ResponseEve, a responsive template by SiGa

Kultura puchowska (daw. kultura cieszyńska) – kultura archeologiczna epoki żelaza (300 p.n.e. – 180 n.e. (regionalnie do IV w. n.e) wiązana z plemionami celtyckimi.

Chronologia geneza i zanik

Nazwa wywodzi się od eponimicznego stanowiska Púchov nad Wagiem na Słowacji, które przebadał E. Beninger w roku 1937, jednak pierwszego odkrycia zabytków przypisanych później tej kulturze dokonał w latach 1888–1894 E. Hoening.

Stanowiska tej kultury datowane są na okres pomiędzy III a I w. p.n.e. Kultura puchowska nastąpiła po wcześniejszej kulturze łużyckiej jako kontynuatorka zespołu zachodniohalsztackich i lateńskich grup kulturowych w odmianie celtycko-trackiej. Na północy do II w. n.e. stanowiska kultury puchowskiej sąsiadują ze stanowiskami kultury przeworskiej, natomiast na wschodzie ze stanowiskami kultury zarubinieckiej.

Obszar występowania i kontekst archeologiczny

Stanowiska kultury puchowskiej występowała w okresie lateńskim, tj. do końca okresu LT B (połowa III w. p.n.e.) na terenach północnej i wschodniej Słowacji głównie w jej partiach górskich oraz w górnym dorzeczu Nitry, Wagu i Hronu. W okresie LT C na tereny południowej Polski przenika zapewne część grup ludności celtyckiej m.in. na ziemie Kotliny Sądeckiej, Kotliny Żywieckiej oraz obszar górnego i środkowego dorzecza Sanu na tzw. Doły Jasielsko-Sanockie – za pośrednictwem silnego ośrodka zemplińskiego we wschodniej Słowacji na terenach południowej Polski oraz północnej części Słowacji.

Charakterystyczne wytwory kulturowe

Ceramika tzw. grafitowa, szklane bransolety, niespotykane dotąd narzędzia rolnicze i kowalskie.

Osadnictwo

Osady ufortyfikowane o konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej. W niektórych osadach, np. Liptowska Mara na Słowacji, znajdowały się miejsca kultu, gdzie składano ofiary.

Obrządek

Brak informacji na temat obrządku pogrzebowego .

Gospodarka i społeczeństwo

Ludność kultury puchowskiej prezentowała wysoki stopień rozwoju gospodarki, o którym świadczą chociażby lokalne emisje monet. Głównym nosicielem tej kultury była ludność utożsamiana z celtyckim plemieniem Kotynów (o Kotynach wspomina Tacyt^[1]), osiadła na zachodnim pograniczu oraz celtyckim plemieniem Anartów (Anartii, Anartfracti) na wschodnim pograniczu w dorzeczu Sanu i Cisy. Kultura puchowska przetrwała na ziemiach polskich co najmniej do końca II w. n.e. W okresie upływającym po wojnach markomańskich (lata 166–180) ślady osadnictwa tej kultury zanikają.

Tablica chronologiczna

Okres	Według Dechelette	Według Reinecke	Datowanie
Wczesnolateński	La Tene I	La Tene A i B	480–300 p.n.e.
Środkowolateński	La Tene II	La Tene C	300–100 p.n.e. (regionalnie do ok. 150 p.n.e.)
Późnolateński	La Tene III	La Tene D	150/100 p.n.e. do pocz. I w. n.e.

Stanowiska archeologiczne

Horodyszcze nad Sanem: Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza Sanu sięgają IV wieku p.n.e. Celtowie osiedlili się w południowej jego części w rejonie nad Górnym i środkowym Sanem w okolicach Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach Pakoszówka, Sanok-Biała Góra oraz Trepcza. Na stanowisku w m. Trepcza jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego statera celtyckiego. Nazwa „San” w języku Gallów to „rzeka”, a zatem rzeki: Shannon (ir: Siannan), Saona, Seine (Sekwana) i San mają wspólny galijsko-celtycki źródłosłów, praindeoeuropejski sufiks -onna oznaczałby źródło lub rzekę.
Maszkowice: wały i osada obronna.
Skalka nad Váhom koło Trenczyna na Słowacji

Przypisy

↑ O Kotynach: „Iuxta Hermunduros Naristi ac deinde Marcomani et Quadi agunt. Praecipua Marcomanorum gloria viresque, atque ipsa etiam sedes pulsis olim Boiis virtute parta. Nec Naristi Quadive degenerant. Eaque Germaniae velut frons est, quatenus Danuvio peragitur. Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam reges mansere ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus: iam et externos patiuntur, sed vis et potentia regibus ex auctoritate Romana. Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.Retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos”, w przekładzie S. Hammera „W stecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.”.

Bibliografia

K. Godłowski: Okres lateński w Europie, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, cz. IV, Kraków 1977.
K. Pieta: Die Púchov – Kultur (Monografia) 1982.
P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.): Archeologia o początkach Słowian, Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001; Kraków 2005 : Kaczanowski P., Madyda-Legutko R. „Strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie rzymskim”.
J. Ginalski: Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966, za rok 1967, za lata 1968–1969, za lata 1970–1972, za lata 1973–1975, za lata 1976–1979, za lata 1980–1984, za lata 1985–1990, za lata 1991–1992, za rok 1993, Tom XVI, Tom XVII, Tom XVIII, Tom XIX, Tom XX.
J. Ginalski: Na granicach antycznego świata, Materiały z konferencji – Rzeszów, 20–21 XI 1997.
s. Hammer: Tacyt, Dzieła, Warszawa, Czytelnik 2005.

Linki zewnętrzne

Kultura puchowska. archeol.sav.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-25)]. (ang.)
Warsztaty kultury puchowskiej pod Krakowem. ma.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)]. (ang.)
Kultura puchowska. web.rgzm.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)]. (niem.)

[1] O Kotynach: „Iuxta Hermunduros Naristi ac deinde Marcomani et Quadi agunt. Praecipua Marcomanorum gloria viresque, atque ipsa etiam sedes pulsis olim Boiis virtute parta. Nec Naristi Quadive degenerant. Eaque Germaniae velut frons est, quatenus Danuvio peragitur. Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam reges mansere ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus: iam et externos patiuntur, sed vis et potentia regibus ex auctoritate Romana. Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.Retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos”, w przekładzie S. Hammera „W stecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.”.

[1]