Jerzy Stuhr (2018) | |
Imię i nazwisko |
Jerzy Oskar Stuhr |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
18 kwietnia 1947 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Barbara Stuhr |
Lata aktywności |
od 1971 |
Zespół artystyczny | |
Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1971–2001) | |
Odznaczenia | |
Jerzy Oskar Stuhr (ur. 18 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski aktor teatralny, dubbingowy i filmowy, reżyser, filolog i pisarz, profesor sztuk teatralnych.
Uznawany za jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich aktorów[1]. W swoich filmach i rolach aktorskich często prezentuje losy polskiego inteligenta[2]. Laureat Polskiej Nagrody Filmowej za rolę drugoplanową w filmie Persona non grata (2005) i nagrody specjalnej za osiągnięcia życia (2018). W latach 1990–1996 oraz 2002–2008 rektor PWST w Krakowie.
Urodził się 18 kwietnia 1947 w Krakowie jako jedyne dziecko Tadeusza Stuhra i jego żony Marii z domu Chorąży, którzy pobrali się 6 czerwca 1946[3][4]. Jego matka była księgową w Miejskim Handlu Detalicznym oraz w teatrze Banialuka w Bielsku-Białej[5][6], a ojciec – prokuratorem[7]. Pochodzi z rodziny od pokoleń związanej z Krakowem, a pierwsi jej przedstawiciele – Anna z Thillów oraz Leopold Stuhrowie – przybyli do miasta z powiatu Mistelbach w Dolnej Austrii w 1879[8][9]. Pradziadek aktora, Leopold Stuhr, należał do zamożnego mieszczaństwa; osiadłszy w Krakowie, kupił kamienicę przy Rynku Podgórskim i założył restaurację[10]. Dziadkiem aktora był Oskar Stuhr, adwokat i działacz Stronnictwa Narodowego[11][12][13][14]. Określa się jako „Mitteleuropejczyk”[15].
Gdy miał sześć lat, przeniósł się z rodzicami do Katowic, później do Cieszyna, aż w końcu osiedlili się w Bielsku-Białej, gdzie ukończył naukę w III Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego[16][17][18]. Jako nastolatek był prześladowany w szkole przez rówieśników ze względu na swoje niemieckobrzmiące nazwisko[19]. W okresie licealnym zaczął występować na scenie jako aktor i udzielał się w szkolnych kółkach teatralnych[20]. Pracował także jako bileter i organizator widowni w Teatrze Banialuka w Bielsku-Białej[21].
Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim[3][22] i Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Podczas studiów udzielał się aktorsko w Kole Naukowym Studentów oraz pracował jako wodzirej w Estradzie Krakowskiej[23]. W 1994 uzyskał tytuł profesora sztuk teatralnych. Był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów[24]. W 2007 odebrał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[22].
Rozpoczął pracę jako aktor w Starym Teatrze w Krakowie, w którym zadebiutował rolą Belzebuba w Dziadach, a następnie zagrał m.in. Wysockiego w Nocy listopadowej, Piotra Wierchowieńskiego w Biesach i Jaszę w Wiśniowym sadzie[25][26]. Na wielkim ekranie zadebiutował jako stażysta w filmie Hieronima Przybyła Milion za Laurę (1971)[27]. W kolejnych latach zagrał epizody m.in. w filmach Andrzeja Żuławskiego, Jerzego Gruzy i Antoniego Krauze. Wziął udział, kreując postać reżysera Jerzego Burskiego, w zdjęciach próbnych do filmu Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976)[28].
W 1976 zagrał swoją pierwszą główną rolę filmową – Antoniego Gralaka, młodego mężczyzny, który po opuszczeniu zakładu karnego po trzech latach odsiadki próbuje ułożyć sobie nowe życie w realiach Polski lat 70. XX wieku, w filmie Krzysztofa Kieślowskiego Spokój (1980)[29][30]. W tym okresie zagrał jeszcze w dwóch innych filmach reżysera: asystenta Stefana Bednarza w Bliźnie (1976) i Filip Mosz, główny bohater Amatora (1979)[30]. W 1978 premierę miały dwa filmy, w których zagrał główną rolę: Wodzirej Feliksa Falka[31] i Seans Sławomira Idziaka, a także film Andrzeja Wajdy Bez znieczulenia, w którym zagrał drugoplanową postać adwokata Jerzego Porębowicza[30]. Również w drugiej połowie lat 70. zaczął współprowadzić (z Bogusławem Sobczukiem) programy telewizyjne z cyklu Spotkanie z Balladą, co zapewniło mu ogólnopolską popularność[32].
W 1980 wyjechał do Włoch, gdzie w kolejnych latach wystawiał spektakle teatralne[33]. Nawiązał także współpracę pedagogiczną ze Szkołą Teatralną w Bolonii, Teatro Stabile w Trieście i Università degli Studi di Palermo oraz prowadził kursy aktorskie na Festiwalu Aktorów we Florencji[30][33]. W 1982 za rolę w Mątwie Witkacego, wystawionej na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Spoleto, otrzymał Nagrodę Krytyki Włoskiej dla najlepszego aktora zagranicznego we Włoszech za „opanowanie języka włoskiego i jakość interpretacji”[34]. W tym okresie zaczął występować z recitalem Patricka Süskinda Kontrabasista, który premierowo pokazał na festiwalu w Parmie[35].
Szeroką rozpoznawalność w Polsce zapewniła mu rola Maksa Paradysa w filmie Juliusza Machulskiego Seksmisja (1983). Umiejętności komediowe zaprezentował również w innych filmach z lat 80.: Kingsajz (1988), Dekalog X (1988) czy Obywatel Piszczyk (1989).
W 1990 został rektorem PWST w Krakowie[36] i piastował to stanowisko przez kolejne sześć lat. W 1994 zadebiutował jako reżyser filmowy produkcją Spis cudzołożnic (1995), do której napisał także scenariusz[37] i w której zagrał główną rolę (Gustawa). Następnie zagrał pięć ról w wyreżyserowanych przez siebie Historiach miłosnych (1997), za które otrzymał nagrodę za najlepszy film zagraniczny na festiwalu filmowym we Włoszech (Cinecittà) i które zaprezentował na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji[38]. Wykreował także komediową postać komisarza Ryby w filmie Juliusza Machulskiego Kiler (1997) oraz w jego kontynuacji, Kiler-ów 2-óch (1999). W 1998 otrzymał nagrodę Narodowego Syndykatu Włoskich Dziennikarzy Filmowych[33]. Użyczył głosu Osłu w filmie animowanym Shrek (2001) oraz jego kolejnych kontynuacjach[39]. W latach 2000. nagrał serię audiobooków z baśniami Hansa Christiana Andersena na zlecenie wydawnictwa Media Rodzina[40].
W 2002–2008 ponownie piastował stanowisko rektora krakowskiej PWST. Zagrał główną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Pogoda na jutro (2003), za który otrzymał wiele międzynarodowych nagród, m.in. Nagrodę Fipresci na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wiesbden oraz nagrody publiczności na Międzynarodowym Festiwalu Operatorów Filmowych „Manaki Brothers” w Macedonii i na 27. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Denver[41][42]. W 2004 na łamach „Gazety Krakowskiej” zaczęły być publikowane jego rozmowy z Marią Malatyńską[43]. W 2005 otrzymał nagrodę im. Roberta Bressona od Papieskiej Rady Kultury[33]. W 2006 wszedł w skład rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej oraz otrzymał Krakowski Laur „dla człowieka godzącego sztukę, naukę i biznes”[44][45]. W latach 2005–2017 był przewodniczącym rady Fundacji Krakowskiego Hospicjum dla Dzieci im. księdza Józefa Tischnera[46]. Zagrał epizodyczną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Korowód (2007)[47]. Zagrał z Maciejem Stuhrem w filmie Obywatel (2014), którego był także reżyserem.
W 1971 poślubił Barbarę Kóskę, skrzypaczkę (późniejszą artystkę Capelli Cracoviensis i założycielkę zespołu Amar Corde), z którą zna się od dzieciństwa[48][49]. Mają dwoje dzieci: Macieja (ur. 1975) i Mariannę (ur. 1982)[50].
W 1988 przeszedł zawał serca[51], a swoje życie po chorobie opisał w książce pt. „Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce”[46]. We wrześniu 2011 zdiagnozowano u niego nowotwór krtani[52]. W lutym 2016 przeszedł drugi zawał serca[53]. 13 lipca 2020 przeszedł udar mózgu[54][55].
17 października 2022 w Krakowie spowodował kolizję drogową, prowadząc pojazd w stanie nietrzeźwości[56]. 30 czerwca 2023 Sąd Apelacyjny w Krakowie podtrzymał wyrok skazujący za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości i uznał go winnym spowodowania wypadku[57]. Aktorowi zatrzymano prawo jazdy[56] oraz orzeczono wobec niego zakaz prowadzenia pojazdów na okres trzech lat[57].
Filmy fabularne | |||
Rok | Tytuł | Rola | Reżyseria |
1971 | Trzecia część nocy | laborant | Andrzej Żuławski |
1971 | Milion za Laurę | syn górala | Hieronim Przybył |
1972 | Na wylot | brat Malisza | Grzegorz Królikiewicz |
1973 | Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy | gość przed pośredniakiem | Jerzy Gruza |
1974 | Die Schlüssel | prowadzący juwenalia | Egon Günther |
1975 | Strach | robotnik | Antoni Krauze |
1976 | Spokój | Antoni Gralak | Krzysztof Kieślowski |
1976 | Próba ciśnienia | mężczyzna | Tadeusz Junak |
1976 | Blizna | asystent | Krzysztof Kieślowski |
1977 | Wodzirej | Lutek | Feliks Falk |
1978 | Seans | Tomek | Sławomir Idziak |
1978 | Bez znieczulenia | Jerzy Porębowicz | Andrzej Wajda |
1978 | Aktorzy prowincjonalni | recenzent | Agnieszka Holland |
1979 | Szansa | historyk Ejmont | Feliks Falk |
1979 | Amator | Filip | Krzysztof Kieślowski |
1979 | Útközben | aktor | Márta Mészáros |
1980 | Wizja lokalna 1901 | radca Wagner | Filip Bajon |
1980 | Ćma | „elegancki” | Tomasz Zygadło |
1981 | Przypadek | działacz ZSMP | Krzysztof Kieślowski |
1981 | Wojna światów – następne stulecie | prawnik | Piotr Szulkin |
1981 | Z dalekiego kraju | inżynier | Krzysztof Zanussi |
1982 | Matka Królów | ubek | Janusz Zaorski |
1983 | Seksmisja | Maks Paradys | Juliusz Machulski |
1983 | Wir | fotograf | Henryk Jacek Schoen |
1983 | Przeznaczenie | naczelny | Jacek Koprowicz |
1984 | Rok spokojnego słońca | Adzio | Krzysztof Zanussi |
1984 | O-bi, o-ba. Koniec cywilizacji | Soft | Piotr Szulkin |
1984 | Medium | Netz | Jacek Koprowicz |
1985 | Ga, ga | urzędnik Chudy | Piotr Szulkin |
1986 | Ucieczka | Czesio | Tomasz Szadkowski |
1986 | Bohater roku | Lutek | Feliks Falk |
1987 | Śmierć Johna L. | górnik | Tomasz Zygadło |
1987 | Pociąg do Hollywood | reżyser | Radosław Piwowarski |
1987 | Łuk Erosa | docent Ciąglewicz | Jerzy Domaradzki |
1987 | Kingsajz | nadszyszkownik Kilkujadek | Juliusz Machulski |
1988 | Obywatel Piszczyk | Piszczyk | Andrzej Kotkowski |
1988 | Dekalog X | Jerzy | Krzysztof Kieślowski |
1989 | Deja vu | Pollack | Juliusz Machulski |
1990 | Życie za życie. Maksymilian Kolbe | włoski prałat | Krzysztof Zanussi |
1993 | Uprowadzenie Agaty | Ojciec | Marek Piwowski |
1993 | Trzy kolory. Biały | Jurek | Krzysztof Kieślowski |
1994 | Spis cudzołożnic | Gustaw | on sam |
1996 | Matka swojej matki | Roman | Robert Gliński |
1997 | Kiler | komisarz Ryba | Juliusz Machulski |
1997 | Historie miłosne | pięć ról: adiunkt, ksiądz, pułkownik Jerzy Matałowski, więzień, petent | on sam |
1999 | Kiler-ów 2-óch | komisarz Ryba | Juliusz Machulski |
1999 | Tydzień z życia mężczyzny | Adam | on sam |
2000 | Duże zwierzę | Zygmunt Sawicki | on sam |
2001 | Down House | generał Iwolgin | Roman Kachanov |
2003 | Show | prezes stacji | Maciej Ślesicki |
2003 | Pogoda na jutro | Józef Kozioł | on sam |
2005 | Persona non grata | radca ambasady RP | Krzysztof Zanussi |
2005 | Doskonałe popołudnie | Andrzej | Przemysław Wojcieszek |
2006 | Il caimano | Jerzy | Nanni Moretti |
2007 | Korowód | rektor | on sam |
2009 | Gwiazda Kopernika | Paul van de Volder (głos) | Zdzisław Kudła |
2010 | Mistyfikacja | Witkacy | Jacek Koprowicz |
2010 | Io sono con te | mężczyzna | Guido Chiesa |
2010 | Mundo Invisível. Tributo ao Público de Cinema |
on sam | on sam |
2011 | Habemus papam | Rajski, rzecznik prasowy | Nanni Moretti |
2012 | L’ultimo papa re | przeor jezuitów | Luca Manfredi |
2014 | Obywatel | Jan Bratek | on sam |
2015 | Smok | hejnalista | Tomasz Bagiński |
2018 | Rimetti a noi i nostri debiti | profesor | Antonio Morabito |
2021 | Sonata | profesor Henryk Skarżyński | Bartosz Blaschke |
Seriale telewizyjne | |||
1972 | Odejścia, powroty | dyżurny (odc.3) | Wojciech Marczewski |
1979 | Z biegiem lat, z biegiem dni… | Alfons Fikalski (odc. 1, 5) | Andrzej Wajda |
2022 | Mój agent | on sam (odc. 3) | Julia Kolberger |
Współpracował z RMF FM przy kampanii „Prawda czy fałsz?” oraz czytał Przygody dobrego wojaka Szwejka. Został członkiem rady programowej radia RMF Classic.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.