Już w VI-V wieku p.n.e. w Babilonii występowały skupiska Żydów, szczególnie silne były społeczności w Nehardei, Pumbedicie i Surze.Talmud, Miszna, Gemara ...Targum
Judeo-babiloński aramejski był blisko spokrewniony z innymi dialektami wschodnioaramejskimi, jak mandejski czy syryjski. Zachował się w źródłach pisanych, jednak oryginalna wymowa języka jest kwestią niepewną i sporną. Jej rekonstrukcję opracowano na podstawie tradycyjnej wymowy stosowanej przy czytaniu świętych tekstów przez Żydów jemeńskich[3], a także tradycji Żydów z Iraku, Syrii i Egiptu. Rekonstrukcja na podstawie jemeńskiej hebrajszczyzny jest uznawana przez część badaczy za błędną[4]. Nie pomaga także znana współcześnie wokalizacja aramejskich tekstów wspólnych dla hebrajskiego, takich jak Tanach czy Sidur, bowiem dotyczy ona innego dialektu[5].
Talmudyczny aramejski został z czasem wyparty przez język arabski w codziennym użyciu, ale pozostał przez wiele stuleci językiem specjalistycznym, wykorzystywanym w sprawach sądowych i badaniach naukowych. Pełnił w społeczności Żydów babilońskich funkcję podobną, do tzw. Law French, czyli specyficznej odmiany francuskiego wykorzystywanej w średniowiecznej Anglii. Jako język wykorzystywany w sporach sądowych aramejski wzbogacił się o szereg specyficznych terminów i konstrukcji logicznych, z których część przedostała się także do innych języków i wpłynęła na współczesny hebrajski.
Historia
Język aramejski judeo-babiloński obejmuje język aramejski talmudyczny-babiloński (Talmudu Babilońskiego). Talmud Babiloński lub Talmud Babli ukończono na początku VI wieku w Babilonii, w jesziwach chawrutycznych, działających w miastach: Nehardea, Pumbedita i Sura. Gemara Babilońska jest zwięzła i znalazły się w niej szeroko dyskutowane przez Żydów problemy dotyczące zasad prawa – Halacha, obejmujące Palestynę[6].
Gramatyka
Cechy szczególne języka aramejskiego
Język aramejski judeo-babiloński (Koniugacja-Binjan)
↑Ninel Kameraz-Kos: Święta i obyczaje żydowskie. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 1997, s. 18. ISBN 83-86859-26-1.
↑ abcdefYitzhak Frank: Grammar for gemara and targum onkelos. An introduction to aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011, s. 18: "A survey of the aramaic binyanim".
↑ abcdefYitzhak Frank: Grammar for gemara and targum onkelos. An introduction to aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011, s. 23:"Talmud Bavli Aramaic".
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 129: " A contraction of the participle קָאֵים (from the root קום ) is often placed before another participle ."
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 130.
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 130: "This participle is often used with a word that has a prepositional prefix – אֵי, to mean basing oneself upon or refering to."
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 260: "the hakhamim taught. This expression usually introduces a baraitha that begins with an anonymous statement."
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 153: "What new point is he teaching us? This question points out a difficulty: Since the amora's halakha was already known to us from a mishna, a baraita, or the amora's own statement on another occasion – why did the amora present it again?"
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 152: "What does he mean? This question seeks a clarification of the meaning of a mishna, a baraitha, an amoraic statement, or a pasuk."
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 178: "From where do we derive these things? What is the source? This question seeks a source for a statement in a mishna, in a baraitha, or by an amora."
↑ abYitzhak Frank: Grammar for Gemara and targum onkelos: An Introduction to Aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011 ISBN 978-1-59826-466-1, s. 231-232.
↑ abcdefghijklmYitzhak Frank: Grammar for Gemara and targum onkelos: An Introduction to Aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011 ISBN 978-1-59826-466-1, s. 231.
↑ abYitzhak Frank: Grammar for Gemara and targum onkelos: An Introduction to Aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011 ISBN 978-1-59826-466-1, s. 232.
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 178:From where is the maxim that people say?
↑Yitzhak Frank: Grammar for Gemara and targum onkelos: An Introduction to Aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011 ISBN 978-1-59826-466-1, s. 233: ...in the plural of masculine nouns ... construct forms such as מַלְכֵי are often used not only in the construct state but even in the absolute and emphatic states. Thus, in Babylonian Aramaic, the form מַלְכֵי may mean either the kings of or kings or the kings.
↑Yitzhak Frank: Grammar for Gemara and targum onkelos: An Introduction to Aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011 ISBN 978-1-59826-466-1, s. 233.
↑Yitzhak Frank:The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001, s. 178:From where do we derive these things?
Bibliografia
Frank, Yitzhak, The Practical Talmud Dictionary, Jerusalem 2001
Frank, Yitzhak, Grammar for gemara and targum onkelos. An introduction to aramaic, Ariel Institute, Jerusalem 2011, ISBN 978-1-59826-466-1
MarcusM.JastrowMarcusM., A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature, Peabody, Mass.: Hendrickson Publishers, 2005, ISBN 1-56563-860-3, OCLC 52978962.brak strony (książka)
Klein, Hyman, An Introduction to the Aramaic of the Babylonian Talmud, London, 1943
Kutscher, Eduard Yechezkel, Hebrew and Aramaic Studies, ed. Z. Ben-Hayyim, A. Dotan, and G. Sarfatti, Jerusalem, The Magnes Press / The Hebrew University, 1977
Levias, Caspar, A grammar of the Aramaic idiom contained in the Babylonian Talmud, 1900 (reprints available)
MarcinM.MajewskiMarcinM., Klasyfikacja języków semickich, J.J.Uliasz (red.), „Studia Leopoliensia”, 4 (2011), Materiały z międzynarodowego sympozjum we Lwowie-Brzuchowicach; licencja CC-by 3.0, 2011, s. 137-155 [dostęp 2016-07-13](pol.).
Marcus, David, A Manual of Babylonian Jewish Aramaic: University Press of America, Paperback ISBN 0-8191-1363-8
Margolis, Max Leopold, A manual of the Aramaic language of the Babylonian Talmud; grammar chrestomathy & glossaries, Munich, 1910
Melamed, Ezra Zion, Dictionary of the Babylonian Talmud, Feldheim, 2005 ISBN 1-58330-776-1
ShelomoS.MoragShelomoS., אֲרָמִית במָסוֹרֶת תֵּימָן : לָשׁוֹן התַּלְמוּד הבַּבְלִי : מָבוֹא , תּוֹרַת ההָגָה ותְּצוּרַת־הפּוֹעַל [trb. Aramit be-masoret Teman : leshon ha-Talmud ha-Bavli : mavo, torat ha-hegeh u-tetsurat-ha-poʻal / ang. Babylonian Aramaic: The Yemenite Tradition. Historical Aspects and Transmission, Phonology, the Verbal System], Yerushalayim: Yad Ben Zvi, 1988, ISBN 965-235-023-0, OCLC 27218811(hebr.).
MatthewM.MorgensternMatthewM., Studies in Jewish Babylonian Aramaic Based Upon Early Eastern Manuscripts, Harvard Semitic Studies, 2011, ISBN 978-1-57506-938-8.
Elitzur A Bar-AsherE.A.B.A.SiegalElitzur A Bar-AsherE.A.B.A., Introduction to the grammar of Jewish Babylonian Aramaic, seria Lehrbücher orientalischer Sprachen, LOS III/3, 2013, ISBN 978-3-86835-084-5, OCLC 870650423(ang.).
Sokoloff, Michael, A Dictionary of Jewish Babylonian Aramaic of the Talmudic and Geonic Periods, Bar Ilan and Johns Hopkins University Press 2003 ISBN 0-8018-7233-2
Marcin Majewski, Klasyfikacja języków semickich, J. Uliasz (red.), „Studia Leopoliensia”, 4 (2011), Materiały z międzynarodowego sympozjum we Lwowie-Brzuchowicach; licencja CC-by 3.0, 2011, s. 137-155 [dostęp 2016-07-13] (pol.).