Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.
Kodeks karny
Nazwa potoczna

kodeks karny

Skrót nazwy

kk, k.k., KK

Państwo

 Polska

Data wydania

6 czerwca 1997

Miejsce publikacji

Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553

Tekst jednolity

Dz.U. z 2024 r. poz. 17

Data wejścia w życie

1 września 1998

Rodzaj aktu

ustawa

Przedmiot regulacji

prawo karne materialne

Status

obowiązujący

Ostatnio zmieniony przez

Dz.U. z 2022 r. poz. 2600

Wejście w życie ostatniej zmiany

14 marca 2024 (częściowo)

Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Kodeks karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny) – akt prawny regulujący zasady prawa karnego materialnego obowiązujący w Polsce. Zastąpił Kodeks karny z 1969 roku.

Powstanie i wejście w życie

Komisja do spraw Reformy Prawa Karnego pod przewodnictwem Kazimierza Buchały powstała w 1987 roku, jednakże minister sprawiedliwości zmienił jej skład i rozpoczęła swoją pracę jesienią 1989 roku. W trakcie prac próbowano wzmocnić aspekt obiektywny w karalności usiłowania, przejawiało się to w pomyśle rezygnacji z karalności usiłowania drobnych przestępstw (najpierw proponowano przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 2, później do roku). Proponowano również obniżenie górnej granicy kary za usiłowanie do dwóch trzecich ustawowego zagrożenia, a w przypadku zagrożenia karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, ta granica miała wynosić 15 lat[1]. Obie te propozycje nie zostały ostatecznie wprowadzone do ustawy. W 1994 roku komisja przedstawiła pod publiczną dyskusję projekt nowego kodeksu karnego. W 1995 roku został on skierowany do Sejmu RP. Został uchwalony 6 czerwca 1997 roku, początkowo miał wejść w życie pół roku później, jednakże vacatio legis zostało przedłużone i wszedł w życie 1 września 1998 roku[2]. Równocześnie został uchwalony i wszedł w życie Kodeks postępowania karnego i Kodeks karny wykonawczy.

Charakterystyka

Głównym założeniem kodeksu jest jego użycie tylko jako ultima ratio zgodnie z założeniem art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W wypadku przestępstw zagrożonych karami alternatywnymi daje pierwszeństwo karom nieizolacyjnym (art. 58 § 1). Rozszerzono możliwość stosowania warunkowego umorzenia postępowania oraz warunkowego zawieszenia wykonania kary. Zaostrzono odpowiedzialność za najcięższe zbrodnie, potwierdzając jedną z ostatnich nowelizacji poprzedniego Kodeksu karnego z 1969 roku[3], dodając do kar karę dożywotniego pozbawienia wolności. Równocześnie zniesiono karę śmierci. Wprowadzono instytucje naprawienia szkody oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 46).

Struktura redakcyjna kodeksu

Kodeks karny posiadał pierwotnie 363 artykuły, dzieli się na trzy części oraz 44 rozdziały:

  • Część ogólna (art. 1-116)
  • Część szczególna (art. 117-316)
    • Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne (art. 117-126)
    • Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127-139)
    • Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności (art. 140-147)
    • Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (art. 148-162)
    • Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu (art. 163-172)
    • Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwo w komunikacji (art. 173-180)
    • Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku (art. 181-188)
    • Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności (art. 189-193)
    • Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art. 194-196)
    • Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (art. 197-205)
    • Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (art. 206-211)
    • Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212-217)
    • Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218-221)
    • Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 222-231)
    • Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (art. 232-247)
    • Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum (art. 248-251)
    • Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (art. 252-264a)
    • Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 265-269b)
    • Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-277)
    • Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu (art. 278-295)
    • Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309)
    • Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310-316)
  • Część wojskowa (art. 317-363)
    • Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy (art. 317-337)
    • Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej (art. 338-342)
    • Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej (art. 343-349)
    • Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi (art. 350-353)
    • Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym (art. 354-355)
    • Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby (art. 356-357)
    • Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowego (art. 358-363).

Nowelizacje

Kodeks karny zmieniano ponad 100 razy. Część zmian wynikała z wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Jak dotąd zostało wydanych 6 tekstów jednolitych (w 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 i 2021 r.). Pierwsza nowelizacja nastąpiła w 1999 r.

Ze względu na rekordową liczbę nowelizacji, w polskiej nauce prawa karnego zwraca się uwagę na szkodliwe zjawisko tzw. populizmu penalnego[4].

Kontrowersje

Zniesławienie

Przepisem od lat budzącym kontrowersje w środowisku dziennikarskim jest art. 212 Kodeksu karnego mówiący o pomówieniu osób, grup lub instytucji oraz grożącej za to odpowiedzialności karnej. W opinii organizacji pozarządowych przepis ten ogranicza wolność i swobodę wypowiedzi. W lutym 2012 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych i Izba Wydawców Prasy zaapelowały do ówczesnego ministra sprawiedliwości Jarosława Gowina o zniesienie powyższego artykułu. Ministerstwo Sprawiedliwości przesłało odpowiedź, w której nie podzielono poglądu o konieczności zniesienia przestępstwa zniesławienia[5][6], ten sam apel skierowano następnie do Prezydenta Bronisława Komorowskiego[5]. W lutym 2019 r. minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro zadeklarował gotowość do podjęcia rozmów z dziennikarzami w sprawie ewentualnego usunięcia artykułu 212[7]. Do planów likwidacji art. 212 Zbigniew Ziobro wraz z kierowanym przez niego resortem i Suwerenną Polską powrócili w 2023 r.[8]

Obraza uczuć religijnych

Innym krytykowanym artykułem jest art. 196 przewidujący odpowiedzialność karną z tytułu obrazy uczuć religijnych. Zdaniem posła Krzysztofa Mieszkowskiego uderza on w wolność wypowiedzi artystycznej[9]. W 2021 roku za wykreśleniem art. 196 opowiedziała się Koalicja Obywatelska, uzasadniając to częstym przedstawianiem zarzutów o obrazie uczuć religijnych aktywistom antyrządowym oraz konfliktem z art. 73 Konstytucji zapewniającym każdemu wolność pracy twórczej[10]. Do projektu KO odniósł się ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. Zdaniem RPO przepis ten należy zmodyfikować, bowiem całkowite jego usunięcie skutkowało by napięciami na tle religijnym[11]. 15 września 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że skazanie w 2012 r. przez polskie sądy piosenkarki Doroty Rabczewskiej za obrazę uczuć religijnych było w istocie naruszeniem art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka, gwarantującego prawo do wyrażania opinii[12]. Również w 2022 r. rozgorzał spór wokół projektu Solidarnej Polski dotyczącym zaostrzenia przepisów o obrazie uczuć religijnych, które rozszerzałyby czyn karalny również na wyszydzanie Kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz jego dogmatów[13][14]. W myśl projektu zostałby dodany w kodeksie także art. 27a, który zezwalałby na legalne głoszenie opinii związanych z wyznawaną religią. W ocenie przeciwników projektu jest to atak na prawo do krytyki Kościoła[15][16]. W październiku 2022 r. posłanka Lewicy Joanna Scheuring-Wielgus w wyniku wniosku prokuratury pozbawiona została przez Sejm immunitetu poselskiego w związku z wydarzeniami z 2020 r., kiedy to stanęła wraz z mężem w kościele trzymając transparent „Kobieto! Sama umiesz decydować„ oraz „Kobiety powinny mieć prawo do decydowania czy urodzić, czy nie, a nie państwo w oparciu o ideologię katolicką”. Prokuratura postawiła jej zarzut złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktów religijnych[17].

 Zobacz więcej w artykule Wolność słowa, w sekcji Wolność słowa w Polsce.
 Zobacz więcej w artykule Dyskryminacja ateistów, w sekcji Polska.

Obraza głowy państwa

W 2007 roku Piotr Gadzinowski wniósł do laski marszałka Sejmu RP projekt ustawy uchylenia paragrafu 2 art. 135 dotyczących obrazy głowy państwa, (a także paragrafów 3 i 4 art. 136 dotyczących obrazy głowy obcego państwa). Jego zdaniem paragraf ten jawnie obraża idee i zasady państwa prawa[18].

Wiosną 2009 roku z podobnym pomysłem wystąpił Janusz Palikot[18].

Zobacz też

Bibliografia

Przypisy

  1. Rozdział 13. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 222, 223. ISBN 978-83-240-1351-7.
  2. Rozdział 5. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 81. ISBN 978-83-240-1351-7.
  3. Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz.U. z 1995 r. nr 95, poz. 475)
  4. Andrzej Marek: Prawo karne. Warszawa: C.H. Beck, 2011, s. 24. ISBN 978-83-255-2755-6.
  5. a b Odpowiedzialność karna za zniesławienie: Apel do prezydenta w sprawie usunięcia art. 212 z kk. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
  6. Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP: Artykuł 212 – bat na niewygodnych dziennikarzy? Wywiad z Jolantą Hajdasz w „Dzienniku Bałtyckim". SDP, 2022-06-20. [dostęp 2022-10-16].
  7. Wojciech Pokora: Jak politycy chcą manipulować art. 212 k.k. – pokazuje WOJCIECH POKORA. SDP, 2021-03-09. [dostęp 2022-10-16].
  8. oprac NST: Zbigniew Ziobro zlikwiduje kontrowersyjny zapis? Projekt nowelizacji Kodeksu karnego. www.money.pl, 2023-07-08. [dostęp 2023-07-16].
  9. WKZ: Chcą usunąć obrazę uczuć religijnych z polskiego prawa. "To młot na artystów". ksiazki.wp.pl, 2021-01-18. [dostęp 2022-10-16].
  10. KO chce zniesienia kar za obrazę uczuć religijnych. www.gazetaprawna.pl, 2021-02-24. [dostęp 2022-10-16].
  11. Bodnar o karalności obrazy uczuć religijnych: Przepis zmodyfikować, a nie uchylać. www.gazetaprawna.pl, 2021-04-16. [dostęp 2022-10-16].
  12. Doda wygrywa w Strasburgu. Polska naruszyła Konwencję - OKO.press. oko.press. [dostęp 2022-10-16].
  13. Załóż nowe konto - O!Konto. konto.onet.pl. [dostęp 2022-10-16].
  14. Solidarna Polska powołuje komitet ustawodawczy "W obronie wolności chrześcijan". www.gazetaprawna.pl, 2022-06-24. [dostęp 2022-10-16].
  15. Wyborcza.pl. warszawa.wyborcza.pl. [dostęp 2022-10-16].
  16. Fundacja FOR o projekcie ustawy "W obronie chrześcijan": to atak na prawo do krytyki Kościoła. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
  17. Joanna Scheuring-Wielgus straciła immunitet. „Ziobro nie zamknie mi ust”. Wprost, 2022-10-04. [dostęp 2022-10-16].
  18. a b Piotr Gadzinowski, Paragraf 2, „Polityka (tygodnik)”, 40 (2725), 3 października 2009, s. 25, ISSN 0032-3500.

Linki zewnętrzne

  • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553)
  • Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r. poz. 17)
  • Dz.U.2018.1600 t.j. Akt obowiązujący - wersja od 14 października 2019 r. - podział na jednostki, dokumenty powiązanie, wersja responsywna

Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 maja 2023. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się