Homo erectus
(Dubois, 1892)
Okres istnienia: pliocenplejstocen
5.333/0.0117
5.333/0.0117
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

naczelne

Rodzina

człowiekowate

Podrodzina

Homininae

Rodzaj

Homo

Gatunek

Homo erectus

Synonimy
  • Pithecanthropus erectus
Czaszka Homo erectus (H. e. tautavelensis)

Homo erectus (człowiek wyprostowany) synonim pitekantrop (Pithecanthropus erectus) – kopalny gatunek człowieka z epoki plejstocenu, stanowiący jeden z pośrednich szczebli ewolucyjnych między australopitekami a współczesnym człowiekiem.

Kolebką Homo erectus jest środkowo-wschodnia Afryka (Etiopia, Kenia, Tanzania), gdzie pojawił się prawdopodobnie na przełomie pliocenu i plejstocenu, około 1,8 miliona lat temu i szybko rozprzestrzenił na tereny zachodniej i wschodniej Azji[1]. Afrykański przedstawiciel tego gatunku określany jest także jako Homo ergaster[2]. Homo erectus jako pierwszy opanował sztukę posługiwania się ogniem.

Odkrycie i stanowiska

Pierwsze szczątki Homo erectus odkrył Holender Eugène Dubois w 1891 roku w Trinil na Jawie; on też nadał mu nazwę pitekantrop (dosłownie: małpolud, z połączenia gr. wyrazów pithekos (πίθηκος) – małpa, i anthropos (άνθρωπος) – człowiek), wymyśloną (Pithecanthropus alalus) przez niemieckiego biologa Ernsta Haeckela jeszcze przed odkryciem jakichkolwiek kopalnych szczątków praczłowieka. Obecnie Homo erectus znany jest z licznych, choć na ogół bardzo ułamkowych znalezisk ze wszystkich 3 kontynentów Starego Świata. Znaleziska pochodzą głównie z Jawy i północnych Chin.

Homo erectus nie był pierwszym prymitywnym hominidem, który wyemigrował z afrykańskiej kolebki ewolucyjnej – dokonał tego Homo georgicus około 1,8 mln lat temu, chociaż stwierdzono to dopiero w XXI w. Homo erectus w Europie pojawił się najprawdopodobniej (według stanowiska tzw. długiej chronologii pierwszego zasiedlenia Europy) około miliona lat temu, zaś Homo georgicus prawie 2 razy wcześniej. Potwierdzają to odkrycia dokonane w basenie Orce w Andaluzji, Atapuerca koło Burgos w Hiszpanii i w Monte Poggiolo koło Forli w północnych Włoszech. Najprawdopodobniej przybył z Afryki północno-zachodniej przez Cieśninę Gibraltarską, która mogła w tym czasie być znacznie węższa lub wręcz możliwa do pokonania suchą stopą.

Morfologia

Cechy anatomiczne odróżniające pitekantropa od dzisiejszego człowieka:

Czaszka Homo erectus wykazuje typowy zespół właściwości archaicznych, charakterystyczny dla wczesnych faz ewolucji człowieka. Natomiast szkieletem pozaczaszkowym Homo erectus nie różnił się od człowieka dzisiejszego. Jak każda grupa kopalna o szerokim rozprzestrzenieniu geograficznym i dużej rozciągłości czasowej, pitekantropy są grupą silnie zróżnicowaną, o dużej rozmaitości czasowej. Z tej przyczyny dzielono je do niedawna na szereg różnych rodzajów i gatunków – na przykład znaleziska jawajskie i chińskie uważano za dwa odrębne: Phitecanthropus i Sinanthropus. Nawet w obrębie pitekantropów jawajskich wyróżniano kilka gatunków: Pithecanthropus erectus, Pithecanthropus robustus, Pithecanthropus modjokertenis i Pithecanthropus dubois. Szczegółowa analiza porównawcza dowodzi jednak, że wszystkie te formy nie różnią się od siebie bardziej niż poszczególne rasy człowieka dzisiejszego, i w związku z tym przeważa pogląd, że wszystkie one są przedstawicielami jednego gatunku biologicznego. To wszystko da się zauważyć u środkowoplejstoceńskich ludzi spoza terytorium Azji, którym także nadawano odrębne nazwy systematyczne, a które wprawdzie należą do tego samego kręgu form, co pitekantropy azjatyckie.

Poszczególne znaleziska pitekantropów różnią się między sobą dość znacznie wiekiem geologicznym. Starsze mogły współwystępować z australopitekami przez około 800 tysięcy lat, do czasu ich wymarcia około 1 mln lat temu[3]. Najmłodsze skamieniałości, pochodzące z Jawy sprzed 200–400 tysięcy lat, dowodzą, że Homo erectus przetrwał na Jawie co najmniej 250 tysięcy lat dłużej, niż na kontynencie azjatyckim i około 1 mln lat dłużej, niż w Afryce[4].

Wczesne formy pitekantropa odznaczają się na ogół prymitywniejszą budową niż formy późniejsze: najstarsze pitekantropy mają największe żuchwy, bliskie lub nawet równe rozmiarami żuchwom niektórych australopiteków południowoafrykańskich. Ponieważ przodkami pitekantropów były niewątpliwie istoty typu australopiteków, występowanie takich form przejściowych nie jest dziwne, a kwestia, czy zaliczyć je jeszcze do australopiteków, czy już do pitekantropów, jest sprawą czysto umowną. Wyraźne zmiany w obrębie pitekantropów następowały również w pojemności puszki mózgowej. Dwie nadające się do zmierzenia czaszki z Trinil mają pojemność 780 i 960 cm³, późniejsze od nich czaszki z Chin zaś 1000–1200 cm³. Tak więc różnice anatomiczne między poszczególnymi formami pitekantropów mogą być nie tylko odzwierciedleniem istniejących w łonie tego gatunku zróżnicowań rasowych, lecz również wynikają z tego, że formy te reprezentują nieco różne fazy ewolucji tego gatunku.

Kultura

Homo erectus jest najdawniejszym przedstawicielem istot człowiekowatych, o których wiadomo na pewno, że umiał posługiwać się ogniem (według badań ogłoszonych w 2012 roku już około miliona lat temu[5]). Od czasów pitekantropa datują się też zapewne początki w pełni rozwiniętego łowiectwa. Można przypuszczać[potrzebny przypis], że temu trybowi życia towarzyszyła już struktura społeczna typu ludzkiego, oparta na rodzinach monogamicznych, zakazie kazirodztwa i podziale pracy według płci i wieku. Brak bezpośrednich danych o istnieniu u pitekantropów zaczątków jakichkolwiek wierzeń i praktyk magicznych, są jednak dane[potrzebny przypis], że pitekantropy uprawiały kanibalizm. Niebagatelną rolę w pożywieniu Homo erectus stanowiła zwierzyna. Odkrycia wskazują na to, że pitekantropy polowały na antylopy, co było już bardziej skomplikowane, niż polowanie na żółwie i drobne gryzonie, jak to czynił Homo habilis w wąwozie Olduvai.

Obozowiska Homo erectus wykazują obecność organizacji przestrzennej. Przejawiało się to w odrębnej lokalizacji miejsc wytwarzania narzędzi kamiennych, obróbki kości oraz przygotowywania pokarmów. Szczątkom pitekantropów towarzyszą zwykle prymitywne narzędzia kultury aszelskiej (Europa Zachodnia) i narzędzia odłupkowe (Europa Środkowa i Wschodnia).

Homo erectus w Europie Środkowej

Na szerokości geograficznej środkowej Europy odkryto szczątki kostne Homo erectus w Niemczech, na obszarze Turyngii, w miejscowości Bilzingsleben[6]. Skamieliny pitekantropa odkryto także w Vértesszőlős na Węgrzech (na północny zachód od Budapesztu). Najstarszym dobrze udokumentowanym obozowiskiem Homo erectus w najbliższym sąsiedztwie ziem polskich jest stanowisko Korolewo na Zakarpaciu, którego wiek datowany jest na ponad 800 tys. lat[potrzebny przypis].

Homo erectus w Polsce

Dotychczas na ziemiach polskich nie odkryto szczątków kostnych Homo erectus.

Ślady działalności pitekantropa na terenie Polski znaleziono w Kończycach Wielkich w powiecie cieszyńskim (województwo śląskie). Wiek znalezisk szacowany był na ok. 800 tys. lat[7], jednak z czasem pojawiły się wątpliwości co do takiego datowania[8]. W Trzebnicy, na stokach Winnej Góry (Wzgórza Trzebnickie), odkryto pozostałości bardziej współczesnego obozowiska (narzędzia, kości zwierząt, paleniska), datowane na okres ok. 0,5 mln lat[9][10]. Homo erectus zamieszkiwał także tereny u źródeł rzeki Pilicy (Jaskinię na Biśniku)[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. Susan C. Antón, Natural history of ''Homo erectus'', „American Journal of Physical Anthropology”, S37, 122, 2003, s. 126–170, DOI: 10.1002/ajpa.10399 (ang.).
  2. Praca zbiorowa, Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich, Mediasat Group SA, 2007 (Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej), s. 52, ISBN 978-84-9819-809-6.
  3. Stanley H. Ambrose, Paleolithic Technology and Human Evolution, „Science”, 5509, 291, s. 1748–1753, DOI: 10.1126/science.1059487 (ang.).
  4. C.C. Swisher III i inni, Latest ''Homo erectus'' of Java: Potential Contemporaneity with ''Homo sapiens'' in Southeast Asia, „Science”, 5294, 1996, s. 1870–1874, DOI: 10.1126/science.274.5294.1870 (ang.).
  5. Million-year-old ash hints at origins of cooking [online], 2 kwietnia 2012 [dostęp 2012-04-03] (ang.).
  6. D. Mania, U. Mania, E. Vlček, Latest finds of skull remains of ''Homo erectus'' from Bilzingsleben (Thuringia), „Naturwissenschaften”, 3, 81, 1994, s. 123–127, DOI: 10.1007/BF01131767 (ang.).
  7. Magdalena Warchala, Ewa Furtak, Homo erectus pochodził ze Śląska [online], wyborcza.pl, 22 października 2010 [dostęp 2010-10-22].
  8. Wojciech Pastuszka, Ogromne wątpliwości co do najstarszych śladów ludzi w Polsce, [w:] archeowiesci.pl [online], 2011-04-01 [dostęp 2011-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2011-04-07].
  9. Jan M. Burdukiewicz, Zbigniew Śnieszko, A Lower Palaeolithic settlement at Trzebnica (SW Poland), „Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift”, 35, Waxmann, 1995, s. 27–40, ISSN 0012-7477 (ang.).
  10. Muzeum Regionalne w Trzebnicy [online], muzeum.milicz.biz [zarchiwizowane z adresu 2010-10-17]..
  11. Krzysztof Łapiński, Praludzie zawędrowali na tereny Polski już 800 tys. lat temu, [w:] PAP Polska nauka [online], Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego [dostęp 2018-01-21] (pol.).

Linki zewnętrzne

  • publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Karolina Głowacka i Wioletta Nowaczewska, Homo erectus – dziki człowiek, mistrz przetrwania, kanał „Radio Naukowe” na YouTube, 30 grudnia 2021 [dostęp 2023-09-21].

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się