Data i miejsce urodzenia |
9 stycznia 1890 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
25 grudnia 1938 |
Dziedzina sztuki |
pisarz |
Odznaczenia | |
Karel Čapek[1] (ur. 9 stycznia 1890 w Malych Svatoňovicach, zm. 25 grudnia 1938 w Pradze) – czeski pisarz, prozaik i dramaturg tworzący w XX wieku, jeden z pionierów fantastyki naukowej, który po raz pierwszy użył i spopularyzował słowo robot.
Urodził się w miejscowości Malé Svatoňovice, wtedy znajdującej się w Austro-Węgrzech, obecnie w Czechach.
Od 1917 był redaktorem „Národních listů”, a od 1921 „Lidových novin”. W latach 1925–1933 sprawował funkcję prezesa czechosłowackiego PEN klubu.
Był jednym z pionierów fantastyki naukowej i wolnomularzem[2]. Po raz pierwszy użył i spopularyzował słowo robot, które pojawiło się w jego sztuce R.U.R. (pol. Roboty Uniwersalne Rossuma). Termin robot został jednak w rzeczywistości wymyślony przez jego brata Josefa, który był malarzem, poetą i autorem książek dla dzieci[3][4].
We wczesnym okresie twórczości wychodził z doświadczeń czeskiej przedwojennej techniki i nowych europejskich kierunków naukowych (Boží muka, pl. Boża męka; Trapné povídky; dramat Loupežník). Sprzeciw wobec świadomego użycia techniki i nauki w I wojnie światowej przeciw życiu ludzkiemu oraz nieufność wobec jednoznacznych filozoficznych i politycznych koncepcji przejawia się w jego utopijno-fantastycznych dramatach (R. U. R.; Věc Makropulos, pl. Sprawa Makropulos), w powieściach z zaczątkami science fiction (Továrna na absolutno, pl. Fabryka Absolutu; Krakatit) i w alegorycznych sztukach teatralnych (Ze života hmyzu, Adam Stvořitel), które obydwie napisał wraz z bratem Josefem Čapkiem.
Stworzył oryginalny typ krótkich detektywistycznych historyjek (Povídky z jedné kapsy, Povídky z druhé kapsy, pl. Opowieści z różnych kieszeni), napisał Knihu apokryfů (pl. Księgę apokryfów) oraz wydał tom z wyborem felietonów i drobnej prozy z różnych okresów aktywności dziennikarskiej (Zahradníkův rok, pl. Rok ogrodnika; Jak se co dělá, Na břehu dnů, Místo pro Jonathana). Książki: Měl jsem psa a kočku, Kalendář, O lidech, Bajky a podpovídky (pl. Bajki i przypowiastki) zostały wydane pośmiertnie. W Polsce największą popularnością cieszyła się jego powieść dla dzieci Daszeńka, czyli żywot szczeniaka (cz. Dášeňka čili život štěněte), opowiadająca o przygodach psa foksteriera.
W drugiej połowie lat 30. znów powrócił do utopijno-fantastycznej wizji współczesności w powieści Válka s mloky (pl. Inwazja jaszczurów), gdzie alegorycznie wskazał na niebezpieczeństwo faszyzmu i zagrożenie europejskiej demokracji.
W listach z podróży, wydanych w Polsce w 2011 roku (Wydawnictwo WAB), opisał kilka krajów europejskich (Włochy, Wielką Brytanię, Hiszpanię, Holandię, kraje skandynawskie). Choć jego refleksje są humorystyczne, a nierzadko satyryczne, to jednocześnie wnikliwie analizują zagadnienia związane z historią, sztuką i mentalnością poszczególnych krajów.
Zmarł przedwcześnie na zapalenie płuc w kilka tygodni po aneksji części Czechosłowacji przez Niemcy hitlerowskie na mocy Układu monachijskiego.
W 1995 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Tomáša Garrigue Masaryka I klasy[5].
Jego brat Josef Čapek został zamordowany w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen tuż przed zakończeniem II wojny światowej.
Wiele dzieł Karela Čapka zostało sfilmowanych, głównie przez jego rodzimą czeską (lub czechosłowacką) kinematografię.
Sztukę komediową Loupežník z 1920 sfilmowano w roku 1931. Na podstawie dramatu Bílá nemoc z 1937 powstał film Hugo Haasa nakręcony w 1937.
Powieść Hordubal z 1933 sfilmowano już w 1938 (polski tytuł filmu: Bracia Hordubalowie).
Na podstawie powieści Krakatit w roku 1948 powstał film w reżyserii Otakara Vávry; jego scenariusz stworzyli Otakar i Jaroslav Vávra. Rolę inż. Prokopa odtwarzał Karel Höger. W 1980 roku powstał remake tego filmu pod tytułem „Ciemne słońce” (Temne Sunce, Dark Sun).
Powieść První parta z 1937 sfilmowano w 1959.
Na podstawie jego niedokończonej powieści Osiem twarzy mistrza Foltyna (cz. Život a dílo skladatele Foltýna) wydanej pośmiertnie w 1939, w 1992 nakręcono czeski film telewizyjny w reżyserii Pavla Hášy z Viktorem Preissem w roli głównej.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.