Historia Jamajki – obejmuje dzieje państwa i narodu jamajskiego.

Okres prekolumbijski

Pierwsi ludzi przybyli na Jamajkę prawdopodobnie z wysp na wschodzie[1]. Ok. roku 600 n.e. przybyli tu ludzie kultury wytwarzającej czerwoną ceramikę[1]. Dwieście lat później na wyspę dotarli Arawakowie, którzy nazywali ją Xaymaca – „krainą drewna i wody”[2].

Następnie wyspę opanowali Tainowie[1], wywodzący się z grupy etnicznej Arawaków[3]. Tainowie zajmowali się rybołówstwem i rolnictwem – uprawiali kukurydzę i maniok[1]. Ich populacja szacowana jest na ok. 60 tys.[1] Zostali zdziesiątkowani po przybyciu Hiszpanów[2]. Na temat ich historii i życia nie zachowało się wiele informacji, większość z nich pochodzi z wykopalisk archeologicznych[2].

Okres kolonialny

Mapa Jamajki opublikowana przez włoskiego kartografa Benedetto Bordone (1460–1531) w 1528 roku
Jamajka na mapie z Description de L'Univers (1683) francuskiego kartgorafa Alaina Manessona Malleta (1630–1706)

Kolonia hiszpańska

Wyspa została odkryta przez Krzysztofa Kolumba w 1494 roku, który nadał jej nazwę Santiago – jednak nazwa ta się nie przyjęła[1]. Kolumb spędził tu okres 1503–1504 po rozbiciu statku[1]. Król Hiszpanii przyznał wyspę rodzinie Kolumba[1][a].

Hiszpanie skolonizowali wyspę, traktując ją przede wszystkim jako bazę dla dalszej ekspansji w Ameryce[4]. Zajęli się uprawą manioku, jukki i w mniejszym stopniu trzciny cukrowej na plantacjach, na których do pracy w systemie reparto lub encomienda przymuszano miejscowych Indian[5]. Wielu Tainów pojmano w niewolę, a wielu zmarło w wyniku chorób przywleczonych z Europy[1]. W 1524 roku król Hiszpanii Karol I Hiszpański wydał Nowe Prawa dla Indii Zachodnich, które zabraniały niewoli Indian i przymuszania ich do pracy dla hiszpańskich plantatorów[5]. Ze względu na brak rąk do pracy, Hiszpanie zaczęli sprowadzać na wyspę pierwszych niewolników z Afryki[1].

Pierwsza stała osada na wyspie – Sevilla la Nueva – została założona na jej północnym wybrzeżu przez hiszpańskiego oficera Juana de Esquivel (zm. 1523)[1], który w 1510 roku został pierwszym gubernatorem Jamajki. W 1514 roku na stanowisku zastąpił go konkwistador Francisco de Garay (1475–1523). W 1534 roku stolicą została Villa de la Vega – współczesne Spanish Town[1]. W 1556 roku rodzina Kolumbów przekazała wyspę koronie hiszpańskiej w zamian za dożywotnie zachowanie tytułu księcia Jamajki i roczną rentę[3].

Na początku XVII wieku, liczba mieszkańców wyspy wynosiła ok. 3000 osób, przy czym niewielu afrykańskich niewolników i prawie żadnych Tainów[1].

W XVII wieku na wyspę zaczęli przybywać inni Europejczycy, m.in. Holendrzy i Anglicy, którzy zajmowali się piractwem i korsarstwem[6]. Wyspa była plądrowana, a największe ataki miały miejsce w 1640 i w 1643 roku[6].

Kolonia brytyjska

Port Royal przed 1692 rokiem

W 1655 roku wyspę zajęli Anglicy pod dowództwem Williama Penna (1621–1670) i generała Roberta Venablesa (1613–1687)[7][1]. Ekspedycja angielska odbywała się w ramach Cromwellowskiego przedsięwzięcia The Western Design, którego celem było zdobycie jednej z wysp Wielkich Antyli jako przyczółka dla działalności angielskiej w regionie[8]. Anglicy bezskutecznie próbowali zdobyć Hispaniolę i wobec porażki podjęli próbę zajęcia Jamajki, która przy braku obrony natychmiast skapitulowała[9].

Jamajka była pierwszą kolonią angielską zdobytą poprzez zajęcie kolonii innego państwa[10]. W okresie tym wyspa miała ok. 2000–2500 mieszkańców, przede wszystkim Hiszpanów, Portugalczyków, Afrykańczyków i Indian[11].

Pod panowaniem Anglików Jamajka zaczęła rozwijać się gospodarczo, a rozwój opierał się na handlu niewolnikami i uprawie trzciny cukrowej, do której wykorzystywano pracę niewolniczą[1]. Trzcina cukrowa w znacznej mierze służyła do produkcji rumu. Ponadto na wyspie prowadzono plantacje indygowców, kawowców i kakaowców[1].

Katolicka Hiszpania podjęła dwie próby odbicia wyspy z rąk protestanckiej Anglii – w 1657 i w 1658 roku – obie skończyły się niepowodzeniem[12]. By obronić wyspę przed atakami hiszpańskimi, angielscy gubernatorzy współpracowali z bukanierami, którzy bez przeszkód mogli korzystać z portów kolonii[1]. Miasto Port Royal było dla nich schronieniem i główną siedzibą na wyspie aż do silnego trzęsienia ziemi które nastąpiło w 1692 roku[13]. Bukanierzy grabili okoliczne kolonie hiszpańskie i napadali na hiszpańskie statki handlowe[1]. Część z nich była kaperami a niektórzy stali się kupcami i plantatorami[1].

Hiszpania zaprzestała walk w 1660 roku[14] i ostatecznie zrzekła się wyspy w 1670 roku na mocy postanowień traktatu zawartego w Madrycie, który regulował kwestie terytorialne między Anglią a Hiszpanią w Ameryce[15]. Po podpisaniu traktatu angielski gubernator zaniechał współpracy z bukanierami[1]. Na mocy traktatu Anglia zobowiązywała się do usunięcia piratów ze swoich posiadłości w Indiach Zachodnich w zamian za zachowanie praw własności do nich[16]. W 1672 roku aresztowano „króla bukanierów” Henry'ego Morgana (1635–1688) po jego zwycięstwie nad flotą hiszpańską i splądrowaniu Panamy[17]. Po pogorszeniu się stosunków z Hiszpanią Morgan otrzymał tytuł szlachecki i powrócił na wyspę jako wicegubernator[17].

W 1680 roku liczba mieszkańców wyspy wynosiła ok. 18 tys., przy czym połowę stanowili niewolnicy[1]. W 1692 roku Anglicy założyli miasto będące dziś stolicą Jamajki, Kingston.

Wyspa stanowiła centrum handlu niewolnikami powstałej w 1672 roku Royal African Company, która miała monopol na brytyjski handel niewolnikami[1]. Niewolnicy często uciekali w głąb wyspy, tworząc enklawy, z których wyłoniła się mniejszość etniczna – Maroni[1]. Na mocy pokoju utrechckiego z 1713 roku Wielka Brytania uzyskała wyłączność na sprzedaż afrykańskich niewolników do posiadłości hiszpańskich w Indiach Zachodnich na przez okres 40 lat[18]. Jamajka stała się główną bazą przerzutową pomiędzy Afryką a Ameryką[18].

W 1782 roku Jamajce groziła inwazja wojsk francuskich przy wsparciu Hiszpanii[1]. Francuska flota została pokonana przez marynarkę brytyjską pod dowództwem admirałów George'a Rodneya (1718–1792) i Samuela Hooda (1724–1816) w bitwie morskiej przy wyspach Les Saintes[1].

Zniesienie niewolnictwa

Zniszczenie plantacji Roehampton w trakcie Rebelii Sharpe'a w 1832 roku, 1833

W latach 1780–1787 z powodu spadku popytu na cukier zginęło z głodu 15 tys. niewolników[1]. Maroni prowadzili działalność partyzancką i w XVIII w. doszło do wojen marońskich[1]. Pierwszą w latach 1725–1739 wygrali Maroni, a ówczesny gubernator Edward Trelawny (1699–1754) nadał wolność zwolennikom marońskiego przywódcy Cudjoe[1]. Drugą w latach 1795–1797 wygrali Brytyjczycy i deportowali 600 Maronów do Nowej Szkocji[1].

Kolejne powstania niewolników wybuchały w XVIII i XIX w., a największą była rebelia w latach 1831–1832 pod przywództwem Samuela Sharpe'a (1804–1832), nazywana „rebelią emancypacji”, „rebelią baptystów” lub „rebelią bożonarodzeniową”[19]. Przy udziale tysięcy ludzi, był to największy zryw w historii Brytyjskich Indii Zachodnich[19]. Powstanie zostało brutalnie stłumione a ich przywódcy straceni[1]. Wydarzenia na Jamajce przyspieszyły prace w parlamencie brytyjskim nad Aktem Zniesienia Niewolnictwa, który został przyjęty w 1833 roku – akt zniósł niewolnictwo na terenie Imperium Brytyjskiego z dniem 1 sierpnia 1834 roku[19] i zwrócił wolność wszystkim niewolnikom z dniem 1 sierpnia 1838 roku[20].

Upadek gospodarki plantacyjnej

Żniwiarze trzciny cukrowej na Jamajce, lata 80. XIX w.
Pomnik Paula Bogle – przywódcy rebelii w Morant Bay w 1865 roku
Transport bananów na Jamajce, 1894

Zakaz transatlantyckiego handlu niewolnikami (1807) i ostateczne zniesienie niewolnictwa (1834) doprowadziły do wzrostu kosztów produkcji na plantacjach[1]. W latach 30. i 40. XIX w. władze Jamajki sprowadziły do prac na plantacjach pracowników z Indii i zbudowały pierwszą linię kolejową, co jednak nie poprawiło sytuacji plantatorów[1]. W 1846 roku parlament zniósł taryfy ochronne, co doprowadziło do wzrostu cen cukru z trzciny cukrowej[1], który od początku XIX w. musiał konkurować z cukrem buraczanym[4]. Wzrost kosztów produkcji w połączeniu z trudnościami ze zbytem, przyczyniło się do upadku gospodarki plantacyjnej[4].

W wyniku upadku plantacji doszło do bezrobocia i warunki życia uległy znacznemu pogorszeniu[1]. Doprowadziło to do powstania ludności murzyńskiej, które zostało zapoczątkowane rebelią w Morant Bay w 1865 roku[4]. Rebelianci zabili burmistrza i 18 innych wysoko urodzonych Europejczyków[1]. Zgromadzenie Kolonialne Jamajki (ang. House of Assembly of Jamaica) przekazało swoją władzę na ręce gubernatora Edwarda Johna Eyre (1815–1901), który wprowadził stan wojenny i stłumił rebelię[1]. Przywódca rebelii – Paul Bogle (1820–1865) został powieszony[1]. Po protestach społecznych i przeprowadzonym śledztwie Eyre został odwołany ze stanowiska[1].

Zgromadzenie Kolonialne Jamajki zostało rozwiązane a wyspa stała się kolonią Korony[4]. Nowym gubernatorem, z pełnią władzy ustawodawczej i wykonawczej, został John Peter Grant (1807–1893), który zreformował kolonię[1]. Założył policję, zreformował sądownictwo, służbę zdrowia, departament robót publicznych i kasę oszczędnościową, usprawnił szkoły i zbudował system nawadniania terenów między Spanish Town i Kingston[1]. W 1872 roku stolicą wyspy zostało Kingston, zastępując Spanish Town[21].

Pod koniec XIX w. Lorenzo Dow Baker (1840–1908) rozpoczął z Jamajki eksport bananów[1]. Wraz z dziewięcioma inwestorami założył Boston Fruit Company, która w 1899 roku weszła do United Fruit Company, firmy, na której bazie w 1970 roku powstała Chiquita Brands International[22]. Banany stały się głównym produktem eksportowym wyspy[1].

W 1907 roku Kingston i Port Royal nawiedziło silne trzęsienie ziemi, w wyniku którego zginęło 800 osób a zabudowa obu miast uległa zniszczeniu[1]. Ówczesny gubernator wyspy Sydney Olivier (1859–1943) odbudował stolicę[1]. W kraju panowało bezrobocie i wielu Jamajczyków wyemigrowało, m.in. do pracy przy budowie Kanału Panamskiego[1].

Po I wojnie światowej doszło do coraz większego uzależnienia wyspy od Stanów Zjednoczonych, których rząd wpływał na sytuację w kraju poprzez korporację United Fruit Company[4]. Wzrosła też emigracja Jamajczyków do USA, na Kubę i do państw Ameryki Środkowej[4].

Uzyskanie niepodległości

W połowie lat 30. XX w. podobnie jak w innych regionach Karaibów doszło do fali strajków związanych z niezadowoleniem z kolonialnych rządów[4]. Jamajkę dotkliwie dotknęły skutki wielkiego kryzysu (ang. Great Depression)[1]. Popularność zdobył nacjonalizm afrykański reprezentowany przez Marcusa Garveya (1887–1940) i jego Universal Negro Improvement Association[4].

W 1938 roku na wyspie doszło do protestów[1]. W tym samym roku zaczęły powstawać pierwsze związki zawodowe, z których wyłoniły się później jamajskie partie polityczne[1]. Alexander Bustamante (1884–1977) założył związki zawodowe, z których w 1943 roku powstała konserwatywna Jamajska Partia Pracy (ang. Jamaica Labour Party, JLP)[4]. Norman Manley (1893–1969) założył socjaldemokratyczną Ludową Partię Narodową (ang. People's National Party, PNP)[4]. Na mocy konstytucji Jamajki z 1944 roku powstała Izba Reprezentantów (ang. House of Representatives) i odbyły się pierwsze wybory powszechne, które wygrała Jamajska Partia Pracy[4]. Konstytucja wprowadziła również Radę Ustawodawczą (ang. Legislative Council) i Radę Wykonawczą (ang. Executive Council), która w 1957 roku została przekształcona w gabinet pod przywództwem premiera[1]. W 1959 roku Jamajka uzyskała pełną autonomię wewnętrzną[4].

Niedotknięta bezpośrednio skutkami II wojny światowej Jamajka skorzystała na pomocy finansowej na mocy Colonial Development and Welfare Act oraz z inwestycji zagranicznych[1]. W latach 50. XX w. odnotowała szybki rozwój gospodarczy m.in. dzięki eksploatacji złóż boksytów, rozbudowie infrastruktury turystycznej i przemysłu maszynowego[4].

W latach 1958–1962 Jamajka była członkiem Federacji Indii Zachodnich, której była współzałożycielem[1]. Po przegranej w wyborach w 1962 roku Normana Manleya premierem został Alexander Bustamante, który opowiadał się za wyjściem z federacji[1]. W referendum w 1961 roku Jamajczycy poparli stanowisko Bustamante i jego JLP[1]. Na wyspie był silny ruch secesyjny, co związane było z niechęcią do utrzymywania niewielkich wysepek karaibskich[4]. Jamajka opuściła federację, co doprowadziło do jej rozpadu[4].

6 sierpnia 1962 roku Jamajka uzyskała niepodległość, stała się monarchią konstytucyjną należącą do brytyjskiej Wspólnoty Narodów[1]. Głową państwa pozostała brytyjska królowa Elżbieta II, a jej reprezentantem na wyspie jest gubernator, mianowany przez rząd na czele z premierem. Pierwszym premierem został Alexander Bustamante (1884–1977)[1], a gubernatorem generalnym Jamajki Kenneth Blackburne (1907–1980).

Lata 60. XX w.

Początkowo rządy sprawowała Jamajska Partia Pracy. Konserwatyści prowadzili politykę ścisłej współpracy z USA i gospodarki wolnorynkowej[4]. Przeprowadzono wiele inwestycji infrastrukturalnych[1]. Głównym partnerem handlowym było USA, które było również głównym inwestorem zagranicznym w przemysł wydobywczy i turystyczny[1]. Wielka Brytania oferowała preferencyjne warunki handlu cukrem i bananami[1]. Pomimo szybkiego tempa rozwoju nadal panowało bezrobocie, co sprzyjało niezadowoleniu społecznemu, dochodziło do zamieszek[1].

W 1969 roku Jamajka wstąpiła do Organizacji Państw Amerykańskich (ang. Organization of American States) i do Ruchu Państw Niezaangażowanych (ang. Non-Aligned Movement)[1].

Rząd aktywnie promował kulturę Jamajki[1]. Marcus Garvey, George William Gordon i Paul Bogle zostali uznani za bohaterów narodowych Jamajki[1]. W 1969 roku wprowadzono ordery jamajskie, które zastąpiły ordery brytyjskie[1].

Ruch Rastafari

 Osobny artykuł: Ruch Rastafari.

W latach 60. XX wieku wielu wyznawców zyskał powstały wcześniej na Jamajce ruch rastafarian. Żądali oni przeniesienia ludności murzyńskiej do Afryki i uznawali za swojego władcę cesarza Etiopii Hajle Sellasje, którego obdarzyli tytułem negusa.

Lata 70. XX w.

Michael Manley w latach 70. XX w.

W 1972 roku władzę przejęli socjaldemokraci z PNP, a premierem został syn Normana Manleya – Michael Manley (1924–1997)[4]. Od 1974 roku rząd PNP realizował radykalne reformy w duchu demokratycznego socjalizmu, m.in. reformę rolną, reformy społeczne, nacjonalizację części przemysłu i usług oraz kontrolę kapitału zagranicznego[4]. Wprowadzono także opłaty za eksport boksytu[1]. Rząd Manleya walczył z analfabetyzmem i podjął działania na rzecz szerszego dostępu do wyższej edukacji[1].

Jamajka nawiązała również bliskie kontakty z rewolucyjną Kubą[4], a także z Chinami i ZSRR[1].

Bob Marley, 1980

Reformy spowodowały odpływ zagranicznych inwestorów oraz konflikt z Międzynarodowym Funduszem Walutowym[4]. Doszło do załamania się produkcji przemysłowej[4]. Manleya oskarżano o komunizm, doszło do zamieszek i w 1976 roku wprowadzono stan wyjątkowy[1]. Niemniej jednak Manley i PNP ponownie zwyciężył w wyborach w 1976 roku, lecz przegrał w kolejnych w 1980 roku wskutek pogarszających się warunków życia[1].

Sytuację u schyłku rządów Manleya utrudniały też prawicowe bojówki Partii Pracy, które dokonując zamachu na Boba Marleya biorącego udział w wiecu poparcia dla rządu, rozpętały walki uliczne między bojówkami Partii Pracy i Ludowej Partii Narodowej[23].

Lata 80. i 90. XX w.

Edward Seaga, 1981

W 1980 roku władzę ponownie objęli konserwatyści, którzy przeprowadzili liberalizację gospodarki[4]. Rząd premiera Edwarda Seagi (1930–2019) popierał politykę Stanów Zjednoczonych w stosunku do Kuby i Grenady[1]. Jamajka otrzymała pomoc finansową od USA[1]. W 1983 roku nieliczne wojska jamajskie wzięły udział w amerykańskiej inwazję na Grenadę rządzonej przez rewolucjonistów[1]. Po krótkim okresie wzrostu gospodarczego doszło do fali kryzysu[1]. Jamajka zaczęła wprowadzać programy reform przy wsparciu Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego[1]. Oszczędnościowa polityka gospodarcza wzbudziła niezadowolenie społeczne, które objawiło się strajkiem generalnym w 1985 roku[1].

Percival James Patterson, 2005
Mieszkańcy Kingston w kolejce po wodę po przejściu huraganu Gilbert, 1988

W 1988 roku Jamajkę nawiedził huragan Gilbert, co doprowadziło do kolejnego załamania gospodarczego[4]. Seaga przegrał w kolejnych wyborach na rzecz PNP i Michaela Manleya[4]. Manley, a także jego następca Percival James Patterson, jednak kontynuowali politykę konserwatystów[4]. Manley przeprowadził deregulację sektora finansowego i wprowadził płynny kurs walutowy[1]. Patterson ustabilizował gospodarkę, prowadząc politykę oszczędnościową[1]. Działania rządu skupiono na rozwoju sieci drogowej, reformie rolnej i budownictwie mieszkaniowym[1]. Skoncentrowano się na wspólnym rynku CARICOMu[1]. W 1997 roku Jamajka została dotknięta kryzysem, jednak trudną sytuację podratowały hiszpańskie inwestycje w bazę turystyczną na początku XXI w.[1]

XXI wiek

W 2002 roku przeprowadzono zmianę w konstytucji polegającą na odstąpieniu od składania przysięgi na wierność królowej Wielkiej Brytanii[4]. Odtąd w sądach składa się przysięgę na wierność konstytucji jamajskiej obowiązującej od 1962 roku, a przysięgę na wierność królowej brytyjskiej składa jedynie gubernator generalny[4].

Patterson odszedł na emeryturę w 2006 roku, a przywództwo w partii PNP objęła Portia Simpson-Miller, która została premierem jako pierwsza kobieta w historii kraju[1]. W 2006 roku Jamajka przystąpiła do Wspólnego Rynku i Gospodarki CARICOM (ang. CARICOM Single Market and Economy)[1].

Statek wycieczkowy „Oasis of the Seas” w porcie w Falmouth

W 2007 roku wybory wygrali konserwatyści, a premierem został Bruce Golding[1]. W tym okresie Jamajka została dotknięta światowym kryzysem i ponownie korzystała ze wsparcia Międzynarodowego Funduszu Walutowego[1]. Wówczas sprzedano udziały państwa w przedsiębiorstwach produkujących cukier z trzciny cukrowej inwestorom chińskim, a narodowe linie lotnicze Air Jamaica zostały kupione przez Trynidad i Tobago[1]. Przemysł wydobycia boksytów pozyskał inwestorów rosyjskich[1]. Zmodernizowano port w Falmouth, który został przystosowany do przyjmowania ogromnych statków wycieczkowych i otwarty w 2011 roku[1].

Rząd Golding upadł w 2011 roku po skandalu wokół aresztowania Christophera Coke'a podejrzanego o prowadzenie jamajskiego kartelu narkotykowego[1]. W 2010 roku podczas próby pojmania Coke'a doszło do krwawych zamieszek pomiędzy zwolennikami domniemanego barona narkotykowego a służbami bezpieczeństwa[1].

W następstwie premierem kraju został Andrew Holness, który stracił władzę w wyborach w 2011 na rzecz Portii Simpson Miller[1].

W 2016 roku wybory wygrali konserwatyści i premierem ponownie został Andrew Holness[1]. W tym samym roku, podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Rio de Janeiro, Jamajczyk Usain Bolt wygrał w sprincie na dystansie 100 i 200 m i przeszedł do historii jako pierwszy zwycięzca w obu tych konkurencjach w trzech olimpiadach[1].

COVID-19

W 2020 roku Jamajka została dotknięta pandemią COVID-19 – pierwszy przypadek zachorowania odnotowano 10 marca 2020 roku[24]. Na dzień 22 maja 2020 roku na Jamajce raportowano 534 przypadki, z czego 9 śmiertelnych[25]. By zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa, rząd Jamajki wprowadził stan wyjątkowy, m.in. zamknięto granice i wprowadzono szereg innych ograniczeń i działań ochronnych (m.in. zamknięto szkoły, wprowadzono system pracy zdalnej, itd.)[26].

Wobec negatywnych skutków dla jamajskiej gospodarki, związanych przede wszystkim z zamknięciem sektora turystycznego, rząd Jamajki wystąpił o wsparcie prewencyjne Międzynarodowego Funduszu Walutowego[27][28].

Uwagi

  1. Królowie Hiszpanii Izabela i Ferdynand nadali Kolumbowi tytuł admirała oceanów oraz dziedziczny tytuł wicekróla nowo odkrytych ziem. Ponieważ zagrażało to administracji królewskiej i ekspansji Hiszpanii w Ameryce, korona hiszpańska prowadziła długoletnie renegocjacje warunków. W końcu wnuk Kolumba zrzekł się tytułu i praw do ziem w zamian za ustanowienie księstwa Veragua i Jamajki i 10-procentowy udział w zyskach z konkwisty[3].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm Encyclopædia Britannica 2020 ↓.
  2. a b c Handbook of Jamaica ↓.
  3. a b c Reichert 2012 ↓, s. 181.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Encyklopedia PWN ↓.
  5. a b Reichert 2012 ↓, s. 182.
  6. a b Reichert 2012 ↓, s. 184.
  7. Bradley 1999 ↓, s. 153–154.
  8. Reichert 2012 ↓, s. 185.
  9. Reichert 2012 ↓, s. 186.
  10. Pestana 2017 ↓, s. 117.
  11. Pestana 2017 ↓, s. 118.
  12. Reichert 2012 ↓, s. 187–188.
  13. Port Royal, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-22] (ang.).
  14. Reichert 2012 ↓, s. 188.
  15. Treaty between Great Britain and Spain for the settlement of all disputes in America.. [w:] The National Archives [on-line]. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  16. Reichert 2012 ↓, s. 190.
  17. a b Sir Henry Morgan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-22] (ang.).
  18. a b Reichert 2012 ↓, s. 191.
  19. a b c Encyclopedia of Slave Resistance and Rebellion 2007 ↓.
  20. An Act for the Abolition of Slavery throughout the British Colonies; for promoting the Industry of the manumitted Slaves; and for compensating the Persons hitherto entitled to the Services of such Slaves.. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  21. Kingston, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-22] (ang.).
  22. Chiquita Brands International, Inc., [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-22] (ang.).
  23. Timothy White: Catch a Fire. Bob Marley – życie. s. 224-225.
  24. Update: Jamaica confirms first case of Coronavirus, travel ban expanded. [w:] The Gleaner [on-line]. 2020-03-10. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
  25. Ministry of Health and Wellness: Jamaica at 34% Recoveries with COVID-19. [w:] Jamaica Information Service [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
  26. Ministry of Health and Wellness: Jamaica and COVID-19. [w:] Jamaica Information Service [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
  27. IMF: Jamaica : Request for Purchase Under the Rapid Financing Instrument-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Jamaica. 2020-05-18. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
  28. IMF: IMF Executive Board Approves a US$ 520 Million Disbursement to Jamaica to Address the COVID-19 Pandemic. 2020-05-15. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).

Bibliografia

  • Jamaica, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-22] (ang.).
  • Jamajka. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-05-22].
  • National Library of Jamaica: History of Jamaica. [w:] Handbook of Jamaica [on-line]. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  • Peter T. Bradley: British Maritime Enterprise in the New World: From the Late Fifteenth to the Mid-eighteenth Century. The Edwin Mellen Press, 1999, seria: Studies in British History. ISBN 978-0-7734-7866-4. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  • Carla Gardina Pestana: The English Conquest of Jamaica. Harvard University Press, 2017. ISBN 978-0-674-73731-0. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  • John W. Pullis: Sharpe, Sam. W: Junius P. Rodriguez (red.): Encyclopedia of Slave Resistance and Rebellion. Greenwood Publishing Group, 2007, s. 459–461. ISBN 978-0-313-33273-9. [dostęp 2020-05-22]. (ang.).
  • Rafal Reichert. Z dziejów Jamajki w XV–XVIII w.. „PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH”. 2, s. 181–192, 2012. R. XI. (pol.). 

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się