O‘zbek tili
Ўзбек тили
Obszar

Uzbekistan, Rosja, Turkmenistan, Afganistan i inne

Liczba mówiących

ok. 33 milionów

Pismo/alfabet

łacińskie (do 1992: cyrylica), arabskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Uzbekistan
Organ regulujący Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti
UNESCO 1 bezpieczny↗
Kody języka
ISO 639-1 uz
ISO 639-2 uzb
ISO 639-3 uzb
IETF uz
Glottolog uzbe1247
Ethnologue uzb
GOST 7.75–97 узб 710
WALS uzb
SIL UZB
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku uzbeckim
Słownik języka uzbeckiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język uzbecki (uzb. O‘zbek tili, Oʻzbekcha; Ўзбек тили, Ўзбекча’) – język z rodziny języków tureckich, urzędowy w Uzbekistanie. Dane mówiące o liczbie mówiących językiem uzbeckim są rozbieżne. Zgodnie ze spisem powszechnym, przeprowadzonym w 1989 roku, językiem uzbeckim na terenie byłego ZSRR posługiwało się ok. 16,7 mln osób. Poza Uzbekistanem uzbecki jest i był w przeszłości używany głównie w Afganistanie, gdzie liczbę jego użytkowników ocenia się na ok. 1,2–1,4 mln osób. Uzbeckim posługują się także Uzbecy osiadli w sąsiednich republikach środkowoazjatyckich: w Kazachstanie, Kirgistanie, azjatyckiej części Rosji, w Turkmenistanie, a także w Chinach. Stosunkowo niewielkie skupiska emigrantów uzbeckich występują w Australii, Izraelu, Niemczech, Turcji, na Ukrainie i w Stanach Zjednoczonych. W 2019 roku w Polsce był tylko jeden aktywny tłumacz przysięgły języka uzbeckiego[1].

Jeśli chodzi o specyfikę języka uzbeckiego, bardzo charakterystyczna jest nieobecność harmonii wokalicznej, typowej dla innych języków tureckich. W fonetyce, gramatyce oraz leksyce widoczne są bardzo silne wpływy języka perskiego, w leksyce obecne są również zapożyczenia arabskie (starsze) oraz rosyjskie (nowsze).

Alfabet uzbecki

 Osobny artykuł: Alfabet uzbecki.

Język uzbecki do 1927 roku zapisywany był alfabetem arabskim, później łacińskim, od 1940 roku w czasach Uzbeckiej SRR – cyrylicą. Od 1992 roku oficjalnym zapisem jest alfabet oparty na angielskim wariancie pisma łacińskiego (z dwuznakami „ch”, „sh”, z „j” dla dźwięku ʤ), jednak w użyciu jest także cyrylica. Ludność uzbecka w Chinach i Afganistanie stosuje zapis alfabetem arabskim.

Arabski Cyrylica Łaciński Wymowa IPA[2]
ﺍ, ه А а A a æ
ﺏ Б б B b b
چ Ч ч Ch ch ʧ
ﺩ Д д D d d
ﻩ Е е E e e
ﻑ Ф ф F f f
گ Г г G g ɡ
ﻍ Ғ ғ Gʻ gʻ ɣ
ﺡ, ﻩ Ҳ ҳ H h h
ی И и I i i
ﺝ, ژ Ж ж J j ʤ, ʒ
ﻙ К к K k k'
ﻕ Қ қ Q q q
ﻝ Л л L l l
ﻡ М м M m m
ﻥ Н н N n n
ﺍ О о O o ɒ
ﻭ Ў ў Oʻ oʻ o
پ П п P p p
ﺭ Р р R r r
ﺙ, ﺱ, ﺹ С с S s s
ﺵ Ш ш Sh sh ʃ
ﺕ, ﻁ Т т T t t
ﻭ У у U u u
ﻭ В в V v v, w
ﺥ Х х X x x, χ
ی Й й Y y j
ﺫ, ﺯ, ﺽ, ﻅ З з Z z z
ء, ع Ъ ъ ʼ ʔ
  • Cyrylickim literom Ё ё, Ю ю, Я я odpowiadają łacińskie dwuznaki Yo yo, Yu yu, Ya ya.
  • Cyrylickiej literze Е е na początku wyrazu i po samogłoskach odpowiada łaciński dwuznak Ye ye. Po spółgłosce odpowiada natomiast E e.
  • Cyrylickiej literze Ц ц odpowiada łaciński dwuznak Ts ts lub litera S s, w zależności od pozycji w wyrazie.
  • Cyrylickiemu zbiegu liter сҳ w alfabecie łacińskim odpowiada zestawienie sh.
  • Cyrylickiej literze Э э odpowiada łacińska litera E e.

Harmonia samogłosek

Język perski miał silny wpływ na kształtowanie się języka uzbeckiego. Poza użyczeniem mu dużej ilości słów wpłynął również na fonetykę uzbecką, w tak dużym stopniu, że standard języka uzbeckiego jest jedynym standardem języka turkijskiego, gdzie nie występuje harmonia samogłosek.

Harmonia samogłosek w tureckim i jej brak w uzbeckim
polski turecki uzbecki
skrzydło kanat qanot
skrzydła kanatlar qanotlar
grunt yer yer
grunty yerler yerlar
Samogłoski perskie i uzbeckie
System samogłosek perskich, identyczny do uzbeckiego.

Ponadto, zestaw samogłosek uzbeckich i perskich jest identyczny, czyli /æ/, /ɒ/, /e/, /i/, /o/, /u/.[3]

Zwroty

  • dzień dobry – assalomu alaykum (ассалому алайкум)
  • do widzenia – xayr (хайр)
  • dziękuję – rahmat (раҳмат)
  • proszę (kiedy coś daję) – marhamat (марҳамат)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Lista tłumaczy przysięgłych / Tłumacze przysięgli / Rejestry i ewidencje / Biuletyn Informacji Publicznej [online], bip.ms.gov.pl [dostęp 2019-04-05].
  2. ↑ Andrée Sjoberg, Uzbek Structural Grammar, Indiana University 1963.
  3. ↑ Uzbek Language - Structure, Writing & Alphabet - MustGo [online], MustGo.com [dostęp 2022-08-23] (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Uzbecko-angielski słownik online
Języki ałtajskie
turkijskie
mongolskie
tunguskie

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się