Język neapolitański – język z grupy romańskiej używany w południowych Włoszech, a dokładniej w rejonie Kampanii z głównym ośrodkiem w Neapolu.
Znacznie różni się od standardowego języka włoskiego, zawiera przy tym pewne cechy języka sycylijskiego. W odróżnieniu od wielu innych włoskich języków/dialektów jest wciąż popularny nawet wśród młodego pokolenia. Liczbę osób, dla których jest językiem ojczystym, szacuje się na około 4 miliony. Nie został jak dotąd oficjalnie uznany przez państwo włoskie. Nie ma postaci języka standardowego. Pierwsze pisane teksty w dialekcie neapolitańskim pochodzą z XV wieku. Literatura jest stosunkowo obfita i tworzona również obecnie.
Słynne są neapolitańskie pieśni, zwłaszcza znana na całym świecie „’O sole mio”.
Język neapolitański a język włoski
Język neapolitański nie jest jednolity. Stąd w neapolitańskiej Wikipedii znaleźć można teksty w różnych dialektach, jak też mieszaninę włoskiego z neapolitańskim.
Różnice w gramatyce
Rodzajniki
Język włoski |
Język neapolitański
|
un, uno |
nu
|
una |
na
|
il, lo |
'o
|
la |
'a
|
i, gli, le |
'e
|
W języku neapolitańskim, rodzajniki nieokreślone są skracane przed samogłoską do n', zaś określone – do ll'.
Przyimki
Język włoski |
Język neapolitański |
Znaczenie oraz uwagi
|
a |
a |
|
da |
'a |
|
di |
'e, r'/d' (przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę) |
|
per |
pe, p' (przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę) |
|
- Przyimki włoskie z rodzajnikami:
|
il |
l' |
lo |
la |
i |
gli |
le
|
a |
al |
all' |
allo |
alla |
ai |
agli |
alle
|
da |
dal |
dall' |
dallo |
dalla |
dai |
dagli |
dalle
|
di |
del |
dell' |
dello |
della |
dei |
degli |
delle
|
in |
nel |
nell' |
nello |
nella |
nei |
negli |
nelle
|
su |
sul |
sull' |
sullo |
sulla |
sui |
sugli |
sulle
|
- Przyimki neapolitańskie z rodzajnikami:
|
'o |
ll' |
'a |
'e
|
a |
ô |
a ll' |
â |
ê
|
- Poza tymi przypadkami, języku neapolitańskim, przed rodzajnikiem określonym zaczynającym się na samogłoskę używa się skróconej formy przyimka, przy czym stosuje się różne konwencje co do umieszczania spacji między przyimkiem a rodzajnikiem. Stąd np. wł. del – neap. r''o/d''o/r' 'o/d' 'o
Rzeczownik
- W neapolitańskim, liczba mnoga tych rzeczowników i przymiotników, które kończą się we włoskim na -i, przybiera końcówkę -e: wł. aggettivi – neap. aggettive.
Zaimki
Język włoski |
Język neapolitański |
Znaczenie
|
si |
se |
„się”
|
Spójniki
Język włoski |
Język neapolitański |
Znaczenie
|
anche |
pure |
„także”, „też”
|
se |
si |
„jeśli”, „gdyby”
|
Czasownik
Odmiana czasowników posiłkowych (niektóre formy)
Język włoski |
Język neapolitański |
Forma gramatyczna
|
essere |
essere |
bezokolicznik
|
è |
è |
czas teraźniejszy, l. pojedyncza, 3. osoba
|
Tworzenie niektórych form czasowników
- Końcówce -are w bezokoliczniku włoskim (I koniugacja) odpowiada w neapolitańskim końcówka -à: wł. parlare – neap. parlà.
Przysłówki
Język włoski |
Język neapolitański |
Znaczenie
|
così |
accusì |
„tak”, „w ten sposób”
|
più |
cchiù |
„bardziej”
|
Inne różnice gramatyczne
- W neapolitańskim partykuła przecząca nun (wł. non) skraca się do nn' przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę albo na nieme h.
Różnice w ortografii
- Włoskie d w -nd- przechodzi w neapolitańskie n: wł. quando – neap. quanno. Nie dotyczy to jednak włoskiego d po przedrostku in-: wł. indigeni – neap. ndiggene.
- Włoskie o w pierwszej sylabie (albo w pierwszej sylabie po przedrostku) przechodzi w neapolitańskie u: wł. mondo, voce, polacco – neap. munno, vuce, pulacco
- Włoskie r w -pr- lub -tr-, które nie rozpoczynają wyrazu zostaje pominięte w neapolitańskich odpowiednikach: wł. proprio, sempre, nostre, quattro – neap. propio, sempe, noste, quatto
- Włoskie s w -ns- lub -rs- przechodzi w neapolitańskie z: wł. pensiero, persona – neap. penziero, perzona.
Przedrostki i przyrostki
Przedrostki
Język włoski |
Język neapolitański |
Uwagi
|
in- |
n- |
|
Przyrostki
Język włoski |
Język neapolitański |
Uwagi
|
-ico, -ica |
-eco, -eca |
Zaznacza się w neapolitańskim akcentowaną samogłoskę, np. wł. matematico – neap. matemàteco.
|
-ismo |
-ìsemo |
|
Zobacz też
- Łacina jest przodkiem wszystkich języków romańskich