Lubań (głuż.Lubań, niem.Lauban) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim. Siedziba administracyjna powiatu oraz gminy wiejskiej Lubań (której jednak nie jest częścią, stanowiąc odrębną gminę miejską). Według spisu powszechnego z 2021 r. zamieszkane było przez 20 096 osób[2]. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. liczyło 19 756 mieszkańców[1] (214. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosiła 1225,6 osób/1 km² (14. miejsce w województwie).
Powierzchnia miasta wynosi 16,12 km²[3] (381. miejsce w kraju), stanowiąc 3,76% powierzchni powiatu (wg stanu na 1 stycznia 2011 r.). Użytki rolne wynoszą 48%, a użytki leśne 3% (2002)[4].
Nazwa
Pierwotną nazwą miejscowości była serbołużycka nazwa Luban[5]. Po podbiciu w średniowieczu Słowian połabskich z plemion Serbów łużyckich nazwa została później zgermanizowana na Lauban – ta wersja pojawia się po raz pierwszy w XV w[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Lauba, Laubanum[7]. W XIX wieku można było w polskich źródłach spotkać nazwy: Lubiany, Lubiana, Lubań i Lubin[6]. Po II wojnie światowej polska administracja nadała miejscowości polską nazwę Lubań[8], nawiązującą do wcześniejszej nazwy łużyckiej.
Etymologia nie jest pewna, jednak przyjmuje się, że nazwa najprawdopodobniej pochodzi od imienia założyciela – Luban[6].
Historia
1237 pierwsza wzmianka o osadzie handlowo-celnej w miejscu przeprawy przez Kwisę,
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 129 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Lubaniu[14].
3 września 1945 – otwarcie pierwszej po wojnie Szkoły Podstawowej nr 1[15]
kościół ewangelicki pw. Świętego Krzyża, pl. Okrzei (obecnie nie istnieje).
wieża Trynitarska (dzwonnica dawnego kościoła pw. Świętej Trójcy), pl. Lompy, z 1320 r. – pierwszej poł. XIV, XIX w., pozostałość rozebranego w 1879 r. kościoła pw. Świętej Trójcy
cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny, ul. Wrocławska
cmentarz rzym.-kat., obecnie nieczynny, z poł. XIX w.
park miejski, ul. Kombatantów, z pocz. XIX w
mury miejskie z 1318 r., zbudowane z kamienia bazaltowego z okolicznych kamieniołomów; pierwotnie otoczone fosą; w podwójnym pierścieniu murów znajdowały się cztery główne bramy miejskie: Nowogrodziecka, Mikołajska, Bracka i Zgorzelecka; obecnie pozostałości – fragmenty wzdłuż ul. Podwale:
wieża obronna – wieża bracka, obok kościoła Świętego Krzyża, z 1318 r. – XIV w., część rozebranej w XIX wieku Bramy Brackiej
wieża „Kramarska” (d. ratuszowa), z XIV w., pozostałość XIV-wiecznego ratusza. Pierwszy ratusz powstał w latach 1222–1225, był przebudowywany w latach 1540 i 1769, został rozebrany po zniszczeniach z 1945 r.
ratusz zbudowany w 1554 r. – XVI w. w stylu renesansowym; obecnie mieści Salę Rajców Miejskich, Muzeum Regionalne (d. Muzeum Osadnictwa Wojskowego), Urząd Stanu Cywilnego oraz Miejską Bibliotekę Publiczną
dom, ul. 7 Dywizji 12, z k. XIX w.
willa, obecnie szkoła, ul. Górna 1, z XIX w./XX w.
dom, dawniej rozlewnia wód, ul. Grunwaldzka 11, z XVI w., 1760 r. XIX w.
budynki dawnej cegielni Augustina, ul. Izerska 7, z drugiej poł. XIX–XX w.:
budynek administracyjny
budynek produkcyjny, obecnie magazyn
zespół willowy, ul. Kombatantów 2 i 2a, z pierwszej poł. XIX w., 1874 r.:
willa
stajnia z wozownią
park
ogrodzenie z bramą
willa z parkiem, ul. Kombatantów 11, z czwartej ćw. XIX w.
budynek z XVIII/XIX w. przy ul. Lompy 1; sąd kupiecki, gimnazjum, herby fundatorów Adriana Albinusa i jego żony Anny Wigand na tablicy po lewej stronie wejścia, herb Albinusa nad portalem i data 1752 w agrafie[19]
sąd, pl. 3 Maja 12, z 1899 r.
magazyn „Dom Solny” lub Dom Zbożowy, ul. Podwale 4, z 1539 r., 1689 r., XIX w., budynek zbudowany z kamienia bazaltowego ufundowany przez Radę Miejską spełniał swoje funkcje do XIX wieku, później służył jako więzienie miejskie
dom, ul. Spółdzielcza 17, z drugiej poł. XVIII w., XIX w., XX w.
dom „Pod Okrętem”, ul. Stara 1, z 1715 r. – XVIII w., rodzinny dom kupieckiej rodziny Kirchoffów (obecnie siedziba Urzędu Skarbowego).
dom, ul. Tkacka 27, z ok. 1900 r.
zespół domu, ul. Warszawska 2, z k. XIX w.:
dom
budynek gospodarczy
ogród
dom, ul. Wąska 6, z XVIII w., druga poł. XIX w.
obiekty po byłych Królewskich Zakładach Kolei Górskiej (ZNTK Lubań), ul. Gazowa – wpisane do rejestru zabytków, wraz z obiektem parowozowni wachlarzowej. Jeden z największych tego typu zachowanych obiektów w Polsce i Europie.
Lubań – Uniegoszcz
kościół par. pw. Narodzenia NMP, ul. Różana, z XVI–XVIII w.
Pierwsza linia kolejowa przechodząca przez Lubań została otwarta w 1863 roku. W mieście znajduje się jedna stacja kolejowa, Lubań Śląski, mająca według kategoryzacji PKP status dworca lokalnego[26]. Jest to stacja węzłowa, łącząca trzy linie:
274: Jelenia Góra – Lubań – Zgorzelec (Linia Lubań – Zgorzelec reaktywowana dla ruchu pasażerskiego w grudniu 2011)
337: Lubań – Leśna (obecnie wyłącznie jako linia towarowa)
Lubań Miasto
W 2018 roku PKP poinformowało o planach utworzenia nowego przystanku kolejowego Lubań Miasto na linii z Lubania do Zgorzelca. Miały one być zrealizowane w ramach projektu elektryfikacji tego odcinka[27]. Budowa przystanku została uwzględniona w planach Ministerstwa Infrastruktury na lata 2020-25[28]. Samorząd Lubania zaproponował w 2021 roku umieszczenie przystanku na linii do Węglińca, przy ulicy Granicznej[29].
Komunikacja autobusowa
W maju 2016 r. stary dworzec autobusowy został wyburzony[30], w jego miejsce wybudowano Galerię „Inbag”[31] – obiekt handlowo-usługowy, posiadający infrastrukturę dworca autobusowego[32][33][34]. Od 22 listopada 2021 roku kursuje z miasta Izerska Komunikacja Autobusowa kursującą do miast i wsi powiatów lubańskiego oraz lwóweckiego.[35] Od 1 marca 2022 kursuje linia 217 w ramach Powiatowej Komunikacji Lwóweckiej, a operatorem linii jest PKS Voyager.[36]
Pierwsze plany wprowadzenia komunikacji miejskiej w Lubaniu powstały w latach siedemdziesiątych XX wieku[40], jednak pierwsze autobusy wyjechały na ulice miasta w czerwcu 1989. Były to (i nadal są) zwykłe pojazdy PKS, nieprzystosowane do kursowania w mieście (m.in. brak pneumatycznie otwieranych drzwi). Spółka PKS Voyager, która przejęła transport miejski w Lubaniu po upadku Pekaes Lubań, planowała w 2010 roku wprowadzenie pojazdów przystosowanych do transportu miejskiego[40].
W 2019 roku funkcjonowało pięć linii komunikacji miejskiej[41].
↑ abGUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-22](pol.).
↑P4182: Ludność w miejscowościach statystycznych (Narodowy Spis Powszechny 2021), Bank Danych Lokalnych, 19 września 2022 [dostęp 2022-09-20].brak strony (książka)
↑Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.brak numeru strony
↑Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑A.F. Busching, „A new system of geography”, rozdz. „Lusatia”, London 1762, s. 136.
↑Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 177. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
↑JanuszJ.CzerwińskiJanuszJ., RyszardR.ChanasRyszardR., Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 303–304.
↑ abcMichał Sibilski, Historia kolei żelaznej w Lubaniu, „Świat Kolei” nr 12/2014, s. 16–21.
↑Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s. 263.
↑Lubań – ostatnie zwycięstwo Rzeszy na wschodzie | DziwnaWojna.pl [online], dziwnawojna.pl [dostęp 2016-01-25].
↑Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08](pol.).
↑Szkoła Podstawowa nr 1 w Lubaniu [online], www.lubansp1.republika.pl [dostęp 2016-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-02].strona główna serwisu
↑Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Adama Mickiewicza w Lubaniu [online], www.zspmickiewicz.edu.pl [dostęp 2016-01-25].strona główna serwisu
↑TomaszT.BalbusTomaszT., Operacja "Radwan", t. 1-2 (84-85), luty 2008, s. 88, ISSN 1641-9561.
↑Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 102,103. [dostęp 2012-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
↑Lubań w skrócie – eluban.pl – portal informacyjny o Lubaniu, aktualności z Lubania i regionu [online], eluban.pl [dostęp 2017-10-18].strona główna serwisu
↑Bąbelkowo. [dostęp 2015-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)].
↑Witamy w SP1 w Lubaniu [online], sp1luban.pl [dostęp 2017-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-19].
↑Sputnik SoftwareS.S.Sp.Sputnik SoftwareS.S., BIP – Szkoła Podstawowa Nr 2 w Lubaniu [online], sp2.luban.pl [dostęp 2017-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-21].strona główna serwisu
↑Sputnik SoftwareS.S.Sp.Sputnik SoftwareS.S., BIP – Szkoła Podstawowa nr 3 w Lubaniu [online], sp3.luban.pl [dostęp 2017-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-19].strona główna serwisu
↑red, Nadano tytuł Honorowego Obywatela Miasta Lubania [online], eLubań, 30 maja 2017 [dostęp 2017-11-10] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-10].
↑Ks. Jan Lombarski Honorowym Obywatelem Miasta Lubań, „Przegląd Lubański”, www.lubanski.eu [dostęp 2017-11-10](pol.).
↑red, Feliks Netz Honorowym Obywatelem [online], Gazeta Regionalna, 25 lipca 2013 [dostęp 2017-11-10](pol.).
↑Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14].
↑Lubań w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06](pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑x, Łużyckie Centrum Medyczne [online], lcm-luban.pl [dostęp 2017-06-02].strona główna serwisu
↑Siostry Magdalenki od Pokuty (CSMM) [online], portal Zgromadzenia [dostęp 2019-02-01].strona główna serwisu
↑PiotrP.StefaniakPiotrP., Na chwałę Trójcy Świętej: Dzieje klasztoru Sióstr Świętej Marii Magdaleny od Pokuty w Lubaniu: 1320–2010, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, 2011, s. 407, ISBN 978-83-7216-900-6.
↑Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].