Analgetyki, leki przeciwbólowe, środki przeciwbólowe – substancje chemiczne powodujące analgezję, czyli zniesienie czucia bólu. Należą do nich związki o różnej budowie oraz sile i mechanizmie działania. Zgodnie z drabiną analgetyczną dzielą się na leki opioidowe oraz nieopioidowe[1].
Leki opioidowe doprowadzają do zamknięcia kanału wapniowego i otwarcia kanału potasowego w receptorach opioidowych, co prowadzi do zmniejszenia przewodnictwa komórkach nerwowych w rogach tylnych rdzenia kręgowego[1]. Większość receptorów opioidowych występuje w rdzeniu kręgowym oraz układzie nerwowym, ale można spotkać je też w mięśniach gładkich i komórkach układu odpornościowego[2].
Heroina (diacetylomorfina) to pochodna morfiny niedziałająca bezpośrednio na receptory opioidowe, ale po wprowadzeniu do organizmu zmieniająca się w morfinę[3], co doprowadza do pobudzenia receptorów opioidowych.
Historia
Heroina została otrzymana przez Aldera Wrighta w 1874 w wyniku gotowania bezwodnego alkaloidu morfiny z bezwodnikiem octowym. Zdobyła ona popularność jako lek dopiero w 1897, kiedy to ponownie uzyskał ją chemik Felix Hoffmann. Nazwę nadano jej z powodu relacji robotników, na których ją testowano, mówiących, że czuli się „heroicznie”. W 1899 Bayer produkował około tony heroiny rocznie. Wkrótce odkryto, iż w organizmie człowieka rozkłada się ona na morfinę, co doprowadziło do zakazu jej sprzedaży bez recepty w 1914[5].
Działanie NLPZ opiera się na hamowaniu produkcji prostaglandyn. Dochodzi do tego na skutek działania na cyklooksygenazy. Istnieją trzy formy cyklooksygenaz: COX-1 (cyklooksygenaza konstytutywna) i COX-2 (cyklooksygenaza indukowana), a także COX-3, odkryta u psów cyklooksygenaza powstająca z tego samego genu co COX-1, ale z zachowanym intronem 1[9]. Działanie przeciwzapalne NLPZ jest spowodowane głównie inhibicją działania dwóch pierwszych.
Stosowany głównie w leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, a także migrenowych bólów głowy i gorączki[16][17].
Działanie
Paracetamol jest słabym inhibitorem produkcji prostaglandyn[17][18], lecz mechanizm takiego działania nie jest jasny.
Paracetamol jako NLPZ III generacji
Jedna z teorii o mechanizmie działania paracetamolu zakłada, że jest on selektywnym inhibitorem COX-2. Dokonuje tego w sytuacji, kiedy stężenie kwasu arachidowego jest niskie. Świadczy o tym podobne działanie jak NLPZ III generacji (zmniejszanie obrzęku po operacjach jamy ustnej i zapalenia u myszy i szczurów), ale w przeciwieństwie do nich nie leczy procesu zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Działanie przeciwbólowe wynika natomiast z aktywacji zstępujących dróg serotoninergicznych[19].
Cyklooksygenaza 3
W 2002 roku została odkryta cyklooksygenaza 3 (COX-3), uważana za odmianę cyklooksygenazy 1 (COX-1). Znajduje się ona głównie w OUN[1] i w sercu[9]. Porównanie aktywności psiej COX-3 z mysią COX-1 i COX-2 dowodzi, iż niektóre leki przeciwzapalne (w tym paracetamol) doprowadzają do jej inhibicji, co może być podstawą działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego[9]. Jej odkrycie przyczyniło się do powstania hipotezy kontinuum cyklooksygenaz, według której możliwe jest powstawanie COX o różnym mechanizmie regulowania ekspresji[13]. Teoria ta jest jednak podważana przez niektórych autorów, którzy uważają, że inhibicja COX-3 nie ma żadnego wpływu na organizm[19].
Historia
Paracetamol został odkryty w 1948 przez chemików Juliusa Axelroda i Bernarda Brodiego. Uzyskali go oni jako produkt rozkładu acetanilidu[5].
↑ abcdefAleksandra Kotlińska-Lemieszek, Jacek Łuczak. Analgetyki nieopioidowe i opioidowe stosowane w leczeniu bólu nowotworowego. „Nowa Medycyna – Ból i Opieka Paliatywna”. I, sierpień 1999. [dostęp 2013-05-13].brak numeru strony
↑ abcAleksandraA.Kotlińska-LemieszekAleksandraA., JacekJ.ŁuczakJacekJ., The principles of cancer pain treatment-based on the recommendation of Wealth Health Organisation and European Association for Palliative Care, „Nowa Medycyna”, 0 [dostęp 2017-06-19].
↑ abcJackJ.ChallonerJackJ. i inni, 1001 wynalazków które zmieniły świat, 2009, ISBN 978-83-245-9604-1.i innibrak strony (książka)
↑Chandrasekhar Krishnamurti i SSC ChakraCh.K.S.Ch.RaoChandrasekhar Krishnamurti i SSC ChakraCh.K.S.Ch., The isolation of morphine by Serturner, [w:] The Isolation of Morphine, Indian J Anaesth, 2016, PMCID: PMC5125194 [dostęp 2017-06-16](ang.).???
↑ abFranciszekF.KokotFranciszekF., Choroby Wewnętrzne, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 773, ISBN 83-200-1551-0.
↑ abcN.V.N.V.ChandrasekharanN.V.N.V. i inni, COX-3, a cyclooxygenase-1 variant inhibited by acetaminophen and other analgesic/antipyretic drugs: Cloning, structure, and expression, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 99 (21), 2002, s. 13926–13931, DOI: 10.1073/pnas.162468699, ISSN 0027-8424, PMID: 12242329, PMCID: PMC129799 [dostęp 2017-06-16].
↑ abcArturA.GadomskiArturA., Non-steroidal anti-inflamatory drugs in a medicine chest, „Medycyna Rodzinna”, 20 czerwca 2006 [dostęp 2017-06-19].
↑J.J.SternonJ.J., [The coxibs, third generation of non-steroidal anti-inflammatory agents], „Journal De Pharmacie De Belgique”, 56 (3), 2001, s. 57–61, ISSN 0047-2166, PMID: 11508259 [dostęp 2017-06-19].
↑ReinhardR.LarsenReinhardR., Anestezjologia, t. 2, 2013, ISBN 83-7609-892-6.brak strony (książka)
↑ abWitold S.W.S.Gumułka.Witold S.W.S., WojciechW.RewerskiWojciechW., Encyklopedia zdrowia, wyd. 6, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 2086, ISBN 83-01-11680-3.
↑Acetaminophen Monograph for Professionals – Drugs.com, „Drugs.com” [dostęp 2017-06-10](ang.).
↑Graham i inni, Mechanism of Action of Paracetamol: American Journal of Therapeutics, „LWW” [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-22](ang.).
↑ abGarry G.G.G.GrahamGarry G.G.G., Kieran F.K.F.ScottKieran F.K.F., Mechanism of action of paracetamol, „American Journal of Therapeutics”, 12 (1), 2005, s. 46–55, ISSN 1075-2765, PMID: 15662292 [dostęp 2017-06-19].
