Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
kukurydza zwyczajna |
Nazwa systematyczna | |
Zea mays L. Sp. pl. 2:971. 1753 | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
Kukurydza zwyczajna (Zea mays) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny wiechlinowatych. Roślina ciepło- i światłolubna[4]. Należy do zbóż. Pochodzi z Meksyku, ale nie występuje w formie dzikiej. Największymi producentami są Stany Zjednoczone, Chiny i Brazylia. W 2018 roku produkcja na świecie wyniosła 1147,6 mln ton[5].
Kukurydza była uprawiana w Meksyku już co najmniej 6,7 tys. lat temu[potrzebny przypis]. Kultury starożytnych Majów i Azteków są silnie związane z uprawą kukurydzy. Była ona dla nich bazą materialną, obiektem wierzeń i kultu religijnego. Pierwsze sposoby korzystania z kukurydzy opisał Krzysztof Kolumb, on też podobno nadał jej nazwę „mais”[6]. Po odkryciu Ameryki kukurydza została przywieziona do Australii, Azji, Afryki i Europy. Najwcześniej uprawa kukurydzy skoncentrowała się w Portugalii i Hiszpanii. Na przełomie XVI i XVII wieku dotarła do Szwajcarii, Francji, Włoch, krajów bałkańskich i północnej Europy.
Do Polski to zboże przywieziono z Rumunii lub Węgier w XVIII w.[7]
W obrębie gatunku wyróżnia się cztery podgatunki i bardzo liczne odmiany uprawne i ich grupy.
Podgatunki[8]:
Grupy odmian uprawnych[9]:
Podstawowe kierunki wykorzystania kukurydzy[10]:
Kukurydza stanowi istotny składnik kuchni meksykańskiej.
W innych kuchniach, wśród najbardziej znanych potraw z kukurydzy wyróżnić można polentę i mamałygę.
Przykładowe produkty wytwarzane z ziaren kukurydzy, dostępne w handlu:
|
|
Nasiona kukurydzy zwyczajnej stosowane są także jako popularna przynęta wędkarska przy połowie karpia, amura oraz innych ryb spokojnego żeru[13].
Roślina uprawna – cechuje ją duża wydajność i wartość pokarmowa. W krajach słabo rozwiniętych jest podstawą wyżywienia, w krajach wysoko rozwiniętych – stosowana jest głównie jako pasza dla zwierząt gospodarskich.
Kukurydza jest ciepłolubna do zakiełkowania potrzebuje temperatury powyżej 10 °C, a w kolejnych etapach wegetacji powyżej 16 °C. W temperaturze około 22 °C następuje największy przyrost kukurydzy. W związku z tym idealne warunki dla rozwoju rośliny zapewnia klimat podzwrotnikowy, dobrze adaptuje się również w klimacie umiarkowanym. Pomimo dużych wymagań klimatycznych, kukurydza posiada duże zdolności do przystosowywania się do różnych warunków środowiskowych, uprawiana jest bowiem nawet na relatywnie wysokich szerokościach geograficznych (56°N w Kanadzie i Rosji).
W Europie główne obszary uprawy kukurydzy występują na terenach Ukrainy, Rumunii, Węgier, Francji oraz Serbii. Dzięki bogatemu i głębokiemu systemowi korzeniowemu kukurydza ma niższe wymagania wodne w porównaniu z innymi zbożami. Dobrze radzi sobie w czasie niedoboru wilgoci. Optymalne warunki wilgotnościowe stwarza klimat o rocznych opadach w wysokości 450–600 mm oraz korzystnym ich rozkładzie w czasie wegetacji.
Wymagania glebowe dla kukurydzy nie są wysokie, może być uprawiana na różnych glebach, niemniej preferuje gleby głębokie, ciepłe o dużej pojemności wodnej takie jak czarnoziemy, czarne zimie oraz lessy. Najlepszy odczyn gleby dla kukurydzy to obojętny[7].
Istotne znaczenie dla wielkości plonów ma także gęstość siewu. W przypadku gleb cięższych, zasobnych w wodę i składniki pokarmowe, lepsze plony uzyskuje się przy większej obsadzie roślin. W przypadku gleb lżejszych, gdzie ilość składników pokarmowych jest mniejsza, lepsze plonowanie uzyskuje się przy mniejszej obsadzie roślin[17].
Kukurydza może być uprawiana po sobie, źle reaguje na stanowiska zbierane wcześniej ciężkim sprzętem mechanicznym, ponieważ ziemia jest zbita np. po burakach cukrowych. Zabiegi gleby na wiosnę należy ograniczyć do minimum (jeden przejazd agregatem uprawnym, głębokość 5–7 cm), orka zimowa około 30 cm[18].
Kukurydza bardzo zdecydowanie reaguje na stosowanie uproszczeń w uprawie roli, co objawia się opóźnionymi wschodami, wolniejszym rozwojem aż w końcu mniejszą wysokością i z reguły niższym plonem w porównaniu z uprawą tradycyjną[19].
Możliwości plonowania kukurydzy określa się na 250 kwintali suchego ziarna z hektara[10].
Odmiany kukurydzy różnią się wczesnością dojrzewania. Przyjęto system cyfrowych oznaczeń grup wczesności zwanych liczbami FAO[20]:
Lista największych producentów kukurydzy na świecie w 2018 roku[5]
Lp. | Państwo | Ilość (tony) |
---|---|---|
1 | Stany Zjednoczone | 392.450.840 |
2 | Chiny | 257.173.900 |
3 | Brazylia | 82.288.298 |
4 | Argentyna | 43.462.323 |
5 | Ukraina | 35.801.050 |
6 | Indonezja | 30.253.938 |
7 | Indie | 27.820.000 |
8 | Meksyk | 27.169.977 |
9 | Rumunia | 18.663.939 |
10 | Kanada | 13.884.800 |
11 | Francja | 12.667.393 |
12 | Południowa Afryka | 12.510.000 |
13 | Rosja | 11.419.020 |
14 | Nigeria | 10.155.027 |
15 | Węgry | 7.963.217 |
16 | Filipiny | 7.771.919 |
17 | Etiopia | 7.360.201 |
18 | Egipt | 7.300.000 |
19 | Serbia | 6.964.770 |
20 | Pakistan | 6.308.897 |
… | Polska | 3.864.028 |
Świat | 1.147.621.938 |
W latach 1961–1974 uprawiano w Polsce kukurydzę na niewielką skalę. Przeciętna produkcja wynosiła 15,5 tysiąca ton. Od roku 1975 (a zwłaszcza od 1988 r.) notuje się dynamiczny wzrost plonów przedzielany okresami względnej stagnacji. W 2012 r. produkcja sięgnęła 4 miliony ton, co czyni kukurydzę jednym z najważniejszych zbóż w Polsce[21]. W Polsce zbiory za rok 2021 wyniosły 7,5 mln ton[22].
Polska posiada dobre warunki do uprawy kukurydzy. Termin siewu kukurydzy przypada na okres od 20 kwietnia do 5 maja. Przy średnich opadach rocznych 500–800 mm, których najwięcej jest w lipcu, warunki wodne są odpowiednie. Wtedy też przypada najintensywniejszy wzrost kukurydzy. W okresie sierpnia i września, kiedy następuje dojrzewanie kukurydzy w naszym klimacie, pogoda jest słoneczna i umiarkowanie ciepła – co sprzyja dojrzewaniu ziarna.
W Polsce występuje duża różnorodność gleb, które w większości są odpowiednie pod uprawę kukurydzy dlatego można ją spotkać w zasadzie we wszystkich województwach w Polsce. Tylko na glebach ciężkich, zimnych, podmokłych, zbyt suchych, górskich i podgórskich nie jest ona uprawiana[7].
U nowoczesnych odmian kukurydzy liście i łodygi pozostają zielone aż do pełnej dojrzałości, dłużej asymilują i mają większą odporność na fuzariozę (przedwczesne zasychanie łodyg i wyleganie)[25].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.