Jurydyki Warszawy – zespół ponad 20 jurydyk otaczających Warszawę do czasu ich likwidacji przez uchwaloną 18 kwietnia 1791 ustawę zwaną Prawem o miastach, a powstających od 1559 wokół królewskiej Warszawy składającej się z dwóch odrębnych miast: Starej i Nowej Warszawy.
Opis
Początek jurydykom, czyli prywatnym terenom w obrębie miasta i na gruntach podmiejskich wydzielonym spod działania sądownictwa i administracji miejskiej, dała ustawa sejmowa z 1559 roku. W przypadku Warszawy jurydyki powstawały wokół Starego i Nowego Miasta, ograniczając rozwój miasta. Niektóre z nich tworzyły małe miasteczka, inne zajmowały jedną ulicę czy kilka posesji[1].
Podstawą prawną utworzenia jurydyki był przywilej królewski[2]. Polscy władcy nadawali je dość chętnie[3]. Właściciele i mieszkańcy jurydyk byli zwolnieni od wszystkich zależności od Starej i Nowej Warszawy[2]. Nie płacili podatków na ich rzecz i nie podlegali sądownictwu miejskiemu[2]. Jedną z konsekwencji rozwoju jurydyk było więc zmniejszanie się dochodów miejskich[4].
Jurydyki oprócz różnych, prywatnych właścicieli, posiadały też własne sądownictwo, straże i ratusze. Często też różne prawa miejskie, a także własne herby (zwykle herby rodowe ich założycieli i właścicieli)[5].
Jurydyki zostały zniesione przez ustawę sejmową – Prawo o miastach, uchwaloną w kwietniu 1791[6]. Powstała wtedy aglomeracja miejska pod nazwą Miasto Wolne Wydziałowe i Jego Królewskiej Mości Rezydencjonalne[6]. Po wstrzymaniu wykonania tej ustawy przez konfederację targowicką zaczęła ona obowiązywać od 1794[6]. Po III rozbiorze Polski respektowały ją zarówno władze pruskie, jak i rosyjskie[6].