Języki kreolskie[1] – ogólne określenie niepowiązanych ze sobą języków etnicznych rozwiniętych na bazie języków europejskich kolonistów (głównie angielskiego, francuskiego, portugalskiego, hiszpańskiego czy niderlandzkiego) z dużym dodatkiem elementów przejętych z języków ludności tubylczej. Większość z nich powstała w czasach sprowadzania z Afryki do Ameryki czarnych niewolników, którzy pochodząc z różnych plemion posługiwali się między sobą uproszczoną formą języka narzuconego przez kolonistów. Kształtują się jako konsekwencja niepełnego opanowania języka[2]. Według jednej z propozycji są to języki pidżynowe, które przeszły proces natywizacji (zostały przyjęte przez pewną grupę ludności jako język ojczysty)[3][4], choć część lingwistów (np. Salikoko Mufwene[5]) uznaje, że do kształtowania języków kreolskich i pidżynowych może dochodzić w różnych okolicznościach. Języki kreolskie, w odróżnieniu od pidżynów, mają dobrze rozwinięte słownictwo i strukturę gramatyczną[6].

W wąskim ujęciu socjokulturowym języki kreolskie to przede wszystkim takie języki, które powstały wskutek kontaktów Europejczyków z ludnością tubylczą, pod wpływem ekspansji krajów zachodnich. Niekiedy jednak mianem tym określa się różnego rodzaju uproszczone języki handlowe, które zostały przyjęte jako języki ojczyste (jak np. niektóre języki malajskie w Azji Południowo-Wschodniej)[7]. W szerszym ujęciu zjawisko kreolizacji języków jest prawdopodobnie częstsze niż to się zakłada w tradycyjnych teoriach lingwistycznych. Pojawiają się bowiem dyskusje na temat kreolizacji w antycznej grece, która powstała na bazie przedindoeuropejskiego substratu oraz mowy indoeuropejskich przybyszów.

Powszechnie uważana za język kreolski lingua franca nie należy do języków kreolskich, ponieważ nigdy nie istniało społeczeństwo, które uznawałoby lingua franca za swój język rodzimy. Jak pisze prof. Witold Mańczak: „Należy położyć nacisk na zasadniczą różnicę między językami kreolskimi a lingua franca: języki kreolskie są językami ojczystymi danej ludności, a lingua franca nie”[8]. Języki wykazujące pewne cechy kreolskie, ale niewywodzące się z pidżynów, określane są mianem kreoloidów[9]. Przykładem kreoloidu jest niska forma angielszczyzny singapurskiej (singlish)[10]. Językami kreolskimi zajmuje się subdyscyplina językoznawstwa – kreolingwistyka[11].

Wybrane języki kreolskie

Język Państwa Liczba mówiących
(w tys.)
Na bazie angielskiego
jamajski Jamajka 2000
kreolski gujański Gujana 800
kreolski hawajski Hawaje (Stany Zjednoczone) 500
krio Sierra Leone 300
gullah Georgia, Karolina Południowa (Stany Zjednoczone) 200
kreolski Belize Belize 100
kreolski hondurański Honduras 100
kreolski panamski Panama 100
sranan tongo Surinam 100
tok pisin Papua-Nowa Gwinea 100
kreolski kostarykański Kostaryka 40
kreolski nikaraguański Wybrzeże Moskitów (Nikaragua) 20
kreolski kolumbijski dwie wyspy na wschód od wybrzeży Nikaragui 10
bislama Vanuatu, Wyspy Salomona 6
kreolski bahamski Bahamy
kreolski Bioko wyspa Bioko (Gwinea Równikowa)
ndyuka Surinam 22
angielski kreolski trynidadzki Trynidad i Tobago
Na bazie francuskiego
kreolski haitański Haiti 6000
kreolski Reunionu Reunion 500
kreolski Mauritiusa Mauritius 300
kreolski Małych Antyli Saint Lucia 1200
kreolski Gujany Francuskiej Gujana Francuska 50
kreolski luizjański Luizjana (Stany Zjednoczone) 50
kreolski seszelski Seszele 50
francuski kreolski trynidadzki Trynidad i Tobago
Na bazie portugalskiego
krioulo Wysp Zielonego Przylądka (zob. też krioulo) Republika Zielonego Przylądka 300
krioulo Gwinei Bissau (zob. też krioulo) Gwinea Bissau, częściowo Senegal 150
kreolski Wysp Św. Tomasza i Księżęcej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca 100
papiamento Antyle Holenderskie, Aruba 200
saramaccan Surinam 20
Na bazie hiszpańskiego
chavacano Filipiny 200
papiamento Antyle Holenderskie, Aruba 200
hiszpański kreolski trynidadzki Trynidad i Tobago
Na bazie malajskiego[12]
malajski amboński Moluki (Indonezja)
malajski betawi Jawa (Indonezja)
malajski Kupangu Małe Wyspy Sundajskie Wschodnie (Indonezja)
malajski miasta Manado Celebes Północny (Indonezja)
malajski papuaski zachodnia Nowa Gwinea (Indonezja)
malajski Moluków Północnych Moluki Północne (Indonezja)
malajski Sri Lanki Sri Lanka
Na bazie niderlandzkiego
berbice Gujana
negerhollands Wyspy Dziewicze język martwy
Na bazie niemieckiego
Unserdeutsch Papua-Nowa Gwinea
Na bazie innych języków
kingwana (na bazie suahili) Demokratyczna Republika Konga 10000
kituba (na bazie kongo) Demokratyczna Republika Konga 4000
monokutuba (na bazie kongo) Kongo 1000
sango (na bazie ngbandi) Republika Środkowoafrykańska 400
hiri motu (na bazie motu) Papua-Nowa Gwinea 20

Zobacz też

Przypisy

  1. Krystyna Damm, Aldona Mikusińska (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 120, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).
  2. David Gil, The Mekong-Mamberamo linguistic area, [w:] N.J. Enfield, Bernard Comrie (red.), Languages of Mainland Southeast Asia: The State of the Art, Berlin–München–Boston: Walter de Gruyter, 2015 (Pacific Linguistics 649), s. 266–355, DOI: 10.1515/9781501501685-008, ISBN 978-1-5015-0168-5, OCLC 909907686 (ang.), patrz s. 334.
  3. Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 251, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  4. James T. Collins, Ambonese Malay and Creolization Theory, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pelajaran, Malaysia, 1980, s. 12, OCLC 977677021, Cytat: [...] it has been proposed that creoles are pidgin languages which have undergone expansion due to their becoming the mother tongues of certain populations. (ang.).
  5. Salikoko Mufwene: Pidgin and Creole Languages. Humanities.uchicago.edu. [dostęp 2010-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-03)]. (ang.).
  6. Peter Mühlhäusler, Overview of the pidgin and creole languages of Australia, [w:] Suzanne Romaine (red.), Language in Australia, Cambridge: Cambridge University Press, 1991, s. 159–173, DOI: 10.1017/CBO9780511620881.011, ISBN 978-0-511-62088-1, ISBN 978-0-521-33983-4, OCLC 776966869 [dostęp 2021-08-10] (ang.), patrz s. 160.
  7. Hein Steinhauer, Malay in east Indonesia: the case of Larantuka (Flores), [w:] Hein Steinhauer (red.), Papers in Austronesian Linguistics No. 1, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1991 (Pacific Linguistics A-81), s. 177–195, DOI: 10.15144/PL-A81.177, ISBN 0-85883-402-2, OCLC 646958819 [dostęp 2023-01-06] (ang.), patrz s. 178.
  8. Leszek Bednarczuk (red.), Języki indoeuropejskie, t. II, Warszawa: PWN, 1988, s. 640.
  9. Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2009, s. 137, ISBN 978-80-247-6987-5 (cz.).
  10. Marcin Walczyński, Creoloids and the Typology of Contact Languages, „Anglica Wratislaviensia”, XLVI, 2008, s. 149–157 (ang.).
  11. Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski, Kreolingwistyka w zarysie, Æ Academic Publishing, 2023 (Beyond Language; Vol. 8), ISBN 978-1-68346-166-1, ISSN 2642-6951 (pol. • ang.).
  12. David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), (Creole), Malay-based, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-12-10] (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się