| miasto i gmina | |||
 Dwór Starościński, aktualnie Muzeum Ziemi Leżajskiej | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Prawa miejskie | |||
| Burmistrz |
Ireneusz Stefański | ||
| Powierzchnia |
20,58 km² | ||
| Wysokość |
178[1] m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
17 | ||
| Kod pocztowy |
37-300 | ||
| Tablice rejestracyjne |
RLE | ||
Położenie na mapie powiatu leżajskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
 50°15′40″N 22°25′10″E/50,261111 22,419444
| |||
| TERC (TERYT) |
1808011 | ||
| SIMC |
0974400 | ||
Urząd miejski Rynek 137-300 Leżajsk | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Leżajsk – miasto w Polsce, w północnej części województwa podkarpackiego, siedziba powiatu leżajskiego. Leży w dolinie Sanu, na skraju dawnej Puszczy Sandomierskiej, w dawnej ziemi przemyskiej[5]. W czasach I Rzeczypospolitej Leżajsk był częścią powiatu przeworskiego z centrum w Przeworsku[6].
Według danych z 1 stycznia 2018 Leżajsk liczył 13 990 mieszkańców[3].
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 20,58 km²[7].
Według danych z roku 2006[8] Leżajsk ma obszar 20,6 km², w tym:
Miasto stanowi 3,48% powierzchni powiatu.
Miasto sąsiaduje z gminami: Kuryłówka, Leżajsk (gmina wiejska) i Nowa Sarzyna.
Dane z 30 czerwca 2009[9]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 14 172 | 100 | 7418 | 52,3 | 6754 | 47,7 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
698,5 | |||||
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 14 126 mieszkańców[10].
Okolice te zasiedlało plemię Lędzian (Konstanty VII nazywa ich Lenżanami, a Leżajsk mógł stanowić ich główną siedzibę[12]). Leżajsk jest jednym z najstarszych miast Polski południowo-wschodniej. Z 1346 roku pochodzi pierwsza historycznie potwierdzona informacja o istnieniu Leżajska[13]. Druga udokumentowana historycznie wzmianka o Leżajsku pochodzi z 19 stycznia 1354 r. Wtedy to Kazimierz Wielki nadał Janowi Pakosławowi ze Strożyska – miasto Rzeszów z okolicą po Dąbrowę na północy, Czudec na zachodzie i wieś Leżajsk na wschodzie.
W XIV wieku Leżajsk należał do dóbr królewskich zgrupowanych w północno-wschodniej części województwa ruskiego. 28 grudnia 1397 r. otrzymał prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły. Jednocześnie król nadał szereg innych przywilejów pozwalających szybko rozwijać się miastu. Według dokumentów „Codex diplomaticus Poloniae” król Władysław Jagiełło w 1409 r. ufundował w Leżajsku parafię, a następnie zatwierdził akt założenia wsi Giedlarowej, osadzonej przez Mikołaja Giedlara, potem sprzedał wójtostwo Leżajska Stanisławowi Jasińskiemu, mieszczaninowi z Przeworska.
W 1394[14] bp Maciej Janina do Leżajska i Przeworska wprowadził kanoników regularnych św. Grobu. Ok 1439 zarząd parafii oddano bożogrobcom z Miechowa. W 1424 r. Leżajsk stał się siedzibą starostwa założonego przez Spytka z Tarnowa i Jarosławia herbu Leliwa, starostę generalnego ruskiego, późniejszego wojewodę sandomierskiego. Początkowy okres w dziejach miasta i całej królewszczyzny był związany z rodem Jarosławskich herbu Leliwa, który otrzymał tę królewszczyznę w 100-letnią dzierżawę. Począwszy od końca XV w. rozwój miasta był hamowany przez wyniszczające najazdy Tatarów i Wołochów – w 1498, 1500, 1509, 1519 i w 1524 r. W związku z tymi napadami Jagiellonowie – Aleksander i Zygmunt I Stary – wspomagali gospodarczo miasto, nadając mu kolejne przywileje i zwalniając okresowo od niektórych ciężarów. Po tragicznych wydarzeniach król Zygmunt I Stary wydał we Lwowie 23 września 1524 r. dokument, mocą którego przeniósł Leżajsk znad Sanu, na dzisiejsze, bardziej obronne miejsce, oddalone od poprzedniego o ok. 5 km w kierunku południowo-zachodnim, nadając mu jednocześnie nową nazwę: Leżajsk Zygmuntowski. Była to ponowna lokacja na prawie magdeburskim, która wraz z dogodnym położeniem na szlaku krzyżujących się dróg handlowych dała podstawę do ponownego rozwoju rzemiosła i handlu w mieście. Leżajsk, w obecnym miejscu, uzyskał lokację miejską pod nazwą Leżajsk Zygmuntowski w 1524 roku. Na terenie dawnej lokalizacji obecnie istnieje wieś Stare Miasto. 11 marca 1525 Zygmunt I Stary wydał kolejny przywilej.
Rozwój miasta był wspierany przez starostę leżajskiego Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż, kanclerza wielkiego koronnego i przez króla Zygmunta Augusta, wydającego szereg kolejnych przywilejów dla miasta i jego mieszkańców. W 1534 Królowa Bona za zezwoleniem Sejmu wykupiła wójtostwo Leżajska.
Leżajsk położony był na przełomie XVI i XVII wieku w powiecie przemyskim ziemi przemyskiej województwa ruskiego[15], w drugiej połowie XVII wieku należał do starostwa leżajskiego[16].
W 1592 r. na terenie boru leżajskiego powstała drewniana kaplica pw. św. Anny. W 1594 r. z ofiarności mieszczan i nawróconego z luteranizmu dzierżawcy leżajskiego Kacpra Głuchowskiego, przy poparciu przełożonego bożogrobców ks. Jana Teologa oraz szlachcica Rzeszotarskiego, wzniesiono drewniany kościół Zwiastowania NMP oraz świętych Jana Chrzciciela, Wawrzyńca, Sebastiana i Małgorzaty. W 1608 r. przybyli do Leżajska bernardyni, sprowadzeni z Przeworska za przyczyną biskupa przemyskiego Macieja Pstrokońskiego. W 1610 r. wybudowany został pierwszy murowany kościół. Obecną świątynię wzniesiono w latach 1618–1628 z fundacji marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego z Bnina (1581–1654) i jego żony Anny Opalińskiej z Pileckich, z wdzięczności za odniesione 14 sierpnia 1610 w Tarnawcu zwycięstwo nad rezydującym w Łańcucie rotmistrzem królewskim i starostą zygwulskim Stanisławem Diabłem Stadnickim, który w tym roku napadł na Leżajsk.
W 1624 r. miasto zostało złupione i spalone przez wojska Kantymira Murzy. Tatarzy w bestialski sposób wytopili starców i dzieci w pobliskich bagnach. Najazdy Szwedów w latach 1655–1656, przemarsze i grabieże obcych wojsk zrujnowały gospodarkę miejską. W 1656 r. miał się w mieście zatrzymać Karol Gustaw. Jesienią 1683 gościł tu król Jan III Sobieski[17].
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Leżajsk przeszedł pod panowanie austriackie, a ostatni starosta leżajski Józef Potocki, uzyskawszy zgodę władz zaborczych, przeniósł siedzibę starostwa do Łańcuta. Siedziba starostwa powróciła do Leżajska w latach 1775–1782[18] i 1855-1867[19].
Od 1772 r. działał tu cadyk Elimelech z Leżajska. Jego leżajski ohel jest celem pielgrzymek Żydów z całego świata.
W 1809 r. wojska Księstwa Warszawskiego dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego na krótko wkroczyły do miasta, jednak miasto zajęli ponownie Austriacy.
W 1848, w czasie Wiosny Ludów, powstaje Wolne Królewskie Miasto Leżajsk. Ważne znaczenie miało dla Leżajska wybudowanie w latach 1896–1900 linii kolejowej łączącej Leżajsk z Przeworskiem i Rozwadowem.
W mieście istniała czytelnia ukraińskiego towarzystwa „Proswita”, założycielem której został budowniczy Markył Kyszakewycz[20] (Marceli Kiszakiewicz[21], zm. 1907), ojciec ukraińskiego kompozytora ks. Josyfa Kyszakewycza[20].
Przed I wojną światową prowadzono regulację Sanu. Pracami koło Leżajska kierował późniejszy generał Władysław Sikorski. Tymczasowo zamieszkał w Leżajsku przy ul. Klasztornej. 15 listopada 1910 roku wygłosił przemówienie na patriotycznym wiecu z okazji rocznicy bitwy pod Grunwaldem[22]. Rocznicę bitwy uczczono ponadto budową szkoły męskiej, oddanej do użytku w roku 1911, oraz nadaniem nazwy ulicy przebiegającej przy nowej placówce.
I wojna światowa po raz kolejny ciężko doświadczyła miasto. Walki pomiędzy wojskami austro-węgierskimi i rosyjskimi toczyły się bezpośrednio nad Sanem, ale wiele budynków (w tym kościół i klasztor OO. Bernardynów) ucierpiało w wyniku walki artyleryjskiej. Między 18 września a 10 października 1914 oraz między 5 listopada 1914 a 14 maja 1915 miasto znajdowało się pod okupacją rosyjską[23].
W lipcu 1929 roku Leżajsk znalazł się na trasie wojewódzkiej podróży wizytacyjnej prezydenta Rzeczypospolitej prof. Ignacego Mościckiego.
13 września 1939 r., w środę, rozpoczęła się w Leżajsku niemiecka okupacja. Za ostatnimi wycofującymi się za linię Sanu żołnierzami Armii „Kraków” do miasta weszły oddziały 28 Dywizji Piechoty Wehrmachtu[24]. 15 września 1939 r. oficjalną delegację armii niemieckiej z pierwszym Komendantem Miasta przyjął wraz z miejscowymi volksdeutschami w Zarządzie Miasta, ubrany w mundur członka SA, inż. Weissbrott – od 1939 r. zatrudniony w Leżajsku przez władze wojewódzkie w charakterze geodety. Do współpracy przystąpili także niektórzy Ukraińcy.
3 listopada 1939 r., przed Świętem Niepodległości, przeprowadzone zostały aresztowania, głównie przedstawicieli inteligencji. Aresztowani zostali m.in. burmistrz T. Niziński, profesorowie gimnazjalni S. Gdula, W. Klimek, J. Gröger. Kolejna akcja aresztowań miała miejsce w sierpniu 1940 roku. Aresztowano m.in. ks. Czesława Brodę oraz płk. Stanisława Eustachiewicza (1883–1948, Pułk. Korp. Sąd. W.P., b. więzień polityczny Oranienburga).
15 września 1939 roku Niemcy spalili leżajską synagogę. W pierwszych dniach października 1939 r. poza linię demarkacyjnę, przebiegającą 11 km od miasta, za San, do sowieckiej strefy okupacyjnej wypędzono większość Żydów. Pozostałych 350 Żydów zamknięto w 1941 roku w getcie i wielu zamordowano w egzekucjach na leżajskim cmentarzu. 1 maja 1942 r. getto zlikwidowano, część ludności przeniesiono do obozu przejściowego w Pełkiniach oraz do obozów pracy w Rozwadowie i Radymnie, a ok. 100 osób stracono na miejscu. Przy drodze z Leżajska do Wierzawic policja niemiecka rozstrzelała podczas II wojny światowej 22 Żydów. Niektórzy mieszkańcy Leżajska pomagali w getcie Żydom pomimo grożącej za to kary śmierci.
W wyniku nowego podziału administracyjnego Generalnego Gubernatorstwa Leżajsk znalazł się w starostwie jarosławskim. Przez powstałą w Jarosławiu placówkę Gestapo przeszło później wielu leżajszczan, zanim trafili do więzień, obozów koncentracyjnych lub miejsc straceń. Miejscowy posterunek żandarmerii niemieckiej policji granatowej i ukraińskiej, mający siedzibę w budynku sądu, przez całą okupację terroryzował mieszkańców. Stałymi gośćmi tej placówki byli znani z okrucieństwa jarosławscy gestapowcy.
Przed pacyfikacją Leżajska, na początku maja 1943 r. podziemie zlikwidowało Michała Wania. 4 maja 1943 r. Jan Raźnikiewicz ps. „Konik” w ostatniej chwili uniknął aresztowania opuszczając zagrożony teren, 20 maja na folwarku w Wierzawicach Gestapo aresztowało kpt. Tadeusza Nowakowskiego ps. „Sęp”, 21 maja zlikwidowano w lesie k. Stojadła groźnego konfidenta K. Trybkę. Mimo wielokrotnych ostrzeżeń nie zaprzestał kolaboranckiej działalności i sporządzał listy członków organizacji niepodległościowych, ich sympatyków oraz podejrzanych o współpracę z ruchem oporu. 24 maja zastrzelono koło Stojadła Waleriana Mirka, sprawcę pacyfikacji.
28 maja 1943 r. dokonano pacyfikacji miasta. W jej wyniku Niemcy[25] zamordowali 47 mieszkańców Leżajska: na ówczesnym Podzamczu rozstrzelano 28 osób, innych uwięziono w Jarosławiu w areszcie gestapo – zamordowano 2 osoby, jeszcze innych wywieziono do obozów koncentracyjnych – zmarło 7 osób. Dziesięciu – zginęło podczas akcji wojsk niemieckich na terenie miasta.
Na zbiorowej mogile zamordowanych na cmentarzu miejskim znajduje się pamiątkowa tablica. W miejscu straceń znajduje się pomnik i odbywają się coroczne obchody pamięci pomordowanych.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 Żydów. W lipcu 1942 roku zostali wywiezieni do obozu w Pełkinie, a stamtąd do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani[26].
24 lipca 1944 Leżajsk został zajęty przez 80 i 350 Dywizję Strzelecką, 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej[27].
W nocy z 18 na 19 lutego 1945 oddział podziemia narodowego pod dowództwem Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka”[28] zamordował 9 osób z ocalałej z Holocaustu żydowskiej ludności miasta i 78 Ukraińców[29].
Po II wojnie światowej ludność ukraińska miasta została wysiedłona do ZSSR. Pozostała część tej ludności została wysiedlona na Ziemie Zachodnie w czasie akcji „Wisła”
W mieście i okolicach znajduje się kilka zakładów przemysłowych, np. Browar Leżajsk – Grupa Żywiec S.A., Hortino Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Leżajsk Sp. z o.o., Fabryka Maszyn, Zakład Silikatowy, Zakład Tytoniowy Philip Morris.
.Le%C5%BCajsk.jpg)
Tytuł Honorowego obywatela miasta Leżajska nadawano osobom głównie wpływowym, które mogły popierać korzystne dla miasta rozstrzygnięcia władz krajowych i państwowych. Osoby takie wpisywano do księgi honorowych obywateli, wystawiano im na pergaminie ozdobny dyplom. Zwyczajowo uhonorowany przeznaczał na fundusz dla ubogich tego miasta pewną sumę pieniędzy.
.jpg)
Przez Leżajsk przebiega zelektryfikowana linia kolejowa nr 68, łącząca stację Lublin Główny ze stacją Przeworsk.
Leżajsk jest ośrodkiem usługowym dla mieszkańców regionu. Sieć handlowa:
 |
Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Miasta partnerskie:
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
| Części miasta wg TERYT |
|
|---|---|
| Inne |
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
