Jean Le Rond d’Alembert
Ilustracja
portret autorstwa
Maurice’a Quentina de la Toura, 1753
Data i miejsce urodzenia

16 listopada 1717
Paryż, Francja

Data i miejsce śmierci

29 października 1783
Paryż, Francja

Zawód, zajęcie

intelektualista: filozof, matematyk, fizyk

podpis

Jean Le Rond d’Alembert (ur. 16 listopada 1717 w Paryżu, zm. 29 października 1783 tamże) – francuski intelektualista: filozof, matematyk i fizyk matematyczny, a z wykształcenia również adwokat. Jeden z czołowych przedstawicieli epoki oświecenia jako encyklopedysta; członek Akademii Francuskiej i jej sekretarz.

W filozofii zabrał głos na temat epistemologii, filozofii nauki, ontologii z metafizyką i filozofią umysłu, filozofii religii, etyki, filozofii społeczno-politycznej oraz estetyki i teorii sztuki, zwłaszcza muzyki. W matematyce zajmował się głównie analizą, w tym pionierskimi badaniami równań różniczkowych cząstkowych. Jako fizyk wsławił się w mechanice klasycznej, opisując jedną z pierwszych zasad wariacyjnych, klasyczne równanie falowe i podstawy mechaniki płynów[1].

D’Alembert został upamiętniony nazwami kilku terminów naukowych w matematyce i fizyce, planetoidy, paryskiej ulicy oraz instytucji naukowej[2]. Jego twórczość była umieszczona na katolickim Indeksie ksiąg zakazanych[3].

Życiorys

D’Alembert w 1777 roku
D’Alembert – posąg umieszczony w Luwrze
Tabliczka ulicy d’Alemberta w Paryżu

D’Alembert był nieślubnym synem wpływowej pisarki i kurtyzany, Claudine Guérin de Tencin, prowadzącej też znany salon literacki w Paryżu i generała artylerii Louisa-Camusa Destouchesa (1668-1726). Po urodzeniu matka pozostawiła niemowlę na stopniach kościoła St. Jean-le-Rond (niedaleko katedry Notre-Dame). Oddany do sierocińca został wkrótce adoptowany przez żonę szklarza Madame Rousseau, w której domu przebywał do 1765 r. Destouches, który chciał, by jego ojcostwo pozostało oficjalnie nieznane, łożył jednak na wykształcenie syna, a przed śmiercią zapisał mu 1200 liwrów rocznej renty.

D’Alembert uczęszczał najpierw do szkoły prywatnej; w wieku 12 lat pod wpływem rodziny ojca, wstąpił do prowadzonego przez jansenistów kolegium Czterech Narodów (znanego również jako „Collège Mazarin”), gdzie do 1735 r. studiował filozofię, prawo i sztukę. W 1735 roku obronił pracę dyplomową z mechaniki teoretycznej[4]. W późniejszym życiu kierował się regułami kartezjańskiego racjonalizmu wpojonymi mu przez jansenistów. Choć janseniści nakłaniali młodzieńca do kariery duchownego, d’Alembert podjął studia prawnicze (uzyskując w 1738 tytuł adwokata), później medycynę.

Dorobek naukowy

Od 1754 członek, a od 1772 sekretarz Akademii Francuskiej. Współtwórca i współredaktor Wielkiej encyklopedii francuskiej, której założenia przedstawił we Wstępie do encyklopedii (1751, wydanie polskie 1954). W 1757 wskutek represji politycznych zmuszony do rezygnacji z prac nad nią.

Zasłużony na polu fizyki i matematyki, zwłaszcza w dziedzinie mechaniki teoretycznej (zasada d’Alemberta) i analizy matematycznej, gdzie opracował rachunek pochodnych cząstkowych. W 1769 roku wypromował pracę dyplomową Laplace’a w dziedzinie równań różniczkowych cząstkowych[5]. Zajmował się też estetyką i teorią muzyki, pisząc prace:

  • Éléments de la musique théorique et pratique (Elementy muzyki teoretycznej i praktycznej), 1752;
  • Réflexions sur la musique en général et sur la musique française en particulier (Refleksje o muzyce, w szczególności o francuskiej) 1754.

Poglądy

Epistemologia i filozofia nauki

Zwolennik empiryzmu, za pewną uważał wiedzę opartą na doświadczeniach zmysłowych, które, oczyszczone przez umysł z tego, co przypadkowe, tworzyć miały podstawę pojęć ogólnych i definicji – zasadniczego elementu rozumowania nauk.

Za główne zadanie myślenia i działalności naukowej uznał porównywanie faktów lub idei i poszukiwanie związków między nimi. Dokonał podziału nauk na historię, filozofię i sztuki piękne, upatrując ich dominant odpowiednio w pamięci, rozumie i wyobraźni. Filozofii przypisał funkcje metodologiczne. Jako pierwszy zwrócił uwagę na społeczne i biologiczne uwarunkowania ludzkich pojęć i sądów o świecie. Ostatecznie skłaniał się ku sceptycyzmowi, nawet agnostycyzmowi, zakładając niepoznawalność tzw. istoty rzeczy. Przez Władysława Tatarkiewicza uważany był za przedstawiciela wczesnej fazy pozytywizmu[6].

Inne opinie

D’Alembert nie był religijny i czynnie krytykował instytucjonalną religię, zwł. kalwinizm i katolicki zakon jezuitów. Mimo to przyjmował niektóre podstawowe doktryny głoszone przez wiele religii jak istnienie:

Za podstawę moralności uznał niezmienne zasady etyczne, właściwe z natury wszystkim ludziom, a z drugiej strony – właściwie pojęty interes osobisty i społeczny[potrzebny przypis].

Niektóre prace

Okładka Traité de dynamique
  • 1743: Traité de dynamique;
  • 1754: Recherches sur différents points importants du système du monde;
  • 1759: L’essai sur les éléments de philosophie;
  • 1759: De la liberté en musique;
  • 1761: Opuscules mathématiques.

Zobacz też

W matematyce:

W fizyce:

Przypisy

  1. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Jean le Rond d’Alembert w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-09-05]
  2. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać ∂’Alembert: la Science à l’Échelle Humaine (fr.) [dostęp 2021-09-06].
  3. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Beacon for Freedom of Expression (ang.), beaconforfreedom.org [dostęp 2021-09-06]
  4. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Jean Le Rond d'Alembert w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-30].
  5. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Pierre-Simon Laplace, Mathematics Genealogy Project [dostęp 2021-09-05].
  6. D’Alambert i pozytywizm. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Wyd. XXII. T. II: Filozofia nowożytna do roku 1830. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 159. ISBN 978-83-01-14466-1.
  7. Alembert Jean, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-05].

Linki zewnętrzne


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się