Język literacki (ros. литературный язык literaturnyj jazyk) – wieloznaczny termin lingwistyczny. Według jednego z ujęć język literacki to odmiana języka narodowego o szczególnym prestiżu społecznym, używana w postaci pisanej i ustnej jako ponadgwarowy środek komunikacji. Kształtuje się w toku rozwoju kultury i piśmiennictwa[1], w okresie formowania się narodu uzyskując status zasadniczej formy egzystencji języka narodowego[2]. Na tle innych form wyróżnia się podległością formalnej kodyfikacji (w wydawnictwach normatywnych)[3] oraz poważaniem jako kanoniczny, ogólnonarodowy wzorzec językowy. Ma przy tym szerszy zasięg geograficzny niż dialekty niestandardowe i cechuje ją większy stopień wypracowania funkcjonalnego[3][4][5].
W kontekście podziału języka ogólnonarodowego termin „język literacki” bywa także odnoszony do pewnej warstwy stylistycznej języka ogólnego lub jego realizacji pisanej, nieustnej[6]. W takim rozumieniu język literacki odróżnia się w sposób bardziej precyzyjny od ogólnego języka mówionego lub potocznego[7][8][9], który w szerokim ujęciu również stanowi jego część składową[1].
Różni autorzy podkładają pod to pojęcie odmienne treści, włączając w jego zakres różne formy egzystencji języka[10].
Błędne jest potoczne przekonanie, jakoby literackie formy języków były bardziej „gramatyczne” od form mówionych. Zasadami gramatycznymi kieruje się zarówno język pisany, jak i język ustny[11].
Szeroko pojmowany język literacki może być utożsamiany z językiem standardowym (ogólnym), czyli ponadgwarowym wariantem języka narodowego, przeciwstawianym dialektom o zasięgu lokalnym[12][13][14][3]. Określenie „język literacki”, wskazujące na dawniejszy nośnik tej szczególnej odmiany języka (piśmiennictwo)[15], jest szczególnie zadomowione na gruncie słowiańskim[16][17]. Termin ten uchodzi za mniej nacechowany od nowszego, angielskiego określenia „język standardowy”, któremu przypisuje się dodatkowe zabarwienie emocjonalne[18]. Pojęcie języka literackiego stosowane jest jednak także w odniesieniu do takich oficjalnych lub kulturalnych odmian języka, które w odróżnieniu od form standardowych mają ograniczony zasięg funkcjonowania i nie służą jako rzeczywiste środki komunikacji ponadregionalnej[19]. Ponadto termin „język literacki” może się odnosić do języków piśmiennych, tj. języków posiadających pewną formę piśmiennictwa[10][2][20].
Pojęcie języka literackiego rozumie się czasem jeszcze węziej niż jako pisany standard języka (grafolekt[21]), utożsamiając je z językiem literatury pięknej (stylem artystycznym), pewną odmianą funkcjonalną języka. Wyróżniać można także odmiany szeroko rozumianego języka literackiego, kształtujące się ze względu na cele i okoliczności jego użycia[22]. Rozumienie tego terminu uzależnione jest od przyjętych tradycji i konwencji terminologicznych, odmiennie ujmowanych przez różnych badaczy i przez różne szkoły językoznawcze[23][1][10]. Określenie „język literacki”, choć zakorzenione w piśmiennictwie językoznawczym, pozbawione jest ogólnie przyjętej, ujednoliconej definicji[24].
Rozróżnienie między językiem literackim a potocznym nie jest rygorystycznie określone, gdyż pojęcia te nie muszą być sobie przeciwstawne, a sam termin „język literacki” bywa, jak przedstawiono powyżej, rozumiany na rozmaite sposoby. Na gruncie językoznawstwa polskiego język (styl) literacki od potocznego odróżniał przede wszystkim Zenon Klemensiewicz. Język literacki (pisany) od języka potocznego (przede wszystkim mówionego) różni się przede wszystkim słownictwem I składnią. W zakresie słownictwa język literacki od potocznego odróżnia z jednej strony specyficzna tylko dla niego leksyka (tzw. „wyrazy książkowe”, jak rzec, bowiem), z drugiej nasycenie wyrazami abstrakcyjnymi, większy stopień nominalności (większy udział rzeczowników w stosunku do czasowników) oraz większa precyzyjność znaczeniowa. W zakresie składni język literacki odznacza się w stosunku do potocznego większym bogactwem środków, częstszym występowaniem zdań wielokrotnie złożonych oraz odmiennym (bardziej logicznym i starannym) tokiem zdania[22]. Unika się w nim leksyki gwarowej i ekspresywnej[25].
Język literacki, utożsamiany z pisanym, służy komunikowaniu treści nieodnoszących się do życia codziennego lub poruszaniu takiej tematyki w sposób niepotoczny (w publicystyce, pismach urzędowych itp.)[25]. Wypowiedzi piśmiennicze są pełniejsze pod względem treściowym, lepiej przemyślane i doprecyzowane od mówionych, które z kolei charakteryzuje większa spontaniczność i niestaranność, wynikająca ze specyfiki języka ustnego. W komunikacji pisanej, zwłaszcza formalnej, dąży się do bardziej rygorystycznego przestrzegania społecznie poważanych ideałów i norm językowych, takich jak wzorce języka standardowego. Język pisany, w porównaniu do mowy, podlega autorytatywnej normalizacji w szczególnie silnym stopniu[26][27]. Ponadto, jako świadomie ukształtowany twór, rządzi się kodyfikowanymi przepisami ortograficznymi i interpunkcyjnymi, pozbawionymi zastosowania w przypadku języka ustnego.
Standard literacki wywodzi się najczęściej z narzecza dominującej elity politycznej/gospodarczej w danym państwie[28][29].
Problematyka pochodzenia polszczyzny literackiej jest przedmiotem kontrowersji naukowej. Początkowo (od XIX wieku) wykształciły się dwie główne hipotezy: o wielkopolskim i o małopolskim pochodzeniu polskiego języka literackiego. Zwolennicy hipotezy wielkopolskiej opierali się przede wszystkim na fonetycznym podobieństwie literackiego języka polskiego do dialektu wielkopolskiego, jako że w odróżnieniu od większości dialektów języka polskiego (w tym małopolskiego), a podobnie do dialektu wielkopolskiego w języku polskim literackim nie występuje zjawisko mazurzenia. Posługiwano się także argumentacją historyczną (Wielkopolska jako kolebka państwowości polskiej). Zwolennicy hipotezy małopolskiej starali się dowieść, że mazurzenie jest zjawiskiem późnym, głosząc też, że jego centrum było Mazowsze, skąd dopiero rozprzestrzeniło się ono na Małopolskę w XV i XVI wieku. Polski dialekt literacki kształtował się według zwolenników tej hipotezy już po przeniesieniu centrum politycznego kraju do Krakowa, wiążąc się z dworem krakowskim. Później podniesiono także zagadnienie wymowy samogłosek nosowych, bliższej w języku literackim dialektowi wielkopolskiemu. Stopniowo wykształciły się także stanowiska kompromisowe, o wspólnej wielkopolsko-małopolskiej genezie języka literackiego, w których zaznaczano także wpływ od XVI wieku form mazowieckich, a nawet polszczyzny kresowej. W późniejszej fazie sporu koncentrowano się na zagadnieniach niepewności autorstwa i terytorialnego pochodzenia pierwszych polskich utworów literackich oraz na zagadnieniu stosunku polszczyzny literackiej polskich tekstów średniowiecznych do późniejszej polszczyzny literackiej (zwraca uwagę niewielka liczba form regionalnych już w najstarszych polskich dziełach literackich).
Według badań dokonanych w latach 90. XX wieku obecni mieszkańcy Szczecina (obok mieszkańców Wrocławia) posługują się polszczyzną najbardziej zbliżoną do języka literackiego spośród wszystkich mieszkańców Polski[30].
Innym bliskim przykładem jest język albański, w którym po II wojnie światowej utworzona została nowa norma języka literackiego w oparciu o gwary toskijskie (czyli południowe). Miało to związek z przejęciem władzy przez komunistów z Enverem Hodżą na czele, który sam był Toskiem (pochodził z miasta Gjirokastra). Doszło wtedy do paradoksu, gdyż albańska przedwojenna elita intelektualna, posługująca się standardem językowym zbudowanym na gwarach północnych (czyli na dialekcie gegijskim), przestała mówić normatywnie i musiała nauczyć się nowej formy języka, a wszystkie podręczniki należało przetłumaczyć na nowy język literacki Albanii. Natomiast albańszczyzną bliską standardowi mówili górale, pasterze z epirskich wiosek.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
Cenník fajna strona internetowa media ciekawe informacje i wiadomości blog i stron moje fajne i ciekawe wpisy blogi ww ciekawe informacje i wiadomości kancelaria adwokacka Częstochowa weight loss
