Konstanty Ildefons Gałczyński, ps. „Karakuliambro” (ur. 23 stycznia1905 w Warszawie, zm. 6 grudnia1953 tamże) – polskipoeta. Najbardziej znany za sprawą paradramatycznej serii podszytych absurdem humoresek Teatrzyk Zielona Gęś, w której pojawiła się galeria postaci takich jak Porfirion Osiełek, Piekielny Piotruś, Hermenegilda Kociubińska czy Zielona Gęś.
Życiorys
Był synem Konstantego, technika kolejowego, i Wandy Cecylii z Łopuszyńskich, która była córką właściciela restauracji[1]. Urodził się w kamienicy przy ul. Mazowieckiej 11 lub 14 w Warszawie[2]. Później rodzina Gałczyńskich mieszkała krótko przy ul. Hortensji 6 i Chmielnej 72[3], skąd przeprowadziła się do mieszkania znajdującego się na pierwszym piętrze kamienicy przy ul. Towarowej 54, róg ul. Grzybowskiej[4]. Tam Konstanty spędził swoje dzieciństwo i młodość[5]. W 1912 roku rozpoczął naukę w Szkole Technicznej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej[6].
Po wybuchu I wojny światowej został wraz z rodzicami ewakuowany z Warszawy i w latach 1914–1918 mieszkał w Moskwie, gdzie uczęszczał do Szkoły Komitetu Polskiego. W Moskwie stworzył swoje pierwsze wiersze. Po powrocie do Warszawy studiował filologięangielską oraz klasyczną. W 1918 roku Gałczyński założył szkolne pisemko „Dyscypuł”, w którym drukował swoje pierwsze próby poetyckie i prozatorskie. W 1919 roku napisał swój pierwszy zachowany do dziś wiersz – Do Alarune[6]. W 1921 roku zmarł jedyny brat poety – Mieczysław Zenon.
Debiut literacki Gałczyńskiego w prasie nastąpił w 1923 roku w dzienniku „Rzeczpospolita”. W tym samym roku poeta zdał maturę[6]. Związany był z grupą poetycką Kwadryga oraz pismami satyrycznymi i politycznymi stolicy, należał do bohemy artystycznej. Jego utwory publikowała także „Tęcza”, pismo społeczno-literackie wydawane w Poznaniu. W 1925 roku Gałczyński związał się z Redutą Juliusza Osterwy i został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Reduty. W 1926 roku rozpoczął pracę nad powieścią satyryczną Porfirion Osiełek. Jesienią tego samego roku rozpoczął służbę wojskową w podchorążówce, ale po sześciu tygodniach został z niej karnie usunięty. Jako zwykły szeregowiec trafił do jednostki wojskowej w Berezie Kartuskiej. W 1928 roku Gałczyński napisał poemat Koniec Świata oraz wiersz Śmierć Braciszka; jeszcze jako żołnierz w dzienniku „Polska Zbrojna'' wydrukował dwa napisane w Berezie wiersze: Capstrzyk i Stajnia w zimie. W tym samym roku Konstanty Ildefons rozpoczął pracę w Polskim Towarzystwie Emigracyjnym, jednak po pół roku ją zakończył. W 1929 roku pod felietonem Korporanci odróżniają się opublikowanym w „Cyruliku Warszawskim” podpisał się po raz pierwszy jako Karakuliambro. W tym samym roku skończył powieść satyryczną Porfirion Osiełek; w tym roku miał miejsce również pierwszy indywidualny wieczór autorski Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (wieczór autorski odbywał się w Alejach Jerozolimskich)[6].
W latach 1931–1933 przebywał w Berlinie na stanowisku attaché kulturalnego, w czasie pobytu w Berlinie powstają zaginione: „Trzej królowie”, „Książka o mojej żonie” oraz „Muzeum Williamsa”[9]. W 1933 roku Gałczyński napisał Bal u Salomona. W latach 1934–1936 Gałczyńscy mieszkali w Wilnie[10], na Zarzeczu (w domu przy ulicy Młynowej 2, obecnie Malūnų 2). W czasie pobytu w Wilnie Gałczyński nawiązał współpracę z radiem, wspólnie z Teodorem Bujnickim prowadził audycję satyryczną Kukułka Wileńska; miał także własny program radiowy Kwadrans dla ponurych. W czasie pobytu w Wilnie Gałczyński wszedł w krąg twórców wileńskich, nawiązał znajomość między innymi z Witoldem Hulewiczem, Tadeuszem Łopalewskim, Teodorem Bujnickim, Jerzym Zagórskim i Aleksandrem Rymkiewiczem. W 1934 roku Gałczyńskich w ich domu odwiedziła Hanka Ordonówna. W czasie pobytu w Wilnie powstało wiele utworów Gałczyńskiego, między innymi: Inge Bartsch (opublikowany w tygodniku Na szerokim świecie), Śpij, wujaszku, Młynek do kawy, Buty szewca Szymona, Szafirowa romanca, Pardon, ZSRR. W Wilnie urodziła się w 1936 córka Gałczyńskich – Kira. W szeregu swoich utworów Gałczyński nawiązuje do atmosfery Wilna i śladów, jakie pozostawił w nim Adam Mickiewicz. W 1936 Gałczyńscy wrócili do Warszawy. Zamieszkali w Aninie, najpierw przez rok przy ul. Legionów (obecnie Homera), a później przy ul. Leśnej 18 (obecnie Trawiasta)[11]. W 1936 został opublikowany w „Prosto z Mostu”, wiersz Skumbrie w tomacie, gorzka satyra na Polaków, którzy nie troszczą się o jedność państwa[12]. W 1937 roku Gałczyński pisze Bal zakochanych. W 1938 roku Gałczyński otrzymuje za tom Utwory Poetyckie swoją pierwszą i jedyną nagrodę literacką, której fundatorem jest tygodnik „Prosto z Mostu”. Na początku 1939 roku Gałczyński wraz z Jerzym Zagórskim tworzą komediofarsę Będziemy biedni[6].
Wraz z początkiem II wojny światowej, powołany do wojska, brał udział w kampanii wrześniowej jako członek Korpusu Ochrony Pogranicza. Trafił do niewoli radzieckiej, z której został przekazany do niewoli niemieckiej. Okres okupacji spędził w stalagu XI A(inne języki) (Altengrabow(inne języki)) w Dörnitz(inne języki). Już w połowie września napisał Pieśń o żołnierzach z Westerplatte. W 1942 roku Gałczyński pisze na blankietach obozowych trzy wiersze, które później wysyła swojej żonie (List jeńca, Srebrna akacja i Dzika róża). Podczas okupacji jego wiersze ukazały się w drukowanych konspiracyjnie antologiach poezji „Werble wolności” i „Słowo prawdziwe”. Po wojnie w latach 1945–1946 przebywał w Brukseli i Paryżu, w 1946 urodził się jego syn, także Konstanty Ildefons (który mieszka obecnie w Darwin (Australia). Do Polski powrócił w 1946 i zamieszkał w Krakowie. W tym samym roku napisał między innymi Powrót do Eurydyki, Liryka, liryka, tkliwa dynamika, Zaczarowana dorożka (tom Zaczarowana dorożka wydano w 1948 roku w Czytelniku), Kolczyki Izoldy[6]. W 1948 i w 1949 roku mieszkał w Szczecinie, gdzie założył (wspólnie z Heleną Kurcyusz i Jerzym Andrzejewskim[13]) Klub 13 Muz. W Szczecinie napisał m.in. wiersze: Polskie gwiazdy[14], Satyra na bożą krówkę[15], Wiosna w Szczecinie, Przygoda w Szczecinie, Szczecin[a], Wesoły sierpień. W listopadzie 1948 roku wraz z polską delegacją (wśród twórców byli Ewa Szelburg-Zarembina i Kazimierz Brandys) uczestniczy w obchodach rocznicy rewolucji październikowej w Moskwie[6].
3 czerwca 1949 dostał zawału serca. Podjęto decyzję o leczeniu w Warszawie. Po leczeniu i rekonwalescencji pozostał w Warszawie (przeniosła się tu również żona, teściowa i córka)[16]. Zamieszkał na stałe przy alei Róż[17]. W 1949 roku Gałczyński na zaproszenie Czechosłowackiego Ministerstwa Informacji wyjeżdża do Pragi, gdzie poznaje i zaprzyjaźnia się z czeskimi poetami, m.in. z Františkiem Halasem i Janem Pilařem[6].
Współpracował m.in. z tygodnikami „Bluszcz”, „Prosto z Mostu” (przed wojną), a po powrocie do kraju z „Przekrojem” i „Tygodnikiem Powszechnym” oraz krakowskim kabaretem Siedem kotów. Wiele z jego powojennych utworów – w tym Poemat dla zdrajcy (atak na Czesława Miłosza), czy panegirykUmarł Stalin (1953)[18] – napisanych zostało w konwencji socrealistycznej. W 1950 sam stał się obiektem walki ideologicznej – jego twórczość została potępiona na Zjeździe Literatów Polskich przez Adama Ważyka jako drobnomieszczańska. W tym samym roku Gałczyński bierze udział w Międzynarodowym Wieczorze Poetyckim podczas Kongresu Obrońców Pokoju w Warszawie gdzie odczytuje wiersz napisany w PraniuPrzez świat idące wołanie. W 1950 roku Gałczyński tworzy komediofarsę Babcia i wnuczek, czyli noc cudów. W 1951 roku Gałczyński wyjeżdża do Krakowa, gdzie na Wawelu ogląda konserwowane figury ołtarza Wita Stwosza. W marcu 1952 roku poeta doznaje drugiego zawału[6].
W ostatnich latach życia stworzył kilka większych form poetyckich: Wielkanoc Jana Sebastiana Bacha (1950), Niobe (1951), Wit Stwosz (1952), Kronika olsztyńska (1952). Wydał m.in. tomiki wierszyZaczarowana dorożka (1948), Ślubne obrączki (1949), Pieśni (1953). Był autorem tłumaczenia (a właściwie parafrazy) Snu nocy letniejWilliama Szekspira (1952) oraz Ody do radościFriedricha Schillera. W latach 1950–1953 związany był z leśniczówką Pranie nad Jeziorem Nidzkim, gdzie napisał wiele utworów, m.in. Kronikę olsztyńską (1950). Tam też znajduje się obecnie jego muzeum.
Poezja K. I. Gałczyńskiego stała się inspiracją dla wielu twórców muzyki popularnej. Niektóre jego wiersze doczekały się kilku takich interpretacji. Teksty K.I. Gałczyńskiego wykorzystywane były także w kabaretach, takich jak: Kabaret Olgi Lipińskiej, Kabaret Potem czy też Barszcz z krokietem[21].
Powstały w PRL wiersz Ukochany kraj został użyty jako słowa pieśni socrealistycznej, którą planowano wprowadzić jako hymn państwowy. W 2001 roku powstał musical Ukochany kraj w reżyserii Janusza Józefowicza w teatrze muzycznym Studio Buffo.
W 13 odcinku serialu Zmiennicy pt. Spotkania z Temidą w jednej ze scen Kasia (Ewa Błaszczyk) czeka w warszawskich Łazienkach na spotkanie z Jackiem (Mieczysław Hryniewicz). Podczas oczekiwania dziewczyna wyobraża sobie wyznawane przez Jacka uczucia, które ten wyraża poprzez recytację fragmentu wiersza Rozmowa liryczna z 1950[31].
Od 1998 w Szczecinie organizowany jest konkurs poetycki (biennale), na cześć poety nazywany jest Gałczynaliami.
Kamień pamiątkowy na rogu ulic Towarowej i Grzybowskiej w miejscu, w którym znajdowała się kamienica, w której w latach 1905–1914 oraz 1918–1931 mieszkał Konstanty Ildefons Gałczyński. Kamień ustawiono z inicjatywy córki poety, Kiry Gałczyńskiej[4].
W Szczecinie, w domu przy ul Marii Skłodowskiej-Curie 17, gdzie poeta wraz z rodziną mieszkał w latach 1948–1949, znajduje się tablica pamiątkowa.
W 2005 roku, w setną rocznicę urodzin Gałczyńskiego, Poczta Polska wyemitowała znaczek z jego podobizną[32].
W 2005 roku Narodowy Bank Polski wydał trzy monety okolicznościowe z wizerunkiem Gałczyńskiego o nominałach: 2,10 oraz 200 złotych[33][34].
We wrześniu 2007 powstała w Warszawie Fundacja Zielona Gęś imienia Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Konstanty Ildefons Gałczyński jest patronem 30 szkół w całej Polsce[35].
W Szczecinie 8 maja 1997 roku odsłonięto rzeźbę w kształcie stylizowanej „Zaczarowanej dorożki”[36] z wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, upamiętniającą pobyt poety w tym mieście w latach 1948–1949. Autorem rzeźby jest Stanisław Biżek[37].
W Zabrzu organizowany jest Ogólnopolski Konkurs Recytatorski „Z Gałczyńskim łatwiej” pod honorowym patronatem Kiry Gałczyńskiej[38]
W lesie nieopodal Leśniczówki Pranie znajduje się głaz upamiętniający Gałczyńskiego z tablicą z napisem „W to miejsce K. I. Gałczyński przychodził pod ulubioną sosnę w latach 1950–1953. Poeci i drzewa odchodzą. Pozostają pamięć i poezja. Fundator Nadleśnictwo Maskulińskie 21 czerwca 2003”[40].
W Piszu na ulicy Kościuszki znajduje się pomnik Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego[41][42].
W pobliżu Prania, między wsią Krzyże a stacją Karwica Mazurska rosła sosna, nazywana Sosną Gałczyńskiego. Sosnę ścięto w latach 80., z powodu jej uschnięcia. Na miejscu sosny znajduje się głaz pamiątkowy upamiętniający Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego[45][46].
Dzieła
Porfirion Osiełek czyli Klub Świętokradców, 1929
Zaczarowana dorożka, 1948
Ślubne obrączki, 1949
Wiersze liryczne, 1952
Pieśni, 1953
Uwagi
↑ abNiemal zapomniany wiersz Szczecin, zaczynający się od słów „Tutaj mój port…”, poeta napisał w 1948 roku. W numerze Kuriera Szczecińskiego z 2 października zamieszczono informację: „Z okazji 1000 numeru Kuriera Szczecińskiego otrzymaliśmy życzenia od znanego poety K.I. Gałczyńskiego, który załączył specjalnie dla „Kuriera” napisany wiersz pt. Szczecin”. W numerze wydrukowano też kopię otrzymanego rękopisu[47]. Wiersz został zamieszczony w zbiorze: K.I. Gałczyński, Poezje t. 2, Czytelnik, Warszawa 1957, t. 2, s. 269.
Przypisy
↑Konstanty Ildefons Gałczyński – życie i twórczość. galczynski.kulturalna.com. [dostęp 2016-11-16].
↑Wydział Kontaktów Społecznych: konkurs recytatorski „Z Gałczyńskim łatwiej...”. [w:] Serwis informacyjny Urzędu Miejskiego w Zabrzu [on-line]. um.zabrze.pl, 2011-10-07. [dostęp 2015-05-15].
↑Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość: XII.Drzewka Pamięci. [w:] Newsletter > Najważniejsze wydarzenia [on-line]. Miasto Szczecin, 25 października 2018. [dostęp 2018-10-25].
↑Głaz upamiętniający ulubioną sosnę Gałczyńskiego stoi na zrębie – leśnicy wycięli las [online], dzieje.pl [dostęp 2021-01-25](pol.).
↑Pomnik Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Pisz, ul. Tadeusza Kościuszki – Ogólnopolski Katalog Turystyczny [online], czasnawypoczynek.pl [dostęp 2021-01-26].
↑Pomnik Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Piszu – opis, cennik, zwiedzanie – info turystyczne | Travelin [online], www.travelin.pl [dostęp 2021-01-26].