Kolokazja (Colocasia Schott in Schott et Endl.) – rodzaj roślin z rodziny obrazkowatych, liczący 16 gatunków, pochodzących z tropikalnych i subtropikalnych regionów Azji, niektóre endemiczne. Kolokazja jadalna jest rośliną uprawianą przemysłowo na całym świecie, z uwagi na duże, bogate w skrobię bulwy. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od arabskiej nazwy kolkas lub kulkas, używanej pierwotnie w Egipcie jako nazwa zwyczajowa lotosu[5].
Morfologia
Pokrój
Średnie do gigantycznych i drzewiastych rośliny zielne, rosnące w kępach składających się z kilku osobników.
Podziemna, niemal kulista do podłużno-jajowatej bulwa pędowa o średnicy od 2 cm (C. yuannensis) do 70 cm (C. esculenta) lub bulwiaste kłącze o wymiarach od 4–5×0,8–1,5 cm (C. fallax) do 20–40×3–7 cm (C. menglaensis). Niekiedy (np. C. bicolor, C. gigantea) rośliny nie tworzą łodygi podziemnej, lecz płożący lub wzniesiony, zgrubiały pęd naziemny. Większość gatunków tworzy od kilku do kilkunastu cienkich, jasnozielonych lub jasnopurpurowych, poziomo płożących się stolonów, o długości od 5-10 cm (C. heterochroma) do 70–80 cm (C. lihengiae), u nasady otoczonych jasnozielonymi lub ciemnozielonymi katafilami.
Rośliny tworzą kilka liści właściwych na cylindrycznych, jasnozielonych, białawozielonych, czerwonawopurpurowych lub brązowych ogonkach, niekiedy z poprzecznymi purpurowymi liniami, o długości od 20 cm (C. tibetensis) do 120 cm (C. lihengiae, C. gigantea). Blaszki liściowe tarczowate, u większości gatunków jajowato-sercowate, w przypadku np. C. lihengiae strzałkowato-sercowate, o wymiarach od 12×6 cm (C. tibetensis) do 58×52 cm (C. gigantea), doosiowo błyszcząco zielone lub zielone z kilkoma purpurowymi plamami, odosiowo jasnozielone lub modre, z 3–9 parami jasnozielonych żyłek pierwszorzędowych, pierzaście odchodzących od żyłki głównej, zbiegających się do żyłki marginesowej.
Rośliny jednopienne, tworzące od 1 do 8 kwiatostanów, typu kolbiastegopseudancjum, pojawiających się razem z liśćmi na cylindrycznych, jasnozielonych szypułkach, o długości od 10 cm (C. tibetensis) do 54 cm (C. gigantea), dużo krótszych od ogonków liściowych. Pochwa kwiatostanu w dolnej części zwinięta, tworząca niemal cylindryczną, żółtawo-zieloną lub zieloną komorę o wymiarach od 2×1 cm (C. tibetensis) do 4–5×2 cm (C. lihengiae), oddzieloną zwężeniem od części górnej (jedynie u C. tibetensis pochwa nie zwężona), wydłużonej, łódkokształtnej do podłużno-lancetowatej, wąsko otwartej, białej, żółtawej do złotożółtej, niekiedy odchylonej, o wymiarach od 6×3 cm (C. tibetensis) do 8,5–19×3–5,5 cm (C. gigantea), szybko odpadającej po przekwitnięciu rośliny. Kolba krótsza od pochwy, o średnicy około 0,3–2 cm, siedząca, cylindryczna, w dolnej części, na długości od 1,4 cm (C. tibetensis) do 2,6 cm (C. yuannensis), pokryta zielonymi lub żółtawymi do złotożółtych kwiatami żeńskimi, w górnej części, na długości od 1,8 cm (C. tibetensis) do 14 cm (C. gigantea) pokryta złotożółtymi lub żółtymi kwiatami męskimi. Kwiaty obu płci przeważnie oddzielone paskiem, o długości od 0,5 cm (C. tibetensis) do 4,5 cm (C. gigantea), ściętych i spłaszczonych, żółtych do kremowych, odwrotnie pyramidalnych prątniczek, niekiedy (np. u C. yuannensis) z białymi włosowatymi wyrostkami o długości do 1,5 cm. U niektórych gatunków (np. C. bicolor) kolba zakończona jest wyrostkiem, nagim lub pokrytym prątniczkami. Kwiaty żeńskie z 3 lub 4 owocolistkami. Zalążnie jajowate, odwrotnie jajowate do podłużnych, jednokomorowe z 2–5 parietalnymi łożyskami, tworzącymi wiele wrzecionowatych, niemal ortotropowych zalążków. Znamiona słupka dyskowate, siedzące. Synandria 3-12-pręcikowe, odwrotnie piramidalne, o nieregularnie kanciastej powierzchni. Pylniki równowąskie, poprzeczne, otwierające się przez krótką szczelinę na koniuszku. Pyłek bezotworowy.
Kolokazje są roślinami żywicielskimi dla motyli z gatunków Prodenia litura i Pericallia ricini oraz chrząszcza Monolepta signata z rodziny stonkowatych, które żerują na liściach[6]. Więdnące liście kolokazji są zasiedlane przez grzyby z rodzaju Phyllosticta (np. Phyllosticta colocasiae, Phyllosticta colocasiicola i Phyllosticta colocasiophila)[7][8].
Siedlisko
Tropikalne lasy deszczowe. Na wapieniach (np. C. lihengiae), w wilgotnych, zacienionych miejscach wzdłuż strumieni (np. C. yuannensis, C. bicolor), na brzegach lasów (np. C. tibetensis), zboczach wzgórz (np. C. bicolor, C. gigantea, C. mannii) lub w leśnych kotlinach (np. C. fallax). Występują na wysokości od 600 do 1400 m n.p.m.
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Magnoliopsida (Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Juss. ex Bercht. & J. Presl), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.)[10][11].
Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.), podrodzina Colocasioideae Engl., plemię Colocasieae (Schott) Brongn., podplemię Colocasiinae Schott in Schott & Endl.[12]
Kolokazja jadalna jest uprawiana przemysłowo z uwagi na bogate w skrobię bulwy, zwane taro lub dasheen, osiągające wagę 4 kg, a także młode liście, które po ugotowaniu są jadane jako jarzyna. Bulwy kolokazji jadalnej na surowo są trujące, przed spożyciem muszą być ugotowane lub upieczone[13].
Z uwagi na bardzo atrakcyjne ulistnienie kolokazje uprawiane są jako rośliny ogrodowe (w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym), pokojowe, paludaryjne i jako akwaterraryjne. Są one również szeroko rozpowszechnione w ogrodach botanicznych.
Uprawa
Wymagania
Wszystkie rośliny z rodzaju kolokazja wymagają podłoża żyznego i bogatego w próchnicę; optymalna jest mieszanka torfu, piasku i kompostu. Rośliny wymagają też regularnego nawożenia. Najlepiej rosną na stanowisku osłoniętym, ale dobrze oświetlonym. Wymagają wysokiej wilgotności powietrza i obfitego podlewania.
Pielęgnacja
Dla roślin uprawianych z uwagi na walory ozdobne istotne znaczenie ma utrzymywanie stałej wilgotności powietrza. Blaszki liściowe roślin narażone na suche powietrze szybko zasychają.
Rozmnażanie
Przez podział bulw, ukorzenianie rozłogów lub z nasion. Do powstania nowej rośliny wystarczy wierzchołek bulwy z koroną liści.
Produkcja na świecie
Areał uprawy taro na świecie w roku 2008 przekraczał 1,6 miliona hektarów, z których zebrano niemal 12 milionów ton bulw[14].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).
↑A. Engler i K. Krause: Araceae-Colocasioideae. W: A. Engler: Das Pflanzenreich. IV.105. Cruciferae-Brassiceae. T. 70-71. Leipzig: Wilhelm Engelmann Verlag, 1919–1920. (łac.).brak strony w książce
↑T. Bainbrigge Fletcher: Some South Indian insects and other animals of importance. Madras: 1914.brak strony w książce
↑Franz von Höhnel. Fragmente zur Mykologie. „Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftlichen Klasse der Keiserlichen Akademie der Wissenschaften”. 116, 1907. Wiedeń. (niem.).brak numeru strony
↑Global Diversity Information Facility. Classification of Genus Phyllosticta. [dostęp 2010-07-27].
↑L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).
↑James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families. 2008-03-29. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).
↑James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. 2010-07-18. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).
↑Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Colocasia. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-07-28]. (ang.).
↑Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989, s. 162-163. ISBN 83-09-00256-4. (pol.).
↑FAOSTAT. Production crops taro (cocoyam). [dostęp 2010-07-28].
Bibliografia
Hosne Ara i Abul Hassan. Three new records of aroids (Araceae) for Bangladesh. „Bangladesh J. Plant Taxon.”. 13 (2), s. 83-91, 2006. (ang.).
Li-Min Cao i Chun-Lin Long. Colocasia bicolor (Araceae), a new species from Yunnan, China. „Ann. Bot. Fennici”. 40, s. 283-286, 2003. ISSN 0003-3847. (ang.).
Chun-Lin Long, Ke-Ming Liu. Colocasia lihengiae (Araceae: Colocasieae), a new species from Yunnan, China. „Bot. Bull. Acad. Sin.”. 42, s. 313-317, 2001. (ang.).
Xiu-Zhen Cai, Chun-Lin Long i Ke-Ming Liu. Colocasia yunnanensis (Araceae), a new species from Yunnan, China. „Ann. Bot. Fennici”. 43, s. 139-142, 2006. ISSN 0003-3847. (ang.).
Jian-Tao Yin, Heng Li i Zai-Fu Xu. Colocasia menglaensis (Araceae), a new species from southern Yunnan, China. „Ann. Bot. Fennici”. 41, s. 223-226, 2004. ISSN 0003-3847. (ang.).
Jian-Tao Yin. Colocasia tibetensis (Araceae, Colocasieae), a new species from southeast Tibet, China. „Ann. Bot. Fennici”. 43, s. 53-56, 2006. ISSN 0003-3847. (ang.).
Joseph Bogner. Aracees. „Flore de Madagascar et des Comores”. 31, 1975. Henri Humbert. Paryż. (fr.).brak numeru strony
Albert C. Smith: Flora Vitiensis Nova. T. 1: A new flora of Fiji (Spermatophytes only). Lawai: Pacific Tropical Botanical Garden Lawai, Kauai, Hawaii, 1979. (ang.).brak strony w książce
Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1992. ISBN 83-7066-343-5. (pol.).brak strony w książce
GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
