 |
Ten artykuł należy dopracować |
| |||||||
| Obszar | Szwecja, Finlandia i inne | ||||||
| Liczba mówiących | 10 milionów (jako język ojczysty) | ||||||
| Pismo/alfabet | łacińskie | ||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Szwecja, Finlandia, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej | ||||||
| Organ regulujący | Rada Języka Szwedzkiego | ||||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-1↗ | sv | ||||||
| Kod ISO 639-2↗ | swe | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | swe | ||||||
| IETF | sv | ||||||
| Glottolog | swed1254 | ||||||
| Ethnologue | swe | ||||||
| GOST 7.75–97 | шве 805 | ||||||
| WALS | swe | ||||||
| SIL | SWD | ||||||
| Występowanie | |||||||
| |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język szwedzki (szw. svenska språket, svenska) – język z grupy skandynawskiej języków germańskich, będący językiem ojczystym dla przeszło 10 milionów osób, głównie w Szwecji i w niektórych częściach Finlandii. Język szwedzki ma status języka urzędowego w Szwecji oraz - obok fińskiego - w Finlandii. Język szwedzki jest dość dobrze zrozumiały dla użytkowników języka norweskiego, w mniejszym stopniu także dla duńskiego, których dialekty tworzą z dialektami szwedzkimi kontinuum. Język standardowy w Szwecji, tzw. rikssvenska (szwedzki państwowy), opiera się na dialektach regionu sztokholmskiego.
W sytuacjach nieformalnych powszechnie używane są zróżnicowane dialekty nieliterackie. Większość jest jednak dobrze zrozumiała dla pozostałych użytkowników języka szwedzkiego. Obecnie można wyróżnić dwa zespoły dialektów: w Szwecji i Finlandii (tzw. fińska odmiana języka szwedzkiego). Istnieje też zespół dialektów języka szwedzkiego z Estonii, jednak jego znaczenie zmniejszyło się, odkąd po zajęciu Estonii przez Armię Czerwoną prawie wszyscy Estońscy Szwedzi opuścili ją. W południowej części Szwecji – Skanii (Skåne) – język mówiony uległ silnym wpływom duńskim, z bardzo gardłową wymową. Ludność Wysp Alandzkich mówi dialektem zbliżonym do północnosztokholmskiego. Większość zapożyczeń w języku szwedzkim pochodzi z języków: niemieckiego, francuskiego i angielskiego, pośrednio z łaciny i greki.
Charakterystyczną cechą języka szwedzkiego jest obfitość samogłosek, posiadających 9 fonemów podstawowych, a wliczając w nie rozróżnienie między długimi i krótkimi samogłoskami – 17 fonemów samogłoskowych. Szwedzka spółgłoska ''sj'' (sj-ljudet), której warianty - w zależności od dialektu - odpowiadają w przybliżeniu głoskom ''h'', ''sz'' lub ''ś''. W wersji podstawowej nie ma odpowiednika w innych językach (choć w podobny sposób wymawia się ją w języku holenderskim).
Pierwsze ślady języka północnogermańskiego pochodzą z III wieku. Około IX wieku, w okresie wikińskim, pojawił się norrønt, a potem dansk tunga, czyli niezróżnicowane germańskie języki Północy. Potem nastąpiło rozszczepienie na języki północnogermańskie wschodnie i północnogermańskie zachodnie. W XII wieku zaczęto używać języka określanego jako szwedzki runiczny, zapisywany w alfabecie fuþark – piśmie przystosowanym do rycia w drewnie. Fuþark mógł pochodzić od pisma Etrusków, ale mógł być także alfabetem rdzennie skandynawskim. Został wyparty przez alfabet łaciński, przyjęty wraz z chrześcijaństwem.
W XIII wieku pojawił się język, który dzisiaj jest określany klasycznym szwedzkim. W XVI wieku zaczęto obserwować tendencje do tworzenia języka ponaddialektalnego, czy to w postaci języka pism religijnych, czy świeckiego języka pism urzędowych – tzw. języka kancelaryjnego. W XVIII wieku unifikujący wpływ w zakresie wymowy miał dwór królewski – na tym tle zarysował się podział na język „chłopski” (bondska) i „dworski” (hovsvenska). U podłoża wymowy języka dworskiego leżała wymowa Sztokholmu i prowincji Uppland. Język ten współcześnie stanowi podstawę ponaddialektalnego języka pisanego (rikssvenska).
W standardowym języku szwedzkim funkcjonują dwa rodzaje gramatyczne: nijaki (neutrum, ett-ord) i wspólny (utrum, ogólny, nienijaki, en-ord), który powstał z połączenia rodzaju męskiego i żeńskiego. Jednakże niewielka część dialektów języka szwedzkiego rozróżnia jeszcze 3 rodzaje gramatyczne. Około 80–75% szwedzkich rzeczowników ma rodzaj ogólny (en), a około 20–25% rodzaj nijaki (ett). Szwedzki rzeczownik odmienia się przez 2 przypadki: mianownik i dopełniacz (s-genitiv), w którym formy dzierżawcze tworzy się poprzez dodanie końcówki -s –, podobnie jak w angielskim. Forma dopełniacza jest bywa zastępowana przez złożenia (zrosty), np. budgetförslag (propozycja budżetu), jako budget (budżet) + förslag (propozycja).
W języku szwedzkim jest pięć deklinacji, należy to uwzględnić podczas tworzenia liczby mnogiej. Deklinacje szwedzkiego rzeczownika obejmują nie tylko tworzenie liczby mnogiej, ale także form określonych rzeczowników i niejednokrotnie rzeczownika trzeba uczyć się wraz z jego rodzajem, jego formą określoną i formą liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n, rzadko z przegłosem (czyli zmianą samogłoski w temacie), jeszcze rzadziej sam przegłos bez końcówki, zaś ok. 25% szwedzkich rzeczowników ma taką samą formę zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej – np. ett rum – två rum, czyli: jeden pokój – dwa pokoje. Są to głównie rzeczowniki nijakie, czyli takie, które wymagają rodzajnika ''ett''.
Pierwsza deklinacja dotyczy rzeczowników dwu i więcej sylabowych rodzaju wspólnego, zakończonych na nieakcentowane -a. Liczbę mnogą tworzy się przez usunięcie nieakcentowanego -a i dodanie końcówki -or. Formę określoną w liczbie mnogiej tworzy się przez dodanie do końcówki -or końcówki -na:
en klocka – klockor – klockorna
↳(Kolejno: nieokreślona liczba pojedyncza, nieokreślona liczba mnoga, określona liczba mnoga)
Istnieje jednak kilka wyjątków w stosunku do tej deklinacji, między innymi:
Charakterystyczną cechą szwedzkich rodzajników jest to, że rodzajnik określony jak: „der, die, das” w niemieckim i „the” w angielskim, w językach północno-germańskich jest końcówką, którą przyklejamy do rzeczownika: -et dla rodzaju nijakiego, -en dla rodzaju ogólnego i: -na, -en albo -a dla liczby mnogiej[1].
Formy określonej rzeczownika używamy, gdy przedmiot o którym mówimy jest jakimś konkretnym przedmiotem i jest nam znany.
Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego to „en”, a dla rodzaju nijakiego „ett”.
Forma nieokreślona liczby mnogiej nie posiada żadnego rodzajnika. Zresztą tak samo jak w pozostałych językach germańskich.
System określoności rzeczownika w języku szwedzkim jest bardzo rozbudowany. Rodzajniki nieokreślone tak samo jak w niemieckim (ein, eine) i angielskim (a, an) są przedimkami, natomiast rodzajniki określone są końcówkami, które doklejamy do rzeczownika. Dodatkowo dochodzą jeszcze tzw. wolno stojące rodzajniki określone, których używamy, gdy przed rzeczownikiem w formie określonej stoi przymiotnik lub kilka przymiotników – są to: det [czyt. de] dla rodzaju nijakiego, den [czyt. den] dla rodzaju ogólnego i de [czyt. dom] dla liczby mnogiej.
Wśród rodziny indoeuropejskiej, rodzajnik który występuje po rzeczowniku, oprócz języków północnogermańskich występuje jedynie w bułgarskim i macedońskim (słowiańskie) oraz rumuńskim (romański).
Przykład odmiany rzeczownika rodzaju ogólnego, deklinacja II (en bil – samochód) i rzeczownika rodzaju nijakiego, deklinacja V (ett hus – dom).
W nawiasach podano tzw. wolno stojący rodzajnik określony, który pojawia się tylko wtedy, jeżeli przed rzeczownikiem w formie określonej pojawi się przymiotnik. Właściwy rodzajnik określony jest końcówką. W tym przypadku: -en lub -et w liczbie pojedynczej oraz -na lub -en w liczbie mnogiej)
Przykłady są podane wraz z ich niemieckimi i angielskimi „odpowiednikami”.
en bil – ein Auto – a car – l. poj., forma nieokreślona
(den) bilen – das Auto – the car – l. poj., forma określona
bilar – Autos – cars – l. mnoga, forma nieokreślona
(de) bilarna – die Autos – the cars – l. mnoga, forma określona
ett hus – ein Haus – a house – l. poj., forma nieokreślona
(det) huset – das Haus – the house – l. poj., forma określona
hus – Häuser – houses – l. mnoga, forma nieokreślona
(de) husen – die Häuser – the houses – l. mnoga, forma określona
Język szwedzki posiada, jeśli chodzi o formę, tylko dwa przypadki, a mianowicie:
Przypadek główny ma postać bezkońcówkową, czyli nie jest nacechowany formalnie. Może on występować z rodzajnikiem lub bez.
| Forma | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
|---|---|---|
| nieokreślona | (en) blomma – kwiat | blomm-or |
| określona | blomma-n | blomm-or-na |
Przypadek główny odpowiada funkcyjnie polskiemu mianownikowi, celownikowi, biernikowi, miejscownikowi, narzędnikowi i wołaczowi. Miejsce końcówek tych przypadków w języku polskim zajmują, podobnie jak w języku angielskim, związki syntaktyczne, np.:
Dopełniacz formalny ma we wszystkich postaciach (tzn. z rodzajnikiem i bez rodzajnika) końcówkę -s.
| Forma | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
|---|---|---|
| nieokreślona | (en) blomma-s – kwiatu | blomm-or-s – kwiatów |
| określona | blomma-n-s | blomm-or-na-s |
Dopełniacz z końcówką -s występuje dziś stosunkowo rzadko:
Uwagi odnośnie do stosowania dopełniacza
W określeniach złożonych stosuje się raczej przyimki:
Język szwedzki posiadał w przeszłości, podobnie jak i współczesny język niemiecki, końcówki deklinacyjne 4 przypadków (mianownika, dopełniacza, celownika i biernika). Końcówki te zanikły stopniowo w języku średnio- i nowoszwedzkim. Najdłużej zachowały się końcówki dawnych dopełniaczy na -a oraz -u po sylabie pierwotnie krótkiej. Jeszcze dziś spotykamy je w niektórych skostniałych zestawieniach i złożeniach, np.: kungaval – elekcja, barnamord – dzieciobójstwo, herravälde – przemoc, ordalag – wyrażenia, ladugård – obora, hälsovård – opieka zdrowotna, lärosal – sala wykładowa, läroverk – gimnazjum, människoliv – życie ludzkie.
Czasownik w języku szwedzkim zupełnie nie odmienia się przez osoby ani przez liczby. Podobnie jak w angielskim, chociaż tam zachowała się czasami szczątkowa odmiana przez osoby. W szwedzkim zanikła ona zupełnie. Dlatego czasownika zawsze używamy z odpowiednim zaimkiem[1].
Odmiana czasownika „być” przez osoby i liczby w czasie teraźniejszym
jag är – ja jestem
du är – ty jesteś
han är – on jest
hon är – ona jest
det är – ono / to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju nijakiego)
den är – to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju ogólnego)
vi är – my jesteśmy
ni är – wy jesteście
de är – oni (one) są
Występuje 5 koniugacji wśród słabych czasowników (I, IIa, IIb, IIc, III) oraz czasowniki mocne, gdzie występuje zmiana samogłoski rdzennej, a końcówki w odmianie mocnej są inne niż w koniugacjach słabych. Jednak zmianę samogłoski w temacie czasownika często można dopasować do odpowiedniego szeregu alternacyjnego, który mówi nam w jaki sposób ta samogłoska będzie się zmieniać na przestrzeni całej koniugacji. Dodatkowo występują czasowniki zupełnie nieregularne.
Przykładowa odmiana słaba (koniugacja IIa)
att ringa – dzwonić
ringa – infinitiv (bezokolicznik)
ringer – presens (czas teraźniejszy)
ring – imperativ (tryb rozkazujący)
ringde – preteritum (czas przeszły)
ringt – supinum (forma supinum bezokolicznika)
ringd, ringt, ringda – perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)
ringande – presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)
Przykładowa odmiana mocna (w szeregu alternacyjnym: i-a-u)
att dricka – pić
dricka – infinitiv (bezokolicznik)
dricker – presens (czas teraźniejszy)
drick – imperativ (tryb rozkazujący)
drack – preteritum (czas przeszły)
druckit – supinum (forma supinum bezokolicznika)
drucken, drucket, druckna – perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)
drickande – presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)
Markerem bezokolicznika w języku szwedzkim jest „att” – tak jak angielskie „to” i częściowo jak niemieckie „zu” lub niderlandzkie „te”. Po „att” w funkcji markera czasownik występuje zawsze w postaci bezokolicznika. (to samo słowo „att” ma także funkcję spójnika zdań podrzędnych „że”)
W niektórych konstrukcjach czasownik występuje samodzielnie np. z czasownikami modalnymi, a w niektórych razem z „att” jako tzw. att-infinitiv.
„Att” w funkcji markera często w szybszej mowie jest wymawiane jako [å], natomiast w funkcji spójnika zawsze jako [att].
Supinum jest formą bezokolicznika, która wśród języków germańskich występuje tylko w szwedzkim. Nie ma jej nawet w tak spokrewnionych językach jak duński, norweski nynorsk albo norweski bokmål. Służy on m.in. do tworzenia czasu Perfekt i Pluskvamperfekt razem z posiłkowym „har” albo „hade”. Jest to oryginalna właściwość języka szwedzkiego, ponieważ pozostałe języki z tej grupy używają w tym celu imiesłowu czasu przeszłego, a nie specjalnej formy bezokolicznika, jaką jest supinum.
Imiesłów czasu przeszłego to takie formy odczasownikowe, które w języku polskim kończą się na: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.
Np. angielskie „He has seen” i szwedzkie „Han har sett” różni się tym, że w języku angielskim używa się do tego celu imiesłowu czasu przeszłego, podczas gdy szwedzki nie wykorzystuje tu tego imiesłowu tak jak inne języki z tej grupy, lecz właśnie supinum, które jest specjalną formą bezokolicznika. Mimo że szwedzki ma, tak jak pozostałe języki z tej grupy, imiesłów czasu przeszłego, nie jest on wykorzystywany w tworzeniu tych czasów złożonych.
W języku szwedzkim wymienia się przeważnie 5 czasów:
Presens – czyli czas teraźniejszy, który jednak, tak samo jak w polskim, może być używany do wyrażania przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.
Perfekt – czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowym „har” i formą „supinum” czasownika. Czasu tego używamy m.in. gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz. Bardzo podobnie do angielskiego Present Perfect.
Preteritum – czas przeszły prosty. Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu.
Pluskvamperfekt – czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowym „hade” i formą „supinum” czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego. Podobnie jak niemiecki Plusquamperfekt i angielski Past Perfect.
Futurum – ściśle rzecz biorąc język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości.
Futurum Preteritum – Niektórzy wyróżniają jeszcze jeden czas tzw. przyszły w przeszłym, którego używamy, gdy mówimy o przyszłości w przeszłości np. „Miesiąc temu miałem jechać do Oslo”. W języku polskim używamy wtedy posiłkowego: miałem, miałam, mieliśmy itd., a w szwedzkim posiłkowego „skulle”, por. ang. „should”. Podobny do angielskiego Future In The Past, gdzie używamy posiłkowego „would” (lub w nieco archaicznej angielszczyźnie właśnie „should”).
Kategoria zaimka nie tworzy w języku szwedzkim – podobnie zresztą, jak i w polskim – jednolitej klasy, do której można by zastosować jedno tylko kryterium podziału. Jedyną wspólną cechą wszystkich zaimków jest ich szczupła treść przy bardzo szerokim zakresie. Tak więc zaimki nie oznaczają desygnatów bezpośrednio, lecz jedynie określone relacje (np. stosunek mówiącego do desygnatu), a nie jak to ma miejsce u przymiotnika, cechę, np.: mój dom, biały dom; jego książka, interesująca książka. W większości przypadków zaimki zastępują części mowy o bardziej konkretnym znaczeniu, np.:
W języku szwedzkim w zależności od zastępowanej części mowy zaimki dzieli się na rzeczownikowe, przymiotnikowe, przysłówkowe i liczebnikowe. Z uwagi na funkcje syntaktyczne zaimki rzeczownikowe nazywane bywają samodzielnymi (självständinga), a zaimki przymiotnikowe łącznymi (förenade), np.:
Niektóre zaimki mogą pełnić zarówno funkcje rzeczownikową, jak i przymiotnikową, a więc mogą występować w zastępstwie rzeczownika lub jako jego określenia, np.:
Wyraz, do którego zaimek się odnosi, lub który zastępuje, nazywamy korelatem zaimka, np.:
Z punktu widzenia stopnia określoności korelatu dzielimy zaimki w języku szwedzkim na trzy grupy:
Do zaimków określonych zalicza się: Zaimki osobowe, Zaimki zwrotne, Zaimki dzierżawcze, Zaimki wskazujące, Zaimki determinatywne, Zaimki pytajne.
| 1 osoba | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |||
| Mianownik | jag – ja | vi – my | |||
| Dopełniacz | – | – | |||
| Celownik | mig – mnie, mi | oss – nam | |||
| Biernik | mig – mnie | oss – nas | |||
| 2 osoba | |||||
| Mianownik | du – ty | ni – wy, pan, pani, państwo | |||
| Dopełniacz | – | – | |||
| Celownik | dig – tobie, ci | er/eder – wam, panu, pani, państwu | |||
| Biernik | dig – ciebie, cię | er/eder – was, pana, panią, państwo | |||
| 3 osoba | |||||
| Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | ||||
| Przypadek | Rodzaj męski | Rodzaj żeński | Rodzaj nieokreślony | Rodzaj nijaki | – |
| Mianownik | han – on | hon – ona | den – on, ona | det – ono | de – oni |
| Dopełniacz | hans – jego | hennes – jej | dess – jego, jej | dess – jego | deras – ich |
| Celownik | honom – jemu | henne – jej | den – jemu, jej | det – jemu | dem – im |
| Biernik | honom – jego | henne – ją | den – jego, ją | det – je | dem – ich |
Osobliwości użycia zaimków osobowych
Korelatem zaimków zwrotnych jest podmiot zdania. Czasowniki łączące się stale z zaimkami zwrotnymi nazywamy czasownikami zwrotnymi (reflexiva verb). Język szwedzki wykazuje właściwy zaimek zwrotny sig – się, tylko dla 3 osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Formy dla pozostałych osób stanowią – odmiennie od języka polskiego – formy biernika zaimka osobowego: mig, dig, oss, er, np.:
Zaimek zwrotny występuje również w kilku zwrotach idiomatycznych, np.: var for sig – osobno, i och for sig – właściwie, av sig själv – sam z siebie.
Zaimki w pierwszej i drugiej osobie odmieniają się przez rodzaj i liczbę.
Pierwsza forma to rodzaj ogólny, druga to rodzaj nijaki, a trzecia to liczba mnoga. Zaimki dzierżawcze w 3 osobie są nieodmienne i maja zawsze taką samą formę.
jag – min, mitt, mina
du – din, ditt, dina
han – hans
hon – hennes
det – dess
den – dess
vi – vår, vårt, våra albo też: våran, vårat, våra
ni – er, ert, era albo też: eran, erat, era
de – deras
Zaimek sin, sitt, sina
Dodatkowo w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimek sin, który jest odpowiednikiem polskiego zaimka swój. Występuje on w języku szwedzkim tylko w 3 osobie, ponieważ tylko w tym przypadku ma to znaczenie. Wystarczy porównać zdania:
Ja całuję moją żonę. i Ja całuję swoją żonę.
Ty całujesz twoją żonę. i Ty całujesz swoją żonę.
wybór zaimka nie ma znaczenia i jest w języku polskim wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w 3 osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia się sens zdania:
,,On całuje jego żonę.'' i ,,On całuje swoją żonę.''
Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w języku szwedzkim, właśnie dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast 1. i 2. osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka „swój” i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze.
Jag kysser min fru.
Du kysser din fru.
Ale w 3. osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie:
Han kysser hans fru. Han kysser sin fru.
Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np.
Oni karmią ich dziecko. i Oni karmią swoje dziecko.
De matar deras barn. De matar sitt barn.
Szwedzki przymiotnik podlega różnym prawom odmiany w zależności od pozycji w zdaniu.
To jest żółty dom. – pozycja atrybutywna, przydawkowa, czyli przed rzeczownikiem
Ten dom jest żółty. – pozycja predykatywna, orzecznikowa, czyli po rzeczowniku.
W pozycji atrybutywnej przymiotnik odmienia się przez: rodzaj, liczbę i określoność. Natomiast w pozycji predykatywnej przymiotnik odmienia się tylko przez: rodzaj i liczbę (a nie odmienia się przez określoność). Podczas gdy w języku polskim przymiotnik odmieniamy tak samo niezależnie od miejsca w zdaniu. Odpowiednio:
Det är det här gula huset. – To jest ten żółty dom. („dom” w formie określonej)
Det här huset är gult. Ten dom jest żółty. („dom” w formie określonej)
Odmiana w pozycji predykatywnej jest zawsze mocna, to znaczy że może mieć wiele różnych końcówek. Natomiast odmiana w pozycji atrybutywnej jest mocna w formie nieokreślonej i słaba w formie określonej, ponieważ przymiotnik przyjmuje wtedy zawsze tę samą końcówkę – a we wszystkich możliwych wariantach. Końcówka ta równa się formie dla liczby mnogiej w formie nieokreślonej.
Podstawowy wzór odmiany przymiotnika „żółty”:
gul – rodzaj ogólny
gult – rodzaj nijaki
gula – liczba mnoga oraz dla wszystkich form określonych w pozycji atrybutywnej
W szwedzkim zdaniu może występować tylko jedna negacja (podobnie do angielskiego i niemieckiego). W przeciwieństwie do języka polskiego, gdzie możemy powiedzieć „Nigdy nikogo nie widziałem” – gdzie występują aż 3 negacje, a może ich być jeszcze więcej. Po szwedzku trzeba powiedzieć tak, żeby zaprzeczyć tylko jeden raz. Np.
Jag såg ingen. – czyli dosłownie „Ja widziałem nikogo” albo
Jag såg aldrig någon. – czyli dosłownie „Ja widziałem nigdy kogoś”, albo
Jag såg inte någon. – czyli dosłownie „Ja nie widziałem kogoś”
Inte, czyli „nie” jest na pewno najczęściej używaną negacją. Od polskiego „nie” różni się tym, że w szwedzkim zdaniu występuje po czasowniku, a nie przed nim tak jak w polskim.
np. Jag har inte., czyli „Ja nie mam”
„Inte” także często nie jest akcentowane. W przeciwieństwie do polskiego „nie”, które bardzo często akcentujemy.
W zdaniu podrzędnie złożonym obowiązuje zasada: „ biff „(i bisats inte före första verbet” jag har lovat, att inte skriva fel – obiecałem, że nie będę pisał błędnie).
Słowa te znaczące tyle co: nic, żaden, nikt, żadne itd., tak naprawdę są skrócona formą od: nie coś, nie jakiś, nie ktoś, nie jakieś (zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu) i mogą występować tylko wtedy, kiedy Inte i Någon stoją w zdaniu obok siebie i mogą ulec połączeniu w jedno słowo: Ingen. A nie zawsze tak jest ze względu na bardzo rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji Inte z wdaniu. W praktyce przeczenia Ingen możemy używać w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem i zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem.
Wtedy Ingen, Inget, Inga bardzo przypomina niemieckie Kein, Keine albo angielskie No – czyli słowa, którymi możemy zaprzeczać rzeczowniki. Na przykład:
Jag ser ingen bil.
Ich sehe kein Auto.
I can see no car.
Szyk szwedzkiego zdania jest dość skomplikowany, ściśle określony i uporządkowany.
Niektóre reguły
Szwedzki alfabet składa się z 29 liter:
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, Å, Ä, Ö
dwuznaki: rs, rt, rd, rl, rn, sj, hj, dj, lj, gj, kj, tj, ng, gn, sk, ch, sh
trójznaki: stj, skj, sch
Język szwedzki jest językiem bliskim równowagi samogłoskowo-spółgłoskowej ze wskazaniem na język samogłoskowy. To znaczy, że liczba samogłosek i spółgłosek jest zbliżona.
W języku szwedzkim występują 2 rodzaje akcentu, który jest ruchomy i m.in. stąd bierze się charakterystyczna jego śpiewność. Akcent pierwszy, zwany prostym lub akutowym, jest podobny do angielskiego. Akcentujemy jedną sylabę, która wymawiamy mocniej i dłużej niż pozostałe. Drugi akcent, zwany grawisowym powstaje tak, że głos opada na akcentowanej sylabie, po czym wznosi się (wybrzmiewa) na kolejnej.
Akcentowaną sylabę w języku szwedzkim wymawiamy nie tylko mocnej od pozostałych, ale także dłużej. W sylabie takiej może być długa samogłoska albo długa spółgłoska. W ten sposób każdy szwedzki dźwięk, zarówno samogłoska, jak i spółgłoska, ma 2 warianty: krótki i długi. Długie dźwięki niejednokrotnie są wymawiane inaczej niż ich krótkie „odpowiedniki”, więc nie różnią się tylko długością, ale także jakością – np. krótkie „e” wymawiamy tak jak polskie (tylko krócej), natomiast długie „e” jest znacznie bardziej napięte, język jest w pozycji jak między „i” i „e” i przypomina niemieckie „e” w słowie „gehen”. A więc oprócz długości krótkie i długie dźwięki mogą czasami także różnić się jakością. A z kolei długie i krótkie „ö” – które w szwedzkim wymawiamy jako „e” z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego „u” – różni się tylko długością wymawiania dźwięku bez zmian w jego jakości.
Akcentowana sylaba w języku szwedzkim zawsze jest długa. Dłużej wymawiana musi być samogłoska albo spółgłoska. (ale nigdy obie) Długie spółgłoski są kolejną przyczyną charakterystycznego brzmienia języka szwedzkiego.
| Samogłoski podstawowe | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| przednie | centralne | tylne | |||
| przymknięte | i: • y: | • ʉ: | • u: | ||
| prawie przymknięte | ɪ • ʏ | ʊ | |||
| półprzymknięte | e: • ø: | • ɵ | • o: | ||
| średnie | |||||
| półotwarte | ɛ/ɛ: • œ | • ɔ | |||
| prawie otwarte | |||||
| otwarte | a • | ɑ: • | |||
| Uwaga. Jeśli podano dwa symbole, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną. | |||||
Szwedzkie samogłoski mogą być długie lub krótkie. Czasami wymowa długiej i krótkiej samogłoski nie różni się niczym oprócz długości, a czasami długą i krótką samogłoskę wymawia się w inny sposób.
W porównaniu do szwedzkich samogłosek, polskie samogłoski mają długość średnią, a więc – szwedzkie krótkie samogłoski są krótsze od polskich, a szwedzkie długie samogłoski dłuższe.
długie a: długie, tylnojęzykowe a
krótkie a: tak jak polskie a
długie e: napięte, język w pozycji między „i-e”
krótkie e: jak polskie e (ale może też być bardziej napięte i przypominać swój długi wariant w krótszej wersji)
długie i: jak polskie, ale bardziej napięte (język może być wyżej niż w polskim i)
krótkie i: jak polskie i
literę „o” w większości przypadków czytamy jak polskie „u”, ale czasami jak polskie „o”, stąd 4 warianty:
długie o: jak polskie u, ale bardziej zaokrąglone
krótkie o: jak polskie u
długie o: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone
krótkie o: jak polskie o
długie u: napięte wargi leżą naprzeciwko siebie w miarę możliwości równolegle, lekko wciągnięte do środka i wymawiamy u
krótkie u: wargi przyjmują pozycję jak przy długim u, lecz mniej starannie i krótko wymawiamy u za pomocą przepony (trochę tak jak przy kaszlu)
długie å: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone (tak jak „o” w wersji „o”)
krótkie å: jak polskie o (tak jak „o” w wersji „o”)
długie ä: tak jak polskie e, ale bardziej otwarte
krótkie ä: tak jak polskie e (może być bardziej otwarte)
długie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä, prawie tak szeroko jak a
krótkie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä
długie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
krótkie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
długie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö
krótkie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö
długie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
krótkie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
| Dwuwargowe | Wargowo-zębowe | Zębowe | Dziąsłowe | Średniojęzykowe | Tylnojęzykowe | Krtaniowe | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zwarte | p | b | t | d | k | g | |||||||
| Półotwarte | v | l | r | j | h | ||||||||
| Szczelinowe | f | s | ɕ | ɧ | |||||||||
| Drżące | |||||||||||||
| Nosowe | m | n | ŋ | ||||||||||
Szwedzkie spółgłoski mogą być – tak samo jak samogłoski – długie lub krótkie i jest to charakterystyczna cecha języka szwedzkiego. Nie ma problemu z dłuższym wymówieniem takich spółgłosek jak np.: w, r, s, j, l, m lub n, ale spółgłoski takie jak: t, p, d, g, k, b, nie dadzą się wymawiać dłużej niż pojedynczy dźwięk, dlatego w czasie wymawiania dźwięku należy gwałtownie zatrzymać powietrze na ułamek sekundy i zwiększyć ciśnienie powietrza, a po chwili ze zwiększoną siłą dokończyć wypowiadanie spółgłoski. Powoduje to chwilową ciszę, złudzenie, że jest to przedłużona spółgłoska oraz daje też wrażenie lekkiego podwojenia spółgłoski. np. hoppa – skakać, lägga – kłaść, skratta – śmiać się, flagga – flaga.
c: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako s, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.
g: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako j, a przed – a, u, o, å najczęściej jako g.
k: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.
v: tak jak polskie w.
x: jako ks
z: tak jak polskie s.
rs: wymawiamy jak polskie sz
retrofleksy, czyli: rt, rd, rl, rn wymawiamy tak jak ich zwykle odpowiedniki, ale z zawiniętym i znacznie cofniętym językiem. co w rezultacie daje dźwięki trochę zbliżone do polskich – cz, dż, l, n.
kj, tj.: wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem.
dj, hj, lj, gj: wymawiamy jako j.
sj, stj, skj oraz sk przed i,y,e,ä,ö: wymawiamy jako dźwięk-sj tzw. sj-ljudet. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) wymawiamy dźwięk „sz”.
ch oraz sch: wymawiamy jako sj-ljudet, ale na końcu wyrazu jako zwykłe sz, takie jak w polskim.
–ge: na końcu wyrazy wymawiamy jako sz, a nie jako ż. jak np. w słowie – garage.
rg, lg: wymawiamy odpowiednio jako: rj, lj
ng: czytamy tak angielskie ng, w końcówce -ing (nie słychać g)
nk oraz gn: czytamy tak jakby było napisane: ngk oraz ngn (przy czym ng jako jeden dźwięk, tak jak w poprzednim punkcie)
w końcówkach -tion -sion: połączenia ti otaz si czytamy jako sj-ljudet, natomiast o normalnie jak polskie u. np. station, konversation, intonation. Są to słowa, które w języku polskim kończą się na -cja.
ponadto wymowa jest czasami osobliwa dla niektórych zapożyczeń, ale nie występują w nich żadne inne dźwięki.
Każde szwedzkie słowo zawiera jedną długą sylabę która jest sylabą akcentowaną, tzn. taką w której występuje długa samogłoska lub długa spółgłoska.
Długie i krótkie samogłoski nie różnią się od siebie sposobem zapisu jak np. w węgierskim gdzie mamy krótkie a, e, i, o, ö, u, ü, i długie á, é, í, ó, ő, ú, ű, które zapisywane są innymi znakami, ani nie są zapisywane wielokrotnie, tak jak w niderlandzkim, gdzie długie samogłoski zapisujemu podwójnie, a krótkie pojedynczo, ani nie są żadnymi innymi dwuznakami, jak np. w niemieckim, gdzie długie samogłoski często zapisujemy jako: eh, oh, öh itd.
Długość szwedzkich samogłosek i spółgłosek w sylabie akcentowanej odczytujemy z ilości spółgłosek, które występują po samogłosce. W sylabie akcentowanej jest tylko jeden długi dźwięk – jest to samogłoska lub spółgłoska. W sylabach nieakcentowanych wszystkie dźwięki są krótkie.
W języku szwedzkim nie występuje dźwięk odpowiadający polskiemu „c”. „c” jest czytane przeważnie jako „s” lub „k”, a w złożeniu „ck” znaczy tyle co „kk”, czyli długie „k”.
Także dźwięk odpowiadający polskiemu „z” nie występuje w szwedzkim, „z” czytamy jako „s” np. w słowie „zoo” [su:].
Przykłady szwedzkich słów w międzynarodowym użyciu: skansen, ombudsman, smörgåsbord. W polskim m.in. szkier (skär).
| ||||||||||||
| ||||
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
