Historia Słowacji – obejmuje historię Słowacji oraz narodu słowackiego.
Tereny obecnej Słowacji były zamieszkane w okresie starożytności przez Kwadów. W okresie średniowiecza wchodziła w skład Wielkich Moraw, Polski i Węgier. Od XVI do XIX terenami Słowacji władali Habsburgowie. Po upadku Habsburgów Słowacja współtworzyła Czechosłowację. W okresie 1939–1944 była niepodległym państwem faszystowskim pod rządami Jozefa Tiso. W latach 1945–1992 Słowacja ponownie wchodziła w skład Czechosłowacji. 1 stycznia 1993 ponownie stała się osobnym państwem. Należy do Unii Europejskiej NATO i ONZ.
Najstarsze ślady bytności człowieka na terenach obecnej Słowacji są datowane na okres plejstocenu. Z tej epoki pochodzą znaleziska tzw. tłuków pięściowych[1]. Najbogatsze znaleziska pochodzą z okresu średniego paleolitu. Zasiedlane były doliny rzek oraz kotliny. Ślady działalności ludzkiej zachowały się w dorzeczu Wagu i Nitry, w Liptowie i na Spiszu[1]. W okresie młodszego paleolitu od 40 000 do 8000 p.n.e. gatunek homo sapiens zaczął zasiedlać część Zagórza[1], Nizinę Wschodniosłowacką, Szarysz i Ostrawę[2]. W tym okresie podstawową formą gospodarki było łowiectwo kontynuowane także w okresie mezolitu[3]. W okresie neolitu zaczęły powstawać natomiast gospodarstwa produkcyjne na obszarach czarnoziemów[3]. Pod koniec epoki eneolitu na Słowacji ludzie zaczęli przenikać na tereny północno-wschodnie[4].
Na początku naszej ery ziemie zachodniej Słowacji zamieszkiwali germańscy Kwadowie, którzy w II w. zostali pokonani przez cesarza rzymskiego Marka Aureliusza[5]. Po przejściu Hunów na przełomie IV i V w. na Słowację przybyły plemiona słowiańskie, jednak od połowy VI w. zwierzchnictwo nad nimi objęli przybyli z Azji Awarowie[6].
Na początku IX w. powstało państewko Pribiny z ośrodkiem w Nitrze, które w latach 833–836 zostało włączone do państwa wielkomorawskiego. W tym też okresie rozpoczęła się chrystianizacja kraju. W latach 1003–1025/1031 ziemie dzisiejszej Słowacji (Słowaczyzna) wchodziły przejściowo w skład państwa polskiego po przyłączeniu przez Bolesława Chrobrego[7]. Kronika polsko-węgierska opisuje ówczesny podział: „Granice Polaków rozciągały się bowiem aż do brzegu Dunaju, do miasta Ostrzyhomia, potem wiodły do miasta Egeru, a dalej kierując się ku rzece, która zwie się Ciepłą [Topl’a] aż do grodu Salis, i tam kończyły się granice między Węgrami, Rusinami i Polakami”. Ostatecznie za panowania Stefana I Świętego została włączona do Węgier. Chrystianizacja ziem słowackich, zapoczątkowana przez misjonarzy z Bawarii w księstwie Pribiny, była kontynuowana w państwie wielkomorawskim w obrządku słowiańskim za sprawą Cyryla i Metodego i wznowiona w rycie łacińskim pod panowaniem węgierskim za Stefana I Świętego. Od XI w. południowa, naddunajska Słowacja była zasiedlana przez ludność węgierską. W następnym stuleciu osiedlali się tam także koloniści z Niemiec. Nasilenie kolonizacji (także wołoskiej) nastąpiło w drugiej połowie XIII w. po najazdach mongolskich. Osadnictwo polskie (gł. na Spiszu i Orawie) trwało od XV w.
Kraj dzielił losy Królestwa Węgierskiego. Po wygaśnięciu dynastii Arpadów w 1301 znalazł się pod panowaniem Andegawenów (XIV w.), Luksemburgów, następnie był obszarem rywalizacji Habsburgów i Jagiellonów w XV w.
W 1526 znalazła się pod panowaniem Habsburgów. Po zajęciu środkowych Węgier przez Turków (1541) na Słowację, do Trnavy przenieśli się arcybiskupi Esztergomu, a do Preszburga węgierski sejm. Od XVI w. na Węgrzech i Słowacji rozprzestrzeniała się reformacja. Rekatolizacyjne działania Habsburgów, połączone z wprowadzaniem absolutyzmu, przyczyniły się do poparcia przez tamtejsze społeczeństwo kilku antyhabsburskich powstań, kierowanych przez władców Siedmiogrodu. Po wyparciu Turków ze środkowych Węgier w latach 1683–1699 ziemie słowackie ponownie stały się peryferiami Królestwa Węgierskiego, choć jego sejm zbierał się w Preszburgu do 1848.
Pod koniec XVIII w. w środowisku nielicznej słowackiej inteligencji zaczęła się kształtować świadomość narodowa. Wśród działaczy narodowych przeważali duchowni (Ján Kollár, Pavol Jozef Šafárik oraz Ľudovít Štúr kierujący ruchem szturowców). W czasie Wiosny Ludów doszło do zderzenia powstania słowackiego z rewolucją węgierską. W maju 1848 w czasie rewolucji węgierskiej Słowacy na wiecu w Liptovským Svätým Mikulášu uchwalili swoje postulaty narodowe – Żądania narodu słowackiego. Sprzeciw Węgrów spowodował jednak, że przywódcy słowaccy dochowali wierności Habsburgom[8]. Pomimo tego w 1861 cesarz Franciszek Józef I nie zgodził się na autonomię Słowacji. Z kolei młodzi działacze słowaccy zdołali w latach 1862–1863 porozumieć się z Węgrami w sprawach koncesji w oświacie (m.in. nauczanie w języku słowackim w szkołach średnich) i powołania narodowego centrum kulturalnego – Macierzy Słowackiej. Ugoda austriacko-węgierska z 1867 dała jednak Węgrom możliwość prowadzenia urzędowej madziaryzacji; cofnięto niedawne ustępstwa w oświacie i z czasem za sprawą tzw. lex Apponyi z 1907 wprowadzono naukę w języku węgierskim także w szkołach elementarnych. W 1875 zakazano działalności Macierzy Słowackiej[9]. W tych warunkach wzrosło oddziaływanie kultury czeskiej za sprawą młodych Słowaków studiujących na czeskim Uniwersytecie Karola w Pradze, gdzie jednym z profesorów był pochodzący z mieszanej czesko-słowackiej rodziny i związany z tzw. hlasowcami[10], Tomáš Masaryk.
W czasie I wojny światowej czeskie i słowackie środowiska emigracyjne w Stanach Zjednoczonych opowiedziały się za utworzeniem wspólnego państwa. Podpisana w maju 1918 przez przewodniczącego Czechosłowackiej Rady Narodowej, Tomasa Masaryka umowa pittsburska przewidywała znaczną autonomię dla Słowaków we wspólnym państwie[11].
Wobec klęski Austro-Węgier, Czesi proklamowali w Pradze 28 października 1918 powstanie państwa czechosłowackiego, do którego 30 października na wiecu w Turčianským Svätým Martinie akces zgłosili Słowacy w tzw. deklaracji martińskiej[12]. Do ewakuacji Węgrów z terenów słowackich doszło dopiero po ultimatum Francji pod koniec 1918. Wczesnym latem 1919 ziemie słowackie ponownie zajęły przejściowo oddziały Węgierskiej Republiki Rad[13], wyparte wkrótce przez wojska czechosłowackie. Jednocześnie toczyły się spory wśród polityków słowackich. Część z nich, na ogół ewangelików, była zwolennikami czechosłowakizmu (Milan Hodža) i nie opowiadała się za autonomią. Inni, działający w katolickiej Słowackiej Partii Ludowej (tzw. ludacy), traktowali umowę pittsburską jako wiążącą dla wszystkich polityków w kraju oraz zabiegali o jej dotrzymanie i przyznanie Słowakom szerokiej autonomii z własnym sejmem. We wrześniu 1919 ich przywódca, ksiądz Andrej Hlinka korzystając z polskiego paszportu usiłował przedstawić ten postulat na paryskiej konferencji pokojowej, co po powrocie doprowadziło do jego uwięzienia przez władze praskie[14]. Zewnętrzne granice Słowacji ustaliły traktaty zawarte przez Czechosłowację z Austrią w Saint-Germain-en-Laye w 1919, Węgrami w Trianon w 1920, a z Polską – arbitraż mocarstw 1920–1921, uzupełniony tzw. protokołem krakowskim 1924.
Powojenne życie polityczne na Słowacji było zdominowane przez walkę ludaków o autonomię. Od wiosny 1938 dyplomacja polska starała się nakłonić Hlinkę i jego współpracowników do proklamowania niepodległości Słowacji. Jednak ani Hlinka, ani rządzący od sierpnia 1938 jego następca Jozef Tiso nie zgodzili się na to. Po układzie monachijskim i powstaniu II Republiki Czechosłowackiej doszło do federalizacji państwa. Ludacy i inne partie słowackie uchwaliły w Żylinie autonomię Słowacji i 6 października 1938 powołały rząd z premierem Jozefem Tisą[15]. Słowacy zostali zmuszeni do dokonania cesji terytorialnych na rzecz Polski ok. 226 km kwadratowych, oddając Polsce m.in. Świerczynowiec, Suchą Górę, Jaworzynę[16], oraz Węgier (ok. 10 tys. km kwadratowych na południu kraju) w 1. arbitrażu wiedeńskim. Zmiany te przyczyniły się do zacieśnienia związków z Niemcami.
Wezwany do Berlina Tiso, postawiony wobec alternatywy: ogłoszenie niepodległości lub okupacja, zwołał na 14 marca 1939 sejm słowacki, który tego dnia proklamował niepodległą Republikę Słowacką[17]. Na czele władz jako prezydent stanął Tiso. Kilka dni później Słowacja przyjęła „opiekę” III Rzeszy, uzależniając się od niej politycznie i gospodarczo. We wrześniu 1939 oddziały słowackie wzięły udział w napaści Niemiec na Polskę (atak słowacki na Polskę). Do Słowacji przyłączono wcześniej odstąpione Rzeczypospolitej tereny oraz polskie części Spiszu i Orawy. W 1941 wojska słowackie wzięły udział w niemieckiej inwazji na ZSRR. W kwietniu 1942 władze słowackie rozpoczęły deportację Żydów, których kierowano do Terezina, bądź do obozów zagłady[18], co spotkało się z protestami w kraju (János Esterházy) oraz interwencją Watykanu. Deportacje wstrzymano w październiku 1942. W 1943, pod wpływem wiadomości o klęskach Wehrmachtu na froncie wschodnim (walczyły tam także formacje słowackie), na Słowacji powstały organizacje konspiracyjne założone przez przeciwników ludaków. 29 sierpnia wybuchło powstanie słowackie, które objęło środkową część kraju[19]. Kierownictwo polityczne nad powstaniem – stłumionym przez Niemców w październiku – sprawowała Słowacka Rada Narodowa, opowiadająca się za wspólnym państwem z Czechami przy zachowaniu autonomii Słowacji[19].
W końcu marca 1945 powstał w Moskwie rząd czechosłowacki, złożony z przedstawicieli emigracyjnego gabinetu ks. Jana Šrámka działającego w Londynie od 1940, Słowackiej Rady Narodowej i komunistów. Ogłoszone już na Słowacji wytyczne działalności rządu (program koszycki) zapowiadały utworzenie demokratycznego państwa dwóch równoprawnych narodów: Czechów i Słowaków[20]. Zaraz po wojnie na Słowacji (w granicach sprzed 1938) znaczną popularność zyskała, opowiadająca się za autonomią, Partia Demokratyczna. W 1946 zdobyła ona w wyborach do Słowackiej Rady Narodowej 62,5% głosów, dwukrotnie więcej głosów niż komuniści 30,3%[21]. We wrześniu 1947 została oskarżona przez KPCz (popartą przez inne partie czeskie) o spisek antypaństwowy i w konsekwencji uległa zmarginalizowaniu[22]. Po objęciu w lutym 1948 przez komunistów dyktatorskich rządów w Czechosłowacji autonomia Słowacji stała się fikcją[23]. W pierwszych latach powojennego terroru komuniści zlikwidowali gospodarkę rynkową. W czasie „praskiej wiosny” w 1968 ponownie zainicjowano prace nad federalizacją Czechosłowacji, co zrealizowano w 1969, już po inwazji państw Układu Warszawskiego[24]. W następnych latach trwała tzw. normalizacja, jednak represje wobec zwolenników reform były mniejsze niż na ziemiach czeskich i skromniejszy także był zapoczątkowany z końcem lat 70. ruch dysydencki.
W październiku 1989 zaczęła się w Pradze aksamitna rewolucja, która obaliła ustrój komunistyczny w Czechosłowacji[25]. Powstały wówczas Forum Obywatelskie w Czechach i Społeczeństwo Przeciwko Przemocy na Słowacji, kierujące procesem przywracania demokracji w państwie. Po upadku w 1989 rządów KPCz nasiliły się na Słowacji dążenia do uzyskania samodzielności. W czerwcu 1990, w wolnych wyborach parlamentarnych, najwięcej głosów na Słowacji uzyskało Społeczeństwo przeciw Przemocy oraz Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny. Rządy Vladimira Meciara i Jána Čarnogurskyego (do VI 1992) zapoczątkowały proces prywatyzacji i zmian gospodarczych. Ruch Społeczeństwo przeciwko Przemocy przekształcił się następnie w Partię Ludową – Ruch na rzecz Demokracji Słowacji pod przewodnictwem Mečiara. W lipcu 1992 parlament Słowacji przyjął deklarację suwerenności republiki, a 1 września uchwalił konstytucję[26]. W październiku 1992 parlament czechosłowacki przyjął ustawę o powstaniu od 1 stycznia 1993 suwerennych Czech i Słowacji[27]. W styczniu 1993 Słowacja została przyjęta do ONZ. W lutym 1993 Rada Narodowa Republiki Słowackiej wybrała Michala Kováča na prezydenta Słowacji. Do najważniejszych problemów politycznych Słowacji należą: spór z Węgrami o zespół hydroenergetyczny w Gabčíkovie na Dunaju oraz kwestia statusu mniejszości węgierskiej. Do 1998 pod rządami Mečiara jako premiera został spowolniony proces prywatyzacji, nie uregulowano także relacji z ludnością węgierską. W latach 1998–2006 władzę sprawował prawicowy rząd M. Dzurindy oparty na kilkupartyjnej koalicji, który przyspieszył prywatyzację oraz działania na rzecz integracji z Unią Europejską i NATO. W 2002 Słowacja podpisała traktat o przystąpieniu do NATO, a w 2004 stała się jego członkiem. W kwietniu 2003 podpisała traktat akcesyjny z Unią Europejską zatwierdzony w czerwcu tego samego roku w referendum, a 1 maja 2004 weszła do wspólnoty[28]. Po wyborach 2006 rząd utworzył Smer z populistami i narodowcami. 1 stycznia 2009 korona słowacka została zastąpiona przez euro[28]. Od 2014 do 2019 prezydentem kraju był Andrej Kiska.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
