.pl [dostęp 2018-03-31](pol.).
↑TomaszT.SzypulskiTomaszT., Symbole – Punkt Informacji Turystycznej w Mławie – Miejski Dom Kultury w Mławie [online] [dostęp 2018-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-01](pol.).
↑Ziemia Zawkrzeńska, tom III, praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. Ryszarda Juszkiewicza, rozdz. Ryszard Małowiecki Rozwój przestrzenny Mławy, [w:] Stacja Naukowa w Mławie im. Stanisława Herbsta, str 121.
↑Mława, Parafia pw. Świętej Rodziny [online], diecezjaplocka.p [dostęp 2024-02-20].
↑Mława, Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski [online], diecezjaplocka.pl [dostęp 2024-02-20].
↑Mława, Parafia pw. św. Jana Kantego [online], diecezjaplocka.pl [dostęp 2024-02-20].
↑Mława, Parafia pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika [online], diecezjaplocka.pl [dostęp 2024-02-20].
↑NetN.P.C.NetN., Ignacy Mościcki – Prezydent Rzeczypospolitej [online], www.mlawa.pl [dostęp 2018-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-09](pol.).
↑NetN.P.C.NetN., Kombatancji, weterani Bitwy pod Mławą [online], www.mlawa.pl [dostęp 2018-03-31](pol.).
↑Nie żyje profesor Ryszard Juszkiewicz – honorowy obywatel Mławy | Mława [online], www.mlawa.pl [dostęp 2019-02-24].
↑Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU.LewandowskaUrszulaU., KrystynaK.MalikKrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8(pol.).
Bibliografia
Ziemia Zawkrzeńska (praca zbiorowa), Mława 1996, wyd. Stacja Naukowa w Mławie im. Stanisława Herbsta, ISBN (brak)
Wojciech Górczyk. Ciechanów – Lokacja i geneza herbu. „In Tempore”, s. 11, 2010. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISSN 1898-9020. [dostęp 2011-07-20]. (pol.).
LeszekL.ZygnerLeszekL., Historia parafii mławskiej, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1995, OCLC 805358166.brak strony (książka)
Leszek Zygner, Mława – miasto pogranicza, Ciechanów 2002, wyd. Drukarz S.C. i Stowarzyszenie Rozwoju Wiedzy i Umiejętności w Mławie, ISBN 83-905127-7-7.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce pod redakcją Izabeli Galiciej i Hanny Sygietyńskiej, tom X – Dawne województwo warszawskie zeszyt 9 – Mława i okolice, Warszawa 1985, wyd. Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, ISBN 83-221-0300-X.
Dominik Staszewski, Mława – opis historyczny, Warszawa 1907, druk Fr. Karpińskiego, Elektoralna 14, ISBN (brak)
Józef Ostaszewski, Osobliwości historyczne Mławy, Mława 1937, druk B. Kowalskiego, ISBN (brak)
Hufiec ZHP Mława
Mława w dokumencie archiwalnym. mlawa.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-05)].