Był synem organisty, studiował we Włoszech. Działał jako organista i kapelmistrz w Awinionie, Clermont-Ferrand oraz Paryżu, gdzie w 1722 roku osiadł na stałe. Twórczość Rameau obejmuje 3 zbiory miniatur klawesynowych (Pièces de clavecin – 1706-1728), utwory kameralne (5 koncertów na klawesyn ze skrzypcami lub fletem i altówką – 1741 rok), opery i inne dzieła sceniczne (tragedie liryczne, opery, balety, komedie-balety). W Paryżu patronował mu bogacz i pisarz Alexandre-Jean-Joseph Le Riche de La Popeliniere (1692-1762).
Pierwszą operę napisał dopiero w wieku 49 lat, była to tragedia liryczna Samson napisana we współpracy z Wolterem, jednak nigdy jej nie wystawiono ze względu na niechęć środowisk religijnych do osoby Woltera. Rok później wystawiono tragedię Hippolyte et Aricie (1733), która poniosła klęskę. Drugi wystawiony utwór sceniczny Rameau, opera-balet Les Indes Galantes, odniósł już sukces. Mimo że Rameau był kontynuatorem stylu F. Couperina i J.B. Lully’ego, jego utwory były często uznawane za zbyt nowoczesne, trudne i hałaśliwe. Dlatego w początkowym okresie twórczości scenicznej stał się on obiektem walki zwolenników nowego stylu (ramistów) z tradycjonalistami (lullystami).
Wznowienie jednoczęściowej opery (tzw. Acte de Ballet) Pygmalion w 1751 roku przyniosło kompozytorowi laur zwycięstwa. Niestety już w następnym roku, po przedstawieniu intermezza La serva padronaPergolesiego wybuchł nowy spór, którego stronami byli zwolennicy lekkiego stylu włoskiego i tradycyjnego stylu francuskiego. W sporze między zwolennikami włoskiej opera buffa (buffoniści) i francuskiej tragédie lyrique (antybuffoniści) opowiedział się za tradycją francuską (Erreurs sur la musique dans l’Encyclopédie z 1755 roku). W sporze tym tradycjonaliści przegrali i utwory sceniczne Rameau powoli popadły w zapomnienie.
Renesans twórczości Rameau nastąpił w drugiej połowie XX wieku. Początkowo do repertuaru filharmonicznego powróciły utwory klawesynowe. Wraz ze wzrostem zainteresowania muzyką dawną i grą na oryginalnych instrumentach zaczęto wystawiać opery. W 1956 roku na festiwalu w Aix-en-Provence wystawiono Ballet Bouffon Platée. Pod koniec lat 60. nagrano na płyty Hippolyte et Aricie, gdzie Fedrę kreowała Janet Baker. W latach 70. utwory Rameau nagrywali: Nikolaus Harnoncourt (Castor et Pollux) i Jean-Claude Malgoire (Hippolyte et Aricie). Kolejne dziesięciolecia przyniosły nowe realizacje fonograficzne, których dyrygentami byli: Nicholas McGegan, Sigiswald Kuijken, John Eliot Gardiner, William Christie, Marc Minkowski. Obecnie utwory sceniczne kompozytora są stałym elementem repertuaru oper zachodnioeuropejskich, regularnie powstają też nowe nagrania. W Polsce wystawiono dotąd tylko trzy z dzieł Rameau: Pigmaliona (Warszawa 2015, dyr. Benjamin Bayl, reż. Natalia Kozłowska) i trzykrotnie operę-balet Les Indes Galantes - w Poznaniu w 2004 r. (dyr. Frans Brüggen, reż. Jeroen Lopes Cardozo), we Wrocławiu w 2014 r. (dyr. Tadeusz Zathey, reż. Cezary Tomaszewski i Elżbieta Lejman-Krzysztyniak) oraz w Bydgoszczy w 2016 r. (dyr. Stefan Plewniak, reż. Natalia Kozłowska), a także Platée (Łódź 2021, dyr. Marcin Sompoliński, reż. Natalia Kozłowska)[1]. Ponadto kilka innych (np. Z rodu Boreasza) doczekało się prezentacji w wersjach koncertowych.
W historii muzyki fundamentalne znaczenie mają prace teoretyczne Rameau, w których stworzył podstawy harmoniki funkcyjnej i systemu dur-moll.[potrzebny przypis]
Jego najwybitniejszym dziełem jako teoretyka muzyki było Traité de l'harmonie réduite à ses principes naturels divisé en IV livres (Traktat o harmonii sprowadzonej do jej naturalnych zasad w 4 księgach).
Kompozycje
Typ utworu podawany jest w nawiasie według oryginalnej francuskiej klasyfikacji; tragedię liryczną najczęściej nazywa się operą, opéra-ballet tłumaczy się jako opera-balet (nie opero-balet), a pozostałe według uznania:
Samson (tragedia liryczna – tragédie lyrique) – 5 aktów z prologiem, zaginiona, według niektórych źródeł 1732, według innych ok. 1735, libretto wyd. 1745
Hippolyte et Aricie (tragedia liryczna – tragédie lyrique) – 5 aktów z prologiem, pierwsza wersja 1733, druga wersja 1742
Les Indes galantes (opéra-ballet) – 4 entrées z prologiem, pierwsza wersja 1735 (tylko 2 entrées), druga wersja 1735 (dodane 3. entrée), trzecia wersja 1736 (dodane 4. entrée)
Kastor i Polluks (tragedia liryczna – tragédie lyrique) – 5 aktów z prologiem, pierwsza wersja 1737, druga wersja 1754
Les Fêtes d’Hébé, ou Les Talents Lyriques (opéra-ballet) – entrées z prologiem 1739, druga wersja 1747, trzecia wersja 1756, czwarta wersja 1764 (bez prologu)
Dardanus (tragedia liryczna – tragédie lyrique) – 5 aktów z prologiem, pierwsza wersja 1739, druga wersja 1744, trzecia wersja 1760 (bez prologu)
La princesse de Navarre (comédie-ballet) – 3 akty, pierwsza wersja 1745, druga wersja 1763 (dodany prolog)
Platée (ballet bouffon) – 3 akty z prologiem, pierwsza wersja 1745, druga wersja 1749
Les Fêtes de Polymnie (opéra-ballet) – 3 entrées z prologiem, pierwsza wersja 1745, druga wersja 1753
Les Temple de la Gloire (opéra-ballet) – 5 aktów z prologiem, pierwsza wersja 1745, druga wersja 1746
Les Fêtes de Ramire (acte de ballet) – jednoaktówka, 1745
Les Fêtes de l’Hymen et de l’Amour (opéra-ballet) – 3 entrées z prologiem, pierwsza wersja 1747 (w 1748 wystawiony pt. Les Dieux de l’Egypte), druga wersja 1754
Zaïs (pastorales héroïques) – 3 akty z prologiem, pierwsza wersja 1748, druga wersja 1761 (bez prologu)
_-_001.jpg)
.jpg)
