Jan Olszewski (2006) | |
Pełne imię i nazwisko |
Jan Ferdynand Olszewski |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
20 sierpnia 1930 |
Data i miejsce śmierci |
7 lutego 2019 |
Prezes Rady Ministrów | |
Okres |
od 6 grudnia 1991 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Przewodniczący Ruchu Odbudowy Polski | |
Okres |
od 18 listopada 1995 |
Przynależność polityczna | |
Następca | |
Odznaczenia | |
ⓘJan Ferdynand Olszewski (ur. 20 sierpnia 1930 w Warszawie, zm. 7 lutego 2019 tamże[1]) – polski prawnik, polityk i publicysta, adwokat. Prezes Rady Ministrów w latach 1991–1992. Kawaler Orderu Orła Białego.
W czasie II wojny światowej i okupacji żołnierz Szarych Szeregów oraz uczestnik powstania warszawskiego. Działacz opozycji antykomunistycznej w okresie PRL, obrońca w procesach politycznych, jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników, w 1980 współodpowiedzialny za postępowanie rejestracyjne NSZZ „Solidarność”.
W latach 1991–1993 i 1997–2005 poseł na Sejm I, III i IV kadencji, współzałożyciel Porozumienia Centrum, założyciel i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej oraz Ruchu Odbudowy Polski, w latach 1989–1991 i 2005–2006 członek Trybunału Stanu, w latach 2006–2010 doradca prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Kandydat na urząd prezydenta RP w wyborach w 1995 oraz w 2000.
Syn Ferdynanda i Jadwigi[2][3]. Urodził się w rodzinnym domu przy ulicy Poborzańskiej 21 na warszawskim Bródnie[4] w rodzinie kolejarzy, politycznie związanej z tradycjami polskiego niepodległościowego ruchu robotniczego. Jego matka była stryjeczną siostrą Stefana Okrzei, jednego z założycieli Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, straconego przez Rosjan w trakcie rewolucji w 1905. Miał starszą siostrę Marię (ur. 1923)[5].
W 1937 rozpoczął naukę w szkole powszechnej im. Mikołaja Kopernika w Warszawie[6]. Podczas okupacji niemieckiej był członkiem konspiracyjnego harcerstwa – Szarych Szeregów, do organizacji tej wstąpił w 1943. Działał w tzw. Zawiszy (najmłodszej grupie wiekowej Szarych Szeregów). Był członkiem drużyny PH-100-BP im. Bolesława Prusa na Nowym Bródnie[7], gdzie nosił pseudonim „Orlik”[5][7][8]. Jako łącznik uczestniczył na terenie Pragi w powstaniu warszawskim[9]. W latach 1946–1947 działał w młodzieżowym kole Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisława Mikołajczyka[10]. Brał wówczas udział w kampanii wyborczej na rzecz tej partii w wyborach do Sejmu Ustawodawczego.
Absolwent stołecznego XIII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie (1949). W 1953 ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
Po ukończeniu studiów pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości (do 1954), później w Zakładzie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (do 1956).
W latach 1956–1957 był członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Po prostu”. Napisał z Walerym Namiotkiewiczem i Jerzym Ambroziewiczem tekst Na spotkanie ludziom z AK (zamieszczony w tym czasopiśmie w wydaniu z 11 marca 1956), w którym autorzy wzywali do rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej. W swoich artykułach wskazywał nadużycia w sądownictwie i wymiarze sprawiedliwości, opisywał symbiozę aparatu partyjnego ze środowiskiem przestępczym na prowincji. Od 1957 miał utrzymywany przez dwa lata zakaz publikowania jako dziennikarz.
W latach 1956–1962 należał do Klubu Krzywego Koła, od 1958 do 1961 wchodził w skład zarządu tego klubu. Po rozwiązaniu tej organizacji uczestniczył w spotkaniach u Jana Józefa Lipskiego. Według pracy Ludwika Hassa Jan Olszewski został przyjęty do wolnomularstwa 1 maja 1962 w niezależnej loży „Kopernik” w Warszawie. W loży tej nadano mu w 1964 stopień mistrza, później miał być drugim dozorcą, mówcą i wielkim przysposobicielem Wielkiej Loży Narodowej Polski[11]. Jan Olszewski w wywiadzie-rzece Prosto w oczy twierdził, że reaktywowana loża „Kopernik” służyła jedynie jako kamuflaż dla kontynuowania pewnych wątków działalności Klubu Krzywego Koła w konspiracji[12].
W latach 60. był obrońcą w procesach politycznych m.in. Melchiora Wańkowicza (1964), Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego (1965), Janusza Szpotańskiego (1968), Adama Michnika i Jana Nepomucena Millera. W latach 1968–1970, w związku z obroną studentów aresztowanych w czasie manifestacji marcowych w Warszawie, był zawieszony w prawie wykonywania zawodu. Po tym okresie powrócił do pracy jako adwokat. W 1970 brał udział jako obrońca w procesie działaczy niepodległościowej organizacji Ruch.
W grudniu 1975 był inicjatorem, współautorem (wraz z Jackiem Kuroniem i Jakubem Karpińskim) oraz sygnatariuszem Listu 59, apelu do Sejmu PRL zawierającego protest przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji PRL oraz deklarację celów opozycji. W styczniu 1976 z Wojciechem Ziembińskim napisał skierowany do Sejmu PRL List 14, będącego kolejnym protestem przeciwko wprowadzeniu do konstytucji zapisu o nienaruszalności sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Podpisał również oświadczenie 14 intelektualistów z czerwca 1976, solidaryzujące się z protestami robotniczymi.
W 1976 znalazł się wśród założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W okresie swojej działalności w PPN latach 1976–1980 ogłosił ponad pięćdziesiąt publikacji programowych. W 1977 napisał, wydany przez tę organizację i następnie wznawiany w ramach drugiego obiegu wydawniczego, poradnik Obywatel a Służba Bezpieczeństwa, który stał się instrukcją dla opozycjonistów rozpracowywanych przez funkcjonariuszy SB w okresie stanu wojennego. Należał do czteroosobowego kierownictwa PPN wraz ze Zdzisławem Najderem, Andrzejem Kijowskim i Janem Józefem Szczepańskim.
W 1976 uczestniczył w zakładaniu Komitetu Obrony Robotników. Był współautorem jego Apelu do społeczeństwa i władz PRL z 23 września tegoż roku. Celowo nie umieszczono go na liście ujawnionych członków KOR, co ułatwiało mu udzielanie pomocy prawnej robotnikom represjonowanym i sądzonym po wydarzeniach czerwcowych. W październiku tego samego roku wraz z Anielą Steinsbergową i Józefem Rybickim rozważał powołanie Komitetu Obrony Praw Człowieka, który współpracowałby z podobnymi organizacjami spoza Polski. Od stycznia 1977 brał aktywny udział w rozmowach środowiska Nurtu Niepodległościowego z przedstawicielami KOR-u – Jackiem Kuroniem, Janem Józefem Lipskim, Antonim Macierewiczem i Piotrem Naimskim[13]. We wrześniu 1977 podpisał Deklarację Ruchu Demokratycznego, będącą dokumentem programowym środowiska KOR-u.
We wrześniu 1980 włączył się w organizowanie niezależnego związku zawodowego w Warszawie. Na spotkaniu przedstawicieli niezależnych związków w Gdańsku 17 września tegoż roku wystąpił, obok Karola Modzelewskiego, z koncepcją, by wszystkie nowo powstałe związki zjednoczyły się w jedną strukturę ogólnopolską, co zostało zaakceptowane. Był doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej (od października 1981 Komisji Krajowej) Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” oraz zarządu Regionu Mazowsze związku[14], a także jednym z autorów pierwszego statutu „Solidarności”. Prowadził następnie (wraz z Wiesławem Chrzanowskim) postępowanie rejestracyjne NSZZ „S” przed sądem w Warszawie, później także postępowanie rejestracyjne NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. W grudniu 1980 współtworzył powołany przez KKP Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Od stycznia 1981 wchodził w skład rady programowo-konsultacyjnej Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych przy KKP. Wraz z mecenasem Władysławem Siłą-Nowickim opracował analizę sytuacji przedłożoną Komisji Krajowej „Solidarności” na ostatnim posiedzeniu przed wprowadzeniem 13 grudnia 1981 stanu wojennego[15].
Po wprowadzeniu stanu wojennego (wraz z Wiesławem Chrzanowskim) bezskutecznie zabiegał o to, aby internowany Lech Wałęsa zaapelował do władz podziemnej „Solidarności” o odwołanie protestów planowanych na 31 sierpnia 1982[16]. W 1982 brał udział w panelowych dyskusjach organizowanych przez oficjalne stronnictwo katolickie PZKS[17]. Jako reprezentant sekretarza KEP Bronisława Dąbrowskiego prowadził rozmowy z przedstawicielami władzy mające na celu doprowadzenie do zwolnienia z więzień i obozów internowania osób chorych. Brał udział w procesach przeciwko organizatorom strajków i podziemnym wydawcom. Był obrońcą m.in. Lecha Wałęsy, Zbigniewa Romaszewskiego oraz Zbigniewa Bujaka. Wiosną 1983 był inicjatorem wspólnego oświadczenia podziemnego NSZZ „Solidarność”, związków branżowych i autonomicznych, zawierającego protest przeciwko delegalizacji wszystkich związków zawodowych w Polsce. Został wówczas zatrzymany na 48 godzin, po czym – bezpośrednio po zwolnieniu – pojawił się na sali sądowej jako obrońca w procesie członków podziemnego Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu „Solidarności”.
Z upoważnienia prymasa Józefa Glempa i rodziny księdza Jerzego Popiełuszki w 1984 i 1985 występował jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego w procesie zabójców duchownego[18]. W mowie oskarżycielskiej, transmitowanej wówczas przez radio, przedstawił swoją wersję wydarzeń, dowodząc, że morderstwo związanego z „Solidarnością” księdza było polityczną prowokacją, mającej na celu rozpętanie w kraju zamieszek.
Należał do sygnatariuszy oświadczenia z 31 maja 1987, wydanego przez grono osób zaproszonych przez Lecha Wałęsę, zawierającego podstawowe cele opozycji. Po zatrzymaniu ukrywającego się Kornela Morawieckiego miał być jego obrońcą, ale skutecznie nakłonił go (m.in. wraz z Andrzejem Stelmachowskim) do emigracji z PRL w kwietniu 1988[19][20]. W maju 1988 z ramienia episkopatu był jednym z mediatorów (wraz z Haliną Bortnowską i Andrzejem Stelmachowskim) w rozmowach podczas strajku w Hucie im. Lenina. Potem uczestniczył w rozmowach księdza Alojzego Orszulika z generałami Czesławem Kiszczakiem i Zbigniewem Pudyszem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, gdzie dyskutowano na temat „potrzeby ratowania kraju”[21]. W grudniu 1988, w związku z planowanymi rozmowami Okrągłego Stołu współtworzył Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Podejmował działania celem wyjaśnienia okoliczności zabójstw dokonanych w 1989 na księżach Stefanie Niedzielaku, Stanisławie Suchowolcu i Sylwestrze Zychu.
Od 1982 do 1989 publikował w „Przeglądzie Katolickim”, w 1989 rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Solidarność”.
Z racji swej działalności opozycyjnej był rozpracowywany od 1963 przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy o kryptonimie „Obrońca”, którą zakończono 30 września 1989. Ponadto był inwigilowany w ramach spraw operacyjnego rozpracowania i spraw obiegowych o kryptonach „Poeta” (dot. Jana Józefa Lipskiego), „Samorząd”, „Hazardziści” (dot. Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela), „Gracze” (dot. Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”), „Emisariusz” (dot. Kazimierza Świtonia), „Debata” (dot. I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”), „Madryt” (dot. działalności Komitetu Helsińskiego w Polsce), „Syndyk” (dot. Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”) oraz „Żądło” (dot. Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”)[22].
Był uczestnikiem obrad Okrągłego Stołu (jako ekspert strony solidarnościowej w podzespole ds. reformy prawa i sądów). Nie kandydował do Sejmu kontraktowego. W latach 1989–1991 pełnił funkcje zastępcy przewodniczącego Trybunału Stanu. W październiku 1989 został członkiem Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[23], a w 1990 był współzałożycielem i fundatorem Polskiej Fundacji Katyńskiej[24].
Od 1990 należał do Porozumienia Centrum. Jesienią tego samego roku uczestniczył w przygotowaniu programu wyborczego Lecha Wałęsy i był jego mężem zaufania w Państwowej Komisji Wyborczej w wyborach prezydenckich. Został następnie członkiem komitetu doradczego przy prezydencie Lechu Wałęsie (1991).
W wyborach parlamentarnych w 1991 uzyskał mandat posła na Sejm I kadencji z listy Porozumienia Obywatelskiego Centrum. Zasiadał w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, a także w komisjach sejmowych: nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw konstytucyjnych, Komisji Sprawiedliwości oraz Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych. Ponadto brał udział w pracach Podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego oraz Podkomisji organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządu terytorialnego[25].
6 grudnia 1991 Sejm I kadencji na wniosek prezydenta powołał go na stanowisko prezesa Rady Ministrów[26]. Po sformowaniu składu Rady Ministrów jego gabinet uzyskał wotum zaufania 23 grudnia. Pierwszą wizytę zagraniczną jako premier złożył w lutym 1992 w Watykanie.
Jako premier deklarował spowolnienie prywatyzacji majątku państwowego, wspierał rolnictwo, wprowadzając ceny minimalne na produkowaną żywność i dopłaty do paliwa rolniczego[27], opowiadał się też za dekomunizacją w Ministerstwie Obrony Narodowej (obejmującą wszystkich żołnierzy i pracowników cywilnych Sił Zbrojnych RP i ministerstwa) oraz w MSW w tym Urzędzie Ochrony Państwa i Policji (obejmującą też pracowników cywilnych podległych MSW niebędących funkcjonariuszami), nie przygotowując w trakcie kierowania Radą Ministrów rozwiązań prawnych w tym zakresie. W maju 1992 wyraził swój sprzeciw koncepcji przekazywania baz opuszczanych przez wojska rosyjskie stacjonujące w Polsce w ręce międzynarodowych spółek polsko-rosyjskich. Uchwałą Sejmu z 5 czerwca 1992 Jan Olszewski został pozbawiony urzędu na skutek uchwalenia wotum nieufności. Głosowanie złożonego w maju wniosku o odwołanie rządu zostało przyspieszone w związku z działaniami ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza w ramach wykonywania tzw. lustracyjnej uchwały Sejmu i sporządzeniem listy Macierewicza.
W 1992 wystąpił z Porozumienia Centrum, został założycielem Ruchu dla Rzeczypospolitej, w którym objął funkcję przewodniczącego (po rozłamie w 1993 został honorowym przewodniczącym RdR Stanisława Węgłowskiego). Razem m.in. z Partią Wolności Kornela Morawieckiego i Akcją Polską Antoniego Macierewicza zawiązał przed wyborami parlamentarnymi w 1993 Koalicję dla Rzeczypospolitej, która z wynikiem 2,7% nie przekroczyła progu wyborczego. On sam, kandydując do Sejmu z okręgu warszawskiego, uzyskał 39 071 głosów.
Po utracie mandatu poselskiego brał udział w różnych inicjatywach integrujących pozaparlamentarne ugrupowania prawicowe (m.in. w ramach Konwentu Świętej Katarzyny). W wyborach prezydenckich w 1995 zajął czwarte miejsce, uzyskując 6,86% poparcia (1 225 453 głosów). W II turze nie poparł żadnego z kandydatów.
Po uzyskaniu tego wyniku założył nową partię pod nazwą Ruch Odbudowy Polski, która w 1996 w sondażach uzyskiwała nawet kilkanaście procent poparcia. Pozycja nowego ugrupowania zaczęła słabnąć w związku z powstaniem Akcji Wyborczej Solidarność, do której przystąpiła znacząca większość pozasejmowych partii. W wyborach w 1997 ROP odniósł względną porażkę, uzyskując 5,56% głosów i otrzymując sześć mandatów poselskich w Sejmie III kadencji. Jeden z nich przypadł Janowi Olszewskiemu, który został członkiem Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka.
Ponownie zarejestrował się jako kandydat na urząd prezydenta w wyborach w 2000. Wycofał się jednak przed dniem głosowania, udzielając poparcia Marianowi Krzaklewskiemu. Wcześniej – w sierpniu tego samego roku – doznał obrażeń w wypadku samochodowym, w którym zginął członek władz ROP Waldemar Grudziński. W wyborach parlamentarnych w 2001 po raz trzeci został posłem z okręgu warszawskiego, tym razem z listy Ligi Polskich Rodzin (zdobywając 13 255 głosów). Ponownie brał udział w pracach Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Nie przystąpił do klubu LPR, pozostając posłem niezrzeszonym. 27 sierpnia 2002 współtworzył z dwoma innymi posłami Koło Poselskie ROP.
Wraz z Antonim Macierewiczem i Gabrielem Janowskim przed wyborami parlamentarnymi w 2005 stworzył federacyjną partię pod nazwą Ruch Patriotyczny, która w wyborach do Sejmu uzyskała 1,05% głosów. Sam Jan Olszewski w tych wyborach bez powodzenia ubiegał się o mandat senatora w okręgu warszawskim, uzyskując około 123 tys. głosów (16,22%) i zajmując 6. miejsce.
W latach 2005–2006 ponownie był zastępcą przewodniczącego Trybunału Stanu. Od 10 kwietnia 2006 był doradcą prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do spraw politycznych. W wyborach parlamentarnych w 2007 miał kandydować do Senatu z ramienia Prawa i Sprawiedliwości, jednak za jego kandydaturą nie zebrano wymaganej liczby podpisów[28]. 9 listopada tego samego roku objął stanowisko szefa komisji weryfikacyjnej Wojskowych Służb Informacyjnych, zastępując na tym stanowisku Antoniego Macierewicza. 20 stycznia 2011 zrezygnował z funkcji przewodniczącego Ruchu Odbudowy Polski (który 23 czerwca 2012 uległ samorozwiązaniu).
W 2011 doznał udaru mózgu, od tego czasu zmagał się z ciężką chorobą. W listopadzie 2018 w wyniku zasłabnięcia trafił do jednego z warszawskich szpitali, gdzie 7 lutego 2019 zmarł[29][30]. Po jego śmierci wyłożono księgi kondolencyjne w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a także w urzędach miejskich (np. w Gdańsku i Kołobrzegu) oraz w urzędach wojewódzkich (w tym w Krakowie i Lublinie)[31][32][33][34][35]. 14 lutego uchwałę upamiętniającą Jana Olszewskiego przyjął Senat[36][37]. Dzień później hołd premierowi oddała Komisja Europejska, na znak żałoby flagi Unii Europejskiej w Brukseli opuszczono do połowy masztu[38][39].
Uroczystości pogrzebowe o charakterze państwowym odbyły się 15 i 16 lutego 2019. Na te dni została przez prezydenta Andrzeja Dudę zarządzona żałoba narodowa[40][41]. Pierwszego dnia trumna z ciałem byłego premiera została wystawiona w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów[42]. Później w kościele św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży pod przewodnictwem biskupa pomocniczego warszawskiego Michała Janochy (siostrzeńca Jana Olszewskiego) odprawiona została msza święta żałobna w intencji zmarłego; po niej kondukt żałobny z trumną wyruszył z KPRM do sanktuarium Matki Bożej Łaskawej na Starym Mieście[43].
Drugiego dnia trumnę przeniesiono do bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie, gdzie odprawiona została msza święta pogrzebowa[44], której przewodniczył biskup Michał Janocha. Odczytano listy kondolencyjne od metropolity warszawskiego kardynała Kazimierza Nycza, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego i prymasa Polski abp. Wojciecha Polaka. Mszę świętą koncelebrowali członkowie KEP, w tym biskupi Antoni Dydycz, Stanisław Stefanek i Tadeusz Bronakowski, uczestniczył w niej nuncjusz apostolski Salvatore Pennacchio. Homilię wygłosił Antoni Dydycz[45]. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyli m.in. prezydent Andrzej Duda z małżonką Agatą Kornhauser-Dudą, premier Mateusz Morawiecki, marszałkowie Sejmu i Senatu – Marek Kuchciński oraz Stanisław Karczewski, byli premierzy Jerzy Buzek, Jarosław Kaczyński i Beata Szydło, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, ministrowie i parlamentarzyści[45][46]. Trumnę z ciałem Jana Olszewskiego w kondukcie przetransportowano pod pomnik Powstania Warszawskiego, gdzie byłego premiera pożegnali żołnierze Armii Krajowej, powstańcy warszawscy oraz działacze antykomunistycznej opozycji w PRL. Jan Olszewski przy asyście wojskowej został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[44] (kwatera A2 dod./Aleja Zasłużonych/4)[47].
Wybory | Komitet wyborczy | Organ | Okręg | Wynik | |
---|---|---|---|---|---|
1991 | Porozumienie Obywatelskie Centrum | Sejm I kadencji | nr 1 | 39 560 (5,50%)[48] | |
1993 | Koalicja dla Rzeczypospolitej | Sejm II kadencji | nr 1 | 39 071 (4,84%)[49] | |
1995 | Ogólnopolski KW Jana Olszewskiego | Prezydent RP | – | 1 225 453 (6,86%)[50] | |
1997 | Ruch Odbudowy Polski | Sejm III kadencji | nr 1 | 59 015 (7,42%)[51] | |
2001 | Liga Polskich Rodzin | Sejm IV kadencji | nr 19 | 13 255 (1,80%)[52] | |
2005 | Ruch Patriotyczny | Senat VI kadencji | nr 18 | 123 387 (16,22%)[53] |
Był żonaty z dziennikarką Martą Olszewską (1932–2020[54]). Był także wujem i ojcem chrzestnym Michała Janochy, biskupa pomocniczego archidiecezji warszawskiej[55].
3 maja 2009, w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych i wolnej Polski, za działalność państwową i publiczną, został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego[56]. Był później członkiem kapituły tego orderu.
W 2019 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wolności i Solidarności[57].
W 2008 rada Polskiej Fundacji Katyńskiej przyznała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej[58]. W 2013 został wyróżniony Nagrodą im. św. Grzegorza I Wielkiego przyznawaną przez miesięcznik „Niezależna Gazeta Polska – Nowe Państwo”[59].
Otrzymał tytuły honorowego obywatela Świdnika (2010)[60] i Warszawy(2014)[61].
W telewizyjnym programie satyrycznym Polskie zoo Marcina Wolskiego Jan Olszewski został przedstawiony jako koala.
Film dokumentalny Nocna zmiana z 1994, zrealizowany przez Jacka Kurskiego i Michała Balcerzaka, poświęcono kulisom odwołania rządu Jana Olszewskiego w czerwcu 1992[62]. Film ten powstał także na podstawie książki Jacka Kurskiego i Piotra Semki pt. Lewy czerwcowy (Editions Spotkania, Warszawa 1992). Wydarzeniami tymi inspirowany był również singel „Panie Waldku, Pan się nie boi czyli lewy czerwcowy” zespołu Kult z 1998; w teledysku do tej piosenki wykorzystano m.in. sceny z filmu Nocna Zmiana[63].
Jan Olszewski stał się również jednym z głównych bohaterów powieści Marcina Wolskiego Alterland (W.A.B., Warszawa 2003)[64]. Jest bohaterem powstałego w 2017 fabularyzowanego filmu dokumentalnego pt. Prawnik w czasach bezprawia w reżyserii Jolanty Kessler[65]. Poświęcono mu też zredagowaną przez Jerzego Urbanowicza i Elżbietę Urbanowicz książkę Racja stanu. Janowi Olszewskiemu (Zysk i S-ka, Poznań 2011, ISBN 978-83-7506-649-4). W 2019 ukazała się książka Justyny Błażejowskiej pt. Ta historia wciąż trwa. Wspomnienia Jana Olszewskiego (Zysk i S-ka, IPN, Poznań 2019, ISBN 978-83-8116-667-6)[66].
Jego imieniem nazwano m.in. rondo w Szczecinie[67] oraz salę konferencyjną w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku[68]. Imieniem Jana Olszewskiego nazwano również salę nr 511 w budynku „U” Kancelarii Sejmu (2020)[69] oraz salę konferencyjną w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (2022)[70]. W 2020 w Sejmie odsłonięto popiersie byłego premiera autorstwa Adama Myjaka[69]. W 2023 został patronem Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, założonej w trakcie trwania jego gabinetu[71][72].
Pierwszy w Polsce pomnik Jana Olszewskiego odsłonięto 4 czerwca 2021 w podwarszawskim Okuniewie[73][74]. W 2022 odsłonięto pomnik Jana Olszewskiego umieszczony przy wejściu głównym gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów[75]. W tym samym roku w sanktuarium Matki Bożej Różańcowej w Warszawie umieszczono tablicę upamiętniającą jego postać[76].
Jego wizerunek znalazł się na awersie monety o nominale 10 zł (2021)[77] oraz na wyemitowanym przez Pocztę Polską w nakładzie 100 tysięcy sztuk okolicznościowym znaczku pocztowym o nominale 4,5 zł (2022)[78].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.