Cmentarz żydowski w Jerozolimie, na Górze Oliwnej (2011)
Nowy cmentarz żydowski w Łodzi (1940)

Kirkut, kierkow, kierchol, kirchol[1] – określenia cmentarza żydowskiego używane przez Polaków, głównie mieszkańców Galicji.

Pochodzenie nazwy

Wyrażenie „ein jüdischer Kirchhof” było i jest używane w języku niemieckim, w tym w tłumaczeniu poezji tworzonej w języku hebrajskim, chociaż obecnie słowo Kirchhof zostało niemal wyparte przez słowo Friedhof. Żydzi unikali stosowania tego (chrześcijańsko nacechowanego) określenia, zastępując je nazwami w jidysz (bejsojlem, bejsakwores i inne), pochodzącymi z hebrajskiego.

Nazwa pochodzi od dawnego niem. określenia cmentarza Kirchhof, pochodzącego od słów Kirche, z gr. kyriakós „należący do Pana”, Kyriakós oíkos, „dom Pański”, „kościół” i Hof oznaczającego otoczenie obiektu, np. teren przy budynku, krąg wokół księżyca, lub otoczenie ważnej osoby. Pokrewnym jest także słowo Kirchhut, które oznaczało uprawnienie do nadzoru wykorzystania prawa do ziemi w „sprawach duchowych”, m.in. w Austrii w dokumentach z XIII–XVI wieku.

Inną teorią na temat pochodzenia tego słowa jest źródło w niemieckim dialektalnym (nie jidyszowym) słowa Kirchkot. To z kolei pochodzi od Kirchhof („cmentarz przykościelny”) z końcówką „-kot” co znaczy „błoto”. Słownik wyrazów obcych PWN zaznacza, że etymologia tego słowa ma wydźwięk obraźliwy[2].

W języku hebrajskim używa się określeń:

  • בית עולם bejt olam – „dom świata” albo „dom wieczności”,
  • בית חיים bejt chajim – „dom życia” (eufemizm),
  • בית קברות bejt kwarot – „dom grobów”,
  • בית עלמין bejt almin – „dom wieczności” (wyraz zapożyczony z języka aramejskiego).

Historia

Na ziemiach polskich Żydzi po raz pierwszy otrzymali przywileje gwarantujące nienaruszalność i ochronę cmentarzy żydowskich na mocy statutu kaliskiego wydanego w 1264 przez Bolesława Pobożnego w Kaliszu. W 1287 we wsi Czaszki założono cmentarz żydowski obecnie zwany starym cmentarzem żydowskim w Kaliszu. Jest on jednym z najstarszych polskich kirkutów.

Podstawową różnicą między cmentarzem chrześcijańskim a żydowskim jest odmienne traktowanie grobu. Poczucie chrześcijańskie pozwala na jego naruszenie i na dokonanie nowego pochówku po określonym czasie. Cmentarz nieużywany przez długi czas może być zlikwidowany. Według zasad judaizmu, każdy nagrobek i cały cmentarz jest nienaruszalny, tak długo, jak znana jest jego lokalizacja. Do wyjątkowych należą przypadki, gdy ekshumacji dokonuje się: dla przeniesienia szczątków do grobu w Ziemi Świętej lub do grobu rodzinnego; dla przeniesienia z cmentarza nieżydowskiego; jeśli cmentarzowi zagraża profanacja lub podmycie przez wodę.

Zgodnie z nakazami religii cmentarze żydowskie budowano poza obszarem miasta[3].

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. s. 35–39.
  2. Czy kirkut to dobre określenie na cmentarz żydowski? [online], Klub Hebrajski [dostęp 2023-12-20].
  3. Słownik terminów artystycznych i architektonicznych. Marketing Room Poland, cop na licencji Wyd. Nauk. PWN, Kraków, 2011, s. 193, seria: Historia Sztuki. Biblioteka Gazety Wyborczej. Tom 19. ISBN 978-83-62095-59-9.

Linki zewnętrzne

  • Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce
  • Cmentarze żydowskie w Polsce (www.kirkuty.xt.pl)
  • Yehuda Amichai: Ein Jüdischer Kirchhof In Deutschland
  • Wyjaśnienie hasła Kirchhut w Deutsches Rechtswörterbuch (DRW) [1]

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się