| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 października 1866 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 lutego 1938 |
| Zawód, zajęcie | |
| Tytuł naukowy | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
 
| |
| Strona internetowa | |
Kazimierz Jerzy Adolf ze Skrzypny Ogończyk Twardowski[1][2] (ur. 20 października 1866 w Wiedniu, zm. 11 lutego 1938 we Lwowie[3]) – polski filozof, psycholog i logik, twórca lwowsko-warszawskiej szkoły filozofii[4], encyklopedysta. Laureat Nagrody Naukowej m. Łodzi za 1936 rok[5][6], Towarzystwa Naukowego we Lwowie i m. Lwowa (1937)[7].
.jpg)
Urodził się w polskiej rodzinie zamieszkałej w Wiedniu. Przez osiem lat kształcił się w Theresianum – wiedeńskim gimnazjum, tam też złożył egzamin dojrzałości. Następnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Wiedniu. Studiował filozofię pod kierunkiem Franza Brentano[8][4], a także filologię klasyczną, matematykę i fizykę. Doktorat z filozofii obronił (u Roberta von Zimmermanna) w 1891 roku[4]. Jego praca habilitacyjna Zur Lehre vom Inhalt und Gegenstand der Vorstellungen[4] (O treści i przedmiocie przedstawień, 1894) okazała się ważną pozycją filozoficzną przełomu XIX i XX wieku, wpływając na poglądy czołowych filozofów europejskich (m.in. Husserla)[9]. W 1894 prowadził wykłady z filozofii na Uniwersytecie Wiedeńskim jako docent prywatny[4].
Jako Polak nie mógł liczyć na karierę naukową w Austrii[dlaczego?], więc – chcąc wykładać filozofię po polsku i dla Polaków – w 1895 przeniósł się na Uniwersytet Lwowski. Efekt jego pracy na uniwersytecie był ogromny: na jego wykłady przychodziło po 2 tysiące osób, w tym wiele przyjeżdżających z innych miast – konieczne więc było wynajmowanie sali koncertowej[10]. Z jego inicjatywy w 1904 roku powstało Polskie Towarzystwo Filozoficzne, wydające od 1911 roku „Ruch Filozoficzny”, którego w latach 1911–1936 był redaktorem naczelnym[4]. Na jego wykłady uniwersyteckie („Zarys historii filozofii”, „Zarys logiki”, „Wstęp do psychologii”, „Życie psychiczne a układ nerwowy”, „Rozwój filozofii nowożytnej”), obowiązkowe dla wszystkich studentów Wydziału Humanistycznego i Wydziału Prawa, prowadzone o bardzo wczesnej porze, przychodziły tłumy studentów. Twardowski był świetnym wykładowcą i dydaktykiem[10]. Jak wspomina jeden z jego słuchaczy, Kazimierz Michałowski:
W 1900 roku został wybrany prezesem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych[12].
Profesor zwyczajny od 1898 roku, dziekan Wydziału Filozoficznego w roku akademickim 1900/1901 oraz 1904/1905. W latach 1914–1917 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Lwowskiego[4], skutecznie przeciwstawiając się próbom odebraniu uniwersytetowi jego polskiego charakteru przez austriackiego ministra oświaty Hussarka, nieprzychylnego Polakom (dzięki nadaniu doktoratu honorowego Arcyksięciu Fryderykowi, naczelnemu wodzowi armii austriackiej). Szczególną aktywność wykazał w latach 1914–1915, gdy podczas okupacji rosyjskiej Lwowa uniwersytet został czasowo przeniesiony do Wiednia, organizując Dom Akademicki oraz system pomocy materialnej dla polskich studentów.
Podczas I wojny światowej na początku 1915 w Wiedniu wszedł w skład Komitetu Polskiego Archiwum Wojennego[13]. W 1917 roku został odznaczony austriackim Krzyżem Komandorskim Orderu Franciszka Józefa[14]
W okresie dyskusji i działań władz austriackich na rzecz utrakwistyczności (dwujęzyczności) Uniwersytetu, Twardowski, który nie miał uprzedzeń antyukraińskich, był zdecydowanym rzecznikiem polskiego charakteru Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1900–1910 opublikował na ten temat dwa artykuły. Wśród jego uczniów, seminarzystów i doktorantów było jednak wielu Ukraińców, m.in. Stefan Baley. Podczas walk z Ukraińcami o Lwów w latach 1918–1919 uczestniczył w patrolowaniu ulic Lwowa.
Został uhonorowany tytułami doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1929)[15] oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1930)[16]. Laureat Naukowej Nagrody m. Łodzi w 1936 r.[17].
Zmarł 11 lutego 1938[18]. Był kuzynem lwowskiego arcybiskupa Bolesława Twardowskiego, który nie wziął udziału w pogrzebie Kazimierza Twardowskiego.
Wykształcił ponad 30 profesorów, jego uczniami byli:
Twardowski zajął naczelne miejsce pod względem ugruntowania metodologii badawczej i definicyjnej w naukach filozoficznych i psychologii eksperymentalnej oraz nowej teorii podziału nauk na aprioryczne i empiryczne. Nie był uczonym „gabinetowym” – często odwiedzał kawiarnię Szkocką, gdzie królował w gronie filozofów i matematyków.
Szkoła Twardowskiego we Lwowie stała się zaczynem dla ośrodków filozoficznych na polskich uniwersytetach po odzyskaniu niepodległości[7] (uniwersytety w Warszawie, Wilnie, Poznaniu i Krakowie). Liczyła ona przed wojną około 80 osób, lecz jej centrami były Lwów i Warszawa.
Twardowski wprowadził do polskiej filozofii dyskusję na temat sądów w sensie psychologicznym. Zajmowały go istota aktów sądzenia oraz ich związek z innymi zjawiskami umysłu. Za Franzem Hillebrandem[19] wyróżnił tu dwa stanowiska: allo- i idiogenetyczną teorię sądów[20]. Teorie allogenetyczne (m.in. Mosesa Mendelssohna czy Immanuela Kanta), uznawały sądy za pewien układ czy kombinację kilku (co najmniej dwóch) przedstawień. Teorie idiogenetyczne (m.in. Franza Brentano) stwierdzały natomiast, że są możliwe również sądy, nie będące kombinacją przedstawień, lecz prostym stwierdzeniem istnienia (bądź nieistnienia) danego stanu rzeczy. Twardowski był zwolennikiem tej drugiej koncepcji, starając się rozwinąć i poprawić filozoficzne tezy Brentano.
Twardowski przyjmuje od Brentano podział zjawisk umysłowych na przedstawienia, sądy i emocje. Przedstawienia nie są składnikiem sądów, lecz je umożliwiają. Wystarczy przy tym już jedno przedstawienie, a nie dwa jak w stanowisku powyższym. Trzecią zasadniczą różnicą jest klasyfikacja aktu sądzenia – jest on zjawiskiem psychicznym sui generis, gdy tymczasem w stanowisku allogenicznym, takimi faktami są jedynie przedstawienia, które są jedynie syntetyzowane, analizowane czy kombinowane.
Rozwijając tezy Brentano, Twardowski rozróżnia akt, treść i przedmiot sądu[21]. Aktem sądu jest stwierdzenie lub zaprzeczenie. Treścią sądu jest określona rzeczywistość (istnienie bądź nieistnienie). Przedmiotem natomiast jest to czego istnienie (bądź nieistnienie) jest stwierdzane lub zaprzeczane. Dzięki takiej konstrukcji sądu unika Twardowski błędu, który popełnił Brentano, nie rozróżniając samego przedmiotu i jego przedstawienia[22]. W konsekwencji przedmioty istniejące w umyśle traktowane są na równi z przedmiotami istniejącymi w rzeczywistości pozaumysłowej i tak naprawdę nie można zaprzeczyć ich istnieniu.
Odnosząc się do idiogenicznych teorii sądów, Twardowski stwierdza, że ich niekompletność wynikała z faktu, że przedmiotem sądów są najczęściej różne relacje. Z tego powodu wnoszono, że sąd jest zjawiskiem złożonym z kilku przedstawień. Według niego jednak nie wyczerpuje to wszystkich możliwych aktów sądzenia. W przypadku bowiem kiedy stwierdzamy w prosty sposób, że coś istnieje (np. „Bóg istnieje”), mamy do czynienia jedynie z jednym przedstawieniem („Bóg”), które jest przedmiotem sądu. Takie zdania mają wskazywać, że teorie idiogeniczne są trafniejsze, tzn. tłumaczą szerszy zakres wypadków niż teorie allogeniczne[23].
Choć uznawano wkład Twardowskiego do teorii sądów, to jednak wytykano mu używanie błędnych etymologicznie nazw (idio- i allogenetyczne teorie sądów)[24]. Wskutek tej krytyki utrwaliła się inna ich forma: idiogeniczne i allogeniczne teorie sądów.
Znany był z antyklerykalnej postawy, choć nie był ateistą, lecz bezwyznaniowym teistą[25]. Wierzył ponadto w nieśmiertelność duszy. Swoje przekonania religijne uważał przy tym za niemające znaczenia dla filozofii[26].
Był encyklopedystą oraz edytorem Encyklopedii zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy – polskiej encyklopedii wydanej w latach 1898–1907 przez społeczną organizację edukacyjną Macierz Polska, która działała w Galicji w okresie zaboru austriackiego. Opisał w niej zagadnienia z zakresu filozofii, teorii nauk oraz muzyki[27].
Kazimierz Twardowski w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-30].
Jan Woleński, Twardowski, Kazimierz (1866–1938) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
