Ivan Cankar
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 maja 1876
Vrhnika

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1918
Lublana

Zawód, zajęcie

pisarz

podpis

Ivan Cankar (ur. 10 maja 1876 we Vrhnice, zm. 11 grudnia 1918 w Lublanie)[1] – słoweński pisarz, przedstawiciel słoweńskiego ruchu modernistycznego[2].

Życiorys

Pochodził z ubogiej i wielodzietnej rodziny rzemieślniczej[3]. Urodził się we Vrhnice[4] pod Lublaną jako ósme dziecko w rodzinie. Wychowała go przede wszystkim matka[4]. Ojciec zarabiał na chleb pracując jako krawiec[3]. Zabrakło jednak dla niego pracy i zakończył produkcję, kiedy w Vrhnice powstał sklep z odzieżą. Wtedy opuścił rodzinę[4] i wyjechał w poszukiwaniu pracy do Bośni. W roku 1882 Cankar został przyjęty do szkoły podstawowej. W 1888 roku zapisał się do szkoły technicznej w Lublanie[4] zwanej lublańską realką (ljubljanska realka). Mieszkał ze swoim kuzynem Šimnem, ale później z powodu braku pieniędzy wyprowadził się i poszukał tańszego mieszkania. w czasie wakacji od czasu do czasu udawał się do Puli, gdzie miał krewnych. Skończył w Lublanie realne gimnazjum i po maturze wyjechał do Wiednia na studia politechniczne[4]. Chciał studiować architekturę, ale szybko się rozmyślił i zmienił kierunek na slawistykę[4]. W roku 1897 przeprowadził się do Puli, gdzie zmarła jego matka. Po pewnym czasie wrócił do Wiednia, gdzie przebywał do 1909 roku. Trudne warunki materialne z jednej strony, z drugiej zainteresowania literackie przeszkodziły mu w ukończeniu studiów. Pozostał wyłącznie pisarzem i jedynie literatura stanowiła źródło jego utrzymania. Po opuszczeniu Wiednia mieszkał w Sarajewie, gdzie mieszkał u brata-księdza. Później ostatecznie przeniósł się do Lublany. 12 maja 1913 roku miał w Ratuszu w Lublanie wykład pt. „Słoweńcy w Jugosławii”, po którym został aresztowany z powodu wypowiedzi broniących Związku Jugosłowiańskiego. W następnym roku był ponownie aresztowany z powodu jego domniemanej sympatii do Serbów. Został on osadzony w więzieniu na zamku w Lublanie, ale szybko został stamtąd wypuszczony. W lecie 1918 roku przez pewien czas przebywał nad jeziorem Bled w Słowenii. Końcem października bardzo dotkliwie potłukł się podczas upadku ze schodów. Zmarł w Lublanie. Pogrzeb odbył się na cmentarzu Žale w Lublanie, gdzie spoczywają także: Josip Murn, Dragotin Kette i Oton Župančič.

Twórczość

Zaczął pisać jeszcze w gimnazjum pod silnym wpływem Antona Aškerca. Swoje wiersze publikował w Ogródku (Vrtcu) i Dzwonie Lublany (Ljubljanski zvon). Na samym początku pisał wiersze realistyczne, później zmienił kierunek twórczości na noworomantyzm. Entuzjazmował się dekadentyzmem i symbolizmem, ale wkrótce znalazł swą własną, oryginalną drogę. Pierwszymi wartościowymi utworami Cankara były wiersze i szkice liryczne. W czasie gdy przebywał w Wiedniu działał w kole literackim słoweńskich studentów, którego członkami byli także m.in. Oton Župančič, Fran Govekar i Fran Eller.

Pierwszy tomik jego wierszy pt. Erotyka (Erotika[4]) wywołał ataki ze strony konserwatystów. Ukazanie się Erotyki Cankara i Pucharu upojenia (Čaša opojnosti) Župančiča w 1899 uznawane jest za początek słoweńskiej moderny. Jednak nieprzychylne nastroje co do tomiku Cankara sprawiły, że ówczesny arcybiskup Anton Bonavetura rozkazał wykupić cały nakład książki i spalić[2]. Nie miało to jednak większych skutków, gdyż już w roku 1902 ukazało się jej drugie wydanie.

Wkrótce jednak Cankar zrezygnował z poezji i zajął się wyłącznie prozą. W okresie przeszło dwudziestoletnim wydał bardzo wiele książek. Materiał do swoich dzieł czerpał z życia mieszczan i chłopów, z życia proletariatu oraz inteligencji słoweńskiej. Przedstawiał w nich proces przenikania kapitalizmu do ziem słoweńskich. W specyficzny sposób ilustrował walkę między liberałami a konserwatystami, socjalizm słoweński, walkę organizacji i grup kulturalnych o wpływy na wsi. Później stał się ideologicznym przeciwnikiem zarówno klerykałów, jak i liberałów. W roku 1901 ukazała się jego satyra Za dobrobyt narodu (Za narodov blagor[2]), w której jest również mowa o sytuacji politycznej w całej Słowiaszczyźnie. W roku 1902 ukazała się powieść Na klancu, która jest najobszerniejszym dziełem pisarza. W 1904 roku wydane zostały dwie powieści Cankara: Gospa Judit (Pani Judyta) i Hiša Marije Pomočnice (Dom Maryi Wspomożycielki). Najbardziej znaną powieścią pisarza jest jednak Hlapec Jernej in njegova pravica ( Sługa Jernej i jego sprawiedliwość), która ukazała się w roku 1907 jako przedwyborcza kampania Cankara na rzecz Jugosłowiańskiej Partii Socjaldemokratycznej. Fabuła książki symbolicznie przedstawia wojnę uciemiężonej klasy robotniczej z wyzyskującym panem. W 1914 roku w Słowianinie zaczęły się ukazywać opowiadania Cankara z motywami wspomnień z młodości, które jednak zostały wydane już po śmierci pisarza w roku 1920 pt. Moja mladost (Moja młodość). Na twórczość Ivana Cankara, tak jak na innych europejskich poetów tego czasu, miała duży I wojna światowa. W ostatnim zbiorze opowiadań Cankara Podobe iz sanj (Obrazy senne), które również ukazały się w 1920 r. jest zauważalny wpływ symbolistycznego ekspresjonizmu. W literackim rozwoju Cankar przechodził przez różne fazy. Na początku był dekadentem później symbolistą, a na koniec opowiadał się za sztuką tendencyjną. Przez cały czas konsekwentnie zmierzał do jednego celu – aby literatura słoweńska wyraziła w sposób pełny i swobodny dążenia człowieka i narodu; aby była wyraźnie słoweńska i służyła budowie nowego i szczęśliwego ustroju społecznego. Największa siła Cankara przejawia się w sposobie w jaki potrafił wyrazić swój świat. Na cześć Ivana Cankara jego imieniem został nazwany Dom Kultury Cankara (Cankarjev dom) w Lublanie i Vrhnice. Liczne ulice także noszą jego imię, jak również część lublańskiej góry jest nazwana od jego imienia. Jego podobizna znajdowała się także na banknocie o nominale 10.000 słoweńskich tolarów.

Dzieła

Poezja

  • Erotika (1899[5], 2 wydanie – 1902)

Proza

  • Vinjete[6] (tom szkiców[7], 1899[6])
  • Knjiga za lahkomiselne ljudi (nowele, 1901)
  • Tujci[8] (powieść, 1901)
  • Na klancu (powieść, 1902)
  • Ob zori (nowele, 1903)
  • Življenje in smrt Petra Novljana (powieść, 1903)
  • Gospa Judit (powieść, 1904)
  • Hiša Marije pomočnice (powieść, 1904)
  • Križ na gori (powieść, 1904)
  • Potepuh Marko in kralj Matjaž (powieść, 1905)
  • V mesečini (nowele, 1905)
  • Martin Kačur (powieść, 1906)
  • Nina (powieść, 1906)
  • Smrt in pogreb Jakoba Nesreče (powieść, 1906)
  • Aleš iz Razora (powieść, 1907)
  • Hlapec Jernej in njegova pravica (powieść, 1907)
  • Novo življenje (powieść, 1908)
  • Zgodbe iz doline šentflorjanske (1908)
  • Kurent (powieść, 1909)
  • Sosed Luka (nowela, 1909)
  • Za križem (nowele, 1909)
  • Troje povesti (powieści, 1911)
  • Volja in moč (nowele, 1911)
  • Milan in Milena (powieść, 1913)
  • Podobe iz sanj (opowiadania, 1920)
  • Mimo življenja (nowele, 1920)
  • Moje življenje (opowiadania, 1920)
  • Grešnik Lenart[9] (powieść, 1921)

Dramaty

  • Romantične duše[10] (dramat, 1879*, 1922**)
  • Jakob Ruda (dramat, 1900)
  • Za narodov blagor (dramat, 1900, 1901)
  • Kralj na Betajnovi (dramat, 1901, 1902)
  • Pohujšanje v dolini šentflorjanski (dramat, 1907)
  • Hlapci (dramat, 1909, 1910)
  • Lepa Vida (dramat, 1911[2])

* – rok powstania ** – rok pierwszego wydania

Eseje

  • Krpanova kobila (esej, 1907)
  • Bela krizantema (esej, 1910)

Dzieła przetłumaczone na język polski

  • Widok z pudełka i inne opowiadania. Kraków: Wydawnictwo literackie, 1981. ISBN 83-08-00586-1.
  • Nowele. Z przedmowa Vojeslava Molè, przełożyła Ela Mole. Warszawa, 1931.
  • Kasztan osobliwego gatunku. (Wybor utworów.); Warszawa: Czytelnik, 1959.

Przypisy

  1. Cankar Ivan, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-05-12].
  2. a b c d Ivan Cankar, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-07-31] (ang.).
  3. a b Cankar Iwan, [w:] Bożena Chicińska (red.), Mały Słownik Pisarzy Zachodnio-Słowiańskich i Południowo-Słowiańskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 46.
  4. a b c d e f g Ivan Cankar Biography [online], thefamouspeople.com [dostęp 2017-07-31] (ang.).
  5. OpenLibrary.org, Erotika (1899 edition) | Open Library, OL: 13135396W [dostęp 2023-05-12] (pol.).
  6. a b Vinjete, [w:] Katalogi Biblioteki Narodowej [online].
  7. Andrej Šurla, Cicha rozmowa ostatnich przekładów Tonego Pretnara, „Przekłady Literatur Słowiańskich”, Tom 1 (Część 1), 2009, s. 285, ISSN 0208-6336.
  8. Ivan Cankar, Tujci, 1901 [dostęp 2023-05-12] (ang.).
  9. Ivan Cankar, Grešnik Lenart: življenjepis otroka, L. Schwentner, 1921 [dostęp 2023-05-12] (słoweń.).
  10. Ivan Cankar, Romantične duše: Dramatična slika v treh dejanjih, L. Schwentner, 1922 [dostęp 2023-05-12] (słoweń.).

Bibliografia

  • Głównym źródłem jest słoweńska wersja tego hasła

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się